"İlk ayak bastığım Türk şehrindeki bu uyanıklığa cidden hayran kaldım ve bir daha iman ettim ki bu millet asla ölmeyecektir.. var olun aziz Kilisliler..."
Bu sözler Mustafa Kemal Paşa' nın... Yakın tarihimizin en büyük "Cumhuriyet Mitingi" ne dönüşen "14 Nisan buluşması" na katılanlar arasındaki "Kilislilerin" ataları için söylemiş. Hem de Anadolu'daki "Atatürk'ün ağırlandığı" evlerden "ilki" nde kalırken.
Ulu Önder 'in konakladığı evler, o gururlu ev sahipliklerini ya Kurtuluş Savaşımız sırasında ya da bağımsızlığın coşkulu yıllarında yaşadılar. Kilis'in "Atatürk Evi" ndeki günlerse 27-28 Ekim 1918'di. Yani, emperyalist işgale karşı Anadolu başkaldırısını örgütlemek üzere 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıkmasından 6.5 ay önce.
İngiltere'nin işgal ordularına karşı Osmanlı'nın Suriye Cephesi Komutanı olarak tümgeneral rütbesiyle Kilis'i ziyareti eden Mustafa Kemal Paşa , geceyi Kaymakam İbrahim Bey 'in konağında geçirir. Ertesi gün, belediye başkanı ve halkı, İngiliz işgaline karşı örgütleyen önderlerle görüştükten sonra aynı sözlerine şunları da ekler: "Kahraman Kilislilerin gösterdikleri şecaat her zaman iftiharımızdır."
Bağımsızlık savaşımızı zafere kavuşturan ulusal bilincin bu ilk ziyaretlerini ve ilk sözlerini, tarih kitaplarımız neden yazmıyorlar? 19 Mayıs 1919'u "hazırlayan" kahramanlıklardan neden söz etmiyorlar? Atatürk'ün Anadolu halkıyla, daha Osmanlı üniformasıyla emperyalizme karşı savaşırken buluştuğunu; hatta "bütünleşti" ğini neden anımsatmıyorlar?.. Bu bilgi eksikliği de Cumhuriyet Devrimi'ne bir süreç değil, "darbe" diyenlere yarıyor...
Kilis'teki "kesmelik" denen taş ocağının taşlarıyla 1880'lerde yapılan Atatürk Evi, işte bu söylemin ne denli hesaplı, kitaplı bir "kandırmaca" olduğunun "tarihsel tanığı" ... Bu nedenle de Ulu Önder'i ağırlayan Anadolu konakları arasında, Cumhuriyet düşmanlarına karşı en anlamlı derslerin verilebileceği bir "devrim müzesi" gibidir.
İşte bu müzedeki "1918 kucaklaşması" nı yaşayanların torunları da 14 Nisan'da Tandoğan'dan Anıtkabir'e yürüyerek Cumhuriyete sahip çıktılar. Heyecan verici değil mi?
Bir Hastane Ziyareti
Peki bugün Kilis ne âlemde? 90 yıl önce İngiliz işgaline karşı halk direnişinin destanını yazmış bir "Cumhuriyet kenti" olarak, 21. yüzyılı nasıl yaşıyor? Ünlü bestecimiz Alâaddin Yavaşça 'nın doğduğu; yurtsever aydınımız Ahmet Taner Kışlalı 'nın çocukluk ve öğrencilik yıllarını yaşadığı; en tanınmış gazetecilerimizden Hıncal Uluç 'un dünyaya geldiği ve ülkeye önemli isimler yetiştirmiş bir kent acaba ne durumda? Daha önce Kars'taki çalışmalarından tanıdığımız Kilis Valisi Nevzat Turhan , geçen Şeker Bayramı'nda devlet hastanesini ziyaret etmiş. Mehmet Fırıldak isimli hastanın tam "17 yıl" dır devlet hastanesinde "yattığı" nı (!) öğrenince neye uğradığını şaşırmış. Dahası, gönüllü olarak santral memurluğu yaptığı ve hasta bakıcılara gazlı bezleri hazırladığı söylenince, ancak şunu diyebilmiş: "Demek ki iyi hastaymış..."
Valinin, hastanenin kadın servisindeki doruğa çıkan şaşkınlığı ise 36 yaşındaki Zeynep Akkurt 'un 9'uncu çocuğunu doğurmasından ve tümünün de erkek olmasından... Genç anne ve baba, Turhan'ı yeni bebeklerine isim babası yaparak "teselli " etmişler.
Kalkınmada Kültürün Önemi
Bu çağda böylesi bir hastane manzarasının bile Kilis'teki toplumsal yaşamı yeterince anlattığını belirten İl Kültür ve Turizm Müdürü Raif Tokel , yoksulluğun körüklediği sosyal sorunlara karşı mücadelede, "kimlik ve kültür değerleri" nin yaşatılmasına özel önem veriyor.
Ekonomik çaresizliklerden yararlanan gericiliğin etkisiz kılınabilmesi için toplumun "uygarlık birikimleri" yle yeniden buluşmasına çaba gösteren Tokel, kültürel projeler hakkında şu bilgileri veriyor:
Kentte 292 adet tescilli kültür varlığı, -bakımsız olsalar bile- Kilis'in uygarlık derinliğini kanıtlayan "tarihi doku" ya katkılarını sürdürüyorlar. Bu nedenle, "sokak sağlıklılaştırması projesi" için önerilen Salih Efendi Sokağı, Hacı Ömer Ağa, Abidin Ağa Caddesi, Akcurun Caddesi projelerine Kültür Varlıklarına Yardım Komisyonu tarafından katkı sağlanmış.
Geçen ay açılan "Elişi Ürünleri Sergisi" bölgedeki halk yaratıcılığının, üstün sanat ve zarafet geleneklerini kanıtlıyor. Topluma "özdeğerler" ini yeniden anımsatan sergi, Kilisli kültür sevdalısı Kifayet Şentekin' in kentine bir armağanı.
Anadolu tarihinin en büyük tanıklarından "Oylum Höyük" teki 5500 yıl öncenin yerleşme kültürü gün ışığına çıkıyor. 1989'da başlatılan kazıların ürünleri, artık aynı yerdeki "Arkeoloji Parkı" nda sergilenecek... Höyüğün yakınında 1999'da bulunan "Mozaikli Bazilika" da günümüze ulaşan 800 m2'lik "mozaik döşeme" siyle "açık hava müzesi" oluyor.
Yıllardır yalnızlığına ve yazgısına terk edilen Ravanda Kalesi'nde restorasyon projeleriyle birlikte çevre düzeni ve aydınlatma çalışmaları da sürüyor. Evliya Çelebi 'nin "Asitane-i Hazret-i Mevlana" sözüyle belirttiği "Mevlevihane" den günümüze kalan mescit ve semahane de 2007'nin "Mevlana Yılı" olmasına "Kilis'in katkısı" olarak onarılıp kurtarılıyor.
İşte bütün bu çabalarla kültürel geçmişini yeniden anımsamaya başlayan Kilis için Vali Nevzat Turhan diyor ki: "Tarihimiz bize çağdaş uygarlığı da yaşamamız gerektiğini anımsatıyor... "
Kilisliler bunu çoktan hak etmenin de gururunu yaşıyor olmalılar.