Tarihte dört imparatorluğun başkenti olan İznik, bugün sahipsiz ve cılız bir ilçe. İznik Gölü ve çevresiyse evsel ve zirai atıklar yüzünden bataklığa dönüşmüş. Gönüllüler de olmasa durum vahim!

İznik, 2 bin 300 yaşında. Sayısız fetihlere sahne olmuş, dört büyük imparatorluğun (Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı) başkenti. Hıristiyanlık tarihinde özel bir sayfası var. I. ve VII. konsülleri ağırlamış, Roma Katolik Kilisesi ve Doğu Ortodoks Kilisesi burada birbirinden ayrılmış. Bu nedenle ruhani ve siyasi bir aktör konumunda. Sahip olduğu tarihi-kültürel değerlere rağmen ne yazık ki, Cumhuriyet sonrası kıymeti bilinememiş.

İznik'in dört bir yanında, ev sahipliği yaptığı medeniyetlerin izleri var. Surlarının çevresinde dolaşıp anıtsal dört kapıdan geçerken içiniz cız ediyor ama. Atatürk'ün büyük önem atfederek, "Asıl İznik'i göremezsiniz, çünkü o toprağın altındadır" dediği bu eski başkent, cılız bir kasaba olarak kalmış, içine kapanmış, gelişememiş ve dünyanın önde gelen bir turizm merkezi olamamış nedense!..

Türkiye'nin beşinci büyük gölü
İznik sadece arkeolojik-kültürel açıdan sahipsiz bırakılmamış, doğal güzellikleri de heba edilmiş. Örnek mi? Marmara Bölgesi'nin en büyük, Türkiye'nin beşinci büyük doğal gölü olan İznik Gölü, 1990'da sit alanı ilan edilmiş. Gölün çevresi tamamen tarım alanları ve zeytinliklerle çevrili. Tarım alanları için gölden su alınıyor. 1963'te gölün batısında su tutma amacıyla yapılan seddenin yapımı sonucu 416 sulak alan kurutulmuş. Bu sedde, gölü neredeyse bir rezervuara dönüştürmüş.

İznik Gölü evsel, tarım ve sanayi atıkları yüzünden yok olma tehlikesi altında. Amerikan firması Cargill'in göl dibindeki nişasta fabrikasının su ihtiyacını yeraltı sularından karşıladığını unutmayalım. Fabrikanın gölden su çektiği de iddia ediliyor.
Geçen hafta sonu Zirve Dağcılık ve Doğa Sporları Kulübü'yle Symbiosis (Sınır Tanımayan Sağlık ve Doğa Gönüllüleri) İznik'e bir temizlik çıkarması yaptı. İstanbul ve Bursa'dan 45 çevreci İznik'e giderek bölgedeki ilköğretim okullarından 150 öğrenciyle birlikte göl çevresindeki çöpleri topladı. Amaç, İznik halkına doğanın nasıl kirlendiğini göstermek, onları temizliğe yöneltmek, her şeyden önce çocuklara çevre bilincini aşılamaktı. Zirve Dağcılık ve Doğa Sporları Kulübü, 2007'yi 'Dağ Temiz Yılı' ilan etmiş. Bu yıl tırmandıkları dağlarda ve trekking gezilerinde çevreye atılmış çöpleri toplayarak dönecek, gittikleri yere temizliği götürecekler.

Temizlik harekâtı için 'çöpçüler' 28 Nisan sabahı İstanbul'dan yola çıktı. Plana göre o gün İznik Gölü'nde temizlik yapılacak, akşam göl kenarında kamp kurulacak, pazar sabahı yine temizliğe başlanacaktı. Bisikletçi ve motosikletçiler de göl etrafinda göğüs pankartlarıyla tur atarak toplumun dikkatini temizlik kampanyasına çekecekti. Hem iki gün doğayla baş başa kalmak, hem doğayı temizlemek... Kamp ateşinde eğlenmek de cabası!
Erkin Koray'ın 'Kör Olası Çöpçüler'ini söyleyerek iş yapan çöpçüler kafilesine katılmış biri olarak planın başarıyla uygulandığını söyleyebilirim. İki günün sonunda 120 büyük çöp torbasını İznik Belediyesi'ne teslim ettik. Sahilde neler toplamadık ki? Bol miktarda zirai ilaç şişesi, içki şişesi, pet şişeler, tenekeler, konserve kutuları, cam kırıkları, naylon torbalar, alüminyum kâğıtlar, sigara kutuları, izmaritler, bira ve kola kapakları, kumaş parçaları, küçük ev eşyaları, hatta oyuncaklar...

Köy sakinleri çöplere alışmış
İşimiz bitince de çöplerin ortalıkta bırakıldığını duyduğumuz Çakırca ve Yeni Sölöz'e gidip yerinde inceleme yaptık, vaziyeti fotoğrafla belgeledik. Çakırca muhtarlığı göl kenarındaki çöplüğe karşı duyarsız, zaten köy sakinleri de çöplükte yaşamaya alışmış. Yeni Sölöz belediyesi çöplerini yol kenarına yığmış. Ancak hafta sonu olduğu için yetkililere ulaşamadık.
İlçenin AKP'li Belediye Başkanı Kadri Eryılmaz, hazırladıkları internet sitesinde, "Kanalizasyonumuz yok. Fosseptiklerle idare ediyoruz. Kanalizasyon muhakkak yapılmalı. Çünkü çağdaş bir kentin can damarı kanalizasyondur ve bizim için korunması çok önemli olan büyük bir değer var: İznik Gölü. Bu gölün geleceği için kanalizasyonu, arıtması iyi olacak şekilde yapmak zorundayız" diye konuşuyor.

Başkan gerçekten güzel konuşmuş, ama neden göl ve çevresinin çöplüğe dönüşmesine duyarsız kalmış?.. Dışarıdan bir avuç insanın ilçeye gelerek çöp toplaması, sessizce 'Siz bu işi beceremiyorsunuz' demesi, bir belediye başkanı için onur kırıcı bir durum değil mi?

'Belediye toprağa ve göle karşı ilgisiz'
İznik'in sorunlarını birinci ağızdan duymak için İznik Çiniciler Derneği Başkanı Adil Can Güven'in atölyesine uzandık. Güven, derneğin çiniciliğin gelişmesine katkıda bulunmanın yanı sıra çevre kirliliğinin önüne geçilmesi ve eski eserlerin korunması gibi amaçları olduğunu söylüyor.

İznik Belediyesi nasıl çalışıyor?
Toprağa ve göle karşı ilgisizler. En önemli sorunlardan biri çöpler. Hiçbir ayrıma tabi tutulmadan ilçenin bazı muhitlerine, örneğin Sansarak yoluna yığılıyor. İncelemelerimizde evsel atıklar haricinde hayvansal atıkların da yol kenarında biriktirildiğini gördük. Köylere gelince; kanalizasyon yok, yol kenarından akan kanallarla derelere ulaştırılan evsel atıklar (deterjan, boya, tarım ilacı gibi maddelerle), kanalizasyon atıkları göle ulaşıyor. İznik içinde kanalizasyon yok, fosseptik çukurları mevcut. Bunlar zaman zaman vidanjörlerle çekilerek duyduğumuza göre yamaçlarda bir mağara içine dökülüyor. Bir deprem olsa!..

Göl kenarında tarım yapılmasının kirliliğe etkisi nedir?
Tarım ilaçları pulvarizatörlerinin temizlenmesi, tankların yıkanmasıyla süzülen ilaçlı sular göle karışıyor. Avrupa'nın yasakladığı DDT muadili tarım ilaçları kullanılıyor. Ayrıca çorak dedikleri, her sene tonlarcası bölgenin bazı yerlerine tanklarla götürülüp boşaltılan salamura suyu yüksek oranda tuz içeriyor. Bir kısmı yeraltı sularına, bir kısmı göle karışıyor. Bilinçsizce kullanılan kanserojen tarım ilaçları, ilaçlama zamanı kesif kokusuyla tüm İznik'in üstüne yağıyor. Sürüler halinde gezen köpeklerin çöpleri dağıtması ve pazarları çöp toplanmadığı için tam gezi günü pis görüntü olması bir yana, hayvanların taşıyacağı uyuz ve kuduz gibi illetlerin olmaması mümkün değil. Umumi tuvaletlerin yenilenmesine memnun olduk ama bunların göl kıyısı ve dere kenarlarında olması midemizi bulandırıyor.

İlçe halkı Cargill'in varlığına alıştı mı?
İstihdam sağlandı, ancak Cargill, Türkiye'nin hikâyesidir! Yeraltı suyunu çekip dengeyi bozuyor. Göl kenarında üç-dört metre çekilme oldu, yükseklik 1 metre azaldı. Kaç bin metreküp su gitti...