Türk Serbest Mimarlar Derneği (TSMD) ve İstanbul Serbest Mimarlar Derneği (İSMD) ortak bir duyuru yayınlayarak, Zorlu Yapı’nın ihale sonucunda satın aldığı Karayolları Arsası üzerinde kentsel karma kullanım alanı olarak tasarlanacak ve inşa edilecek Zorlu Center için açtığı Zorlu Mimarlık ve Kentsel Tasarım Yarışması’nı eleştirdi.

İstanbul’da İETT arsasının yabancılara satılıp, kimin tarafından yapıldığı bilinmeyen ama yurt dışında yaptırıldığı söylenen bir projenin maketinin gazetelerde ve görsel basında yer almasının ardından, satışa çıkarılan Karayolları Arsası’nın Zorlu Gurubu tarafından satın alınmasının, kamuoyunda olumlu bir hava estirdiğinin belirtildiği duyuruda, şartnamedeki “Vizyonumuz” başlığı altında yayınlanan ve Ahmet Zorlu’nun imzasını taşıyan yazı destekleniyor.

TSMD ve İSMD duyuru aracılığıyla, “Mimarlık ve Kentsel Tasarım Yarışması Yeterlilik Çağrısı” başlığı altındaki davet yazısındaki; “Mimarlar, mimari bürolar, kentsel tasarımcılar ve kentsel tasarım büroları” adresi verilen web sitesinde “yer alan kurallar uyarınca yeterlilik belgelerini sunmaya” davet edilerek, katılımcılar için “en az 100.000 m2’lik kentsel kullanım alanının, kavramsal düzeyden ihale dosyasına kadar bitirilmiş olması, uluslararası ve ulusal ödüller alınmış olması, uluslararası yayınlar ve uluslararası jüri üyelikleri görevlerinde bulunmuş olması” ve “Zorlu Yapı Yatırım AŞ yarışmaya davet edilen her katılımcının sunacağı proje teklifi için uluslararası standartlarda bir ödeme yapacaktır. Ulusal başvuru sahipleri uluslararası ortaklarla konsorsiyum halinde başvurabilirler” ifadelerini irdeliyor.

Söz konusu “yarışma”nın mimarlığa katkısı olacak ve daha iyi bir çevrenin yaratılmasına yol açacak bir girişim olduğunun belirtildiği duyuruda, bununla beraber aşağıdaki eleştirilerin tartışılması ve dikkate alınması isteniyor:

1- Zorlu Yapı Yatırım AŞ bir özel sektör kuruluşu olarak, yatırımı ile ilgili bütün çalışmaları ve projeleri istediği gibi elde edebilir. Proje çalışmalarını yeterli göreceği ulusal ve uluslararası firmalara çağrı yaparak, proje yaptırıp arasından seçtiklerini istediği kurum, kuruluşlara, hatta firma sahibine seçtirmekte serbesttir. Ancak, bütün bunları yarışma ibaresi altında bu şartname ile yapamaz, yapmamalıdır.

Ülkemizde küçümsenmemesi gereken bir yarışma kültürü oluşmuştur. Yarışmaların bir yönetmeliği ve olmazsa olmaz kriterleri vardır:

a. Bu yönetmelik tasarımcıların ve işverenin hak ve sorumluluklarını güvence altına alır.
b. Bu yönetmelik jüri üyelerinin özelliklerinin ne olması gerektiğini, sayısını, nasıl çalışacağını, sorumluluklarını vs. tanımlar.
c. Yönetmelik büroların değil, şahısların katılımını teşvik eder. Müelliflik haklarını esas alır.
d. Yarışmanın amacı sadece uygulanacak projeyi seçmek değildir. Mimarlık kültürüne katkıda bulunur. Genç mimarları teşvik eder. Farklı görüş ve yaklaşımları mimarlık ortamına taşır. Kamuoyunda mimarlık tartışmalarını sağlar. Yarışmacılara ve ilgililere demokratik bir ortam sağlar.

Zorlu “Yarışması”nda getirilen sınırlama ve katılımcı seçim kriterleri bunun bir katılımcı seçip teklif alma yöntemini çağrıştırmaktadır; bu sefer de bu sürecin adına “yarışma” denmemesi gerekir. Böyle bir sürece kimse itiraz edemez; ancak bu bir “proje teklifi alma” olabilir.

1. Çıkarılan bu “yarışma”da bazı başka noktalar da endişelerimize yol açmaktadır. Şöyle ki, ulusal katılımcıların kendi ülkelerindeki bir proje çalışması için neden uluslararası referanslara sahip olmaları gerektiğini anlamak mümkün değildir. Kaldı ki “yarışma”nın uluslararası bir statüde çıkarıldığı da ilan edilmemiştir.

2. Ulusal yayın ve ulusal jüri üyelikleri önemsiz midir? Neden katılımcıların sadece uluslararası jüri üyeliklerinin ve uluslararası yayın organlarında yayınlanmış eserlerinin seçme kriteri olarak belirlendiğini anlamak mümkün değildir. Kaç Türk mimarının uluslararası jüri üyeliği deneyimi vardır? Kaç Türk mimarının uluslararası yayını vardır? Bu kriterler akademik ortamda terfi etmek için bir anlam ifade edebilir ama Uluslararası bir Mimari Proje Yarışmasında bu kısıtlamaların neye yaradığını kim söyleyebilir? Eğer gerçekten bu kriterin bir değer taşımasını istiyorsak, o zaman belki yarışma temel ölçütlerinden birisi olan bu kriterin “ulusal ve/veya uluslararası yayınları” ve “ulusal ve/veya uluslararası jüri üyelikleri” olarak değiştirilmesinde yarar vardır.

3. Yayınlar ve jüri üyelikleri tasarımda ve proje üretmede vazgeçilmez özellikler midir? Yukarıda belirtilen endişeleri araya bir “veya” sözcüğü koyarak giderdiğimizi varsaysak bile temel endişemizi ortadan kaldırmış olmuyoruz: Bir yarışmacının eserlerinin yayınlanmamış olması, o katılımcıyı daha mı az değerli kılmaktadır? Bir yarışmacının hiç jüri üyeliğinde bulunmamış olması o katılımcıyı daha mı kötü tasarımcı yapmaktadır?

4. Danışma Kurulunun seçimi konusunda belirsizlikler vardır. İlanda “Tüm başvurular Türkiye’nin saygın mimarları ve kent plancılarından oluşan bağımsız bir danışma kurulu tarafından değerlendirilecektir” ifadesi yer almaktadır. Ancak bu Danışma Kurulu’nun kimlerden oluştuğu, kimlikleri ve seçilme kriterleri belli değildir.

5. 9 Temmuz 2007’de “Zorlu Plaza Oditoryumu’nda yarışma yönetimi ve işveren tarafından yarışmacılara proje bilgilerinin sunumu ve Danışma Kurulu ile birlikte soru cevap kollokyumu gerçekleşeceği” ifadesi yer almaktadır. Bu toplantıya jürinin katılması ve kollokyumu yönlendirmesi gerekmemekte midir? Yoksa Danışma Kurulu jüri gibi mi davranmaktadır?

6. “4 - 6 Ekim 2007’de uluslararası jüri tarafından değerlendirme ve sonuçların belirlenmesi” ifadesi yer almaktadır. Bu jürinin kimlerden oluştuğu, kaç kişi olduğu belli değildir. Ayrıca hiç bir hazırlık çalışmasına katılmayan jüri üyeleri sağlıklı değerlendirmeyi nasıl yapacaklardır; bu konu da anlaşılamamaktadır. Üstelik her katılımcının jüri üyelerinin kim olduğunu bilmesi ve belki de “yarışmaya” katılıp katılmayacağını bu bilgiye göre değerlendirmesi gerekmez mi?

7. 15 - 19 Kasım 2007’de “Danışma Kurulu ve işveren tarafından uygulanacak projenin seçimi” ifadesi yer almaktadır. Danışma Kurulu ve işveren de jüriler üstü bir oluşumudur? Kaç tane jüri vardır?

8. Davet çağrısında pek çok belirsizlik vardır. Bu eksik bilgilerin katılımcılar tarafından parça parça basın yolu ile veya tesadüfen öğrenilmesi, uluslararası bir yarışma düzenlediği iddiası ile ortaya çıkan bir kuruluşun önemli bir eksiğidir. Ancak burada akla şu olasılık da gelmektedir: Acaba işveren tarafından Ocak 2008’de temel atma amacı ile koyduğu zaman kısıtlaması mı “yarışma”nın bazı temel ögelerinin yetiştirilememesine neden olmuştur? Yine de baştan tüm bilgilerin kamuoyuna tam bir şeffaflıkla açıklanması gerekmektedir.

Yarışmalarda katılımın, deneyimi ve birikimi söz konusu olmaksızın her yaştan mimara açık olması gerekir. Esasen pek çok önemli yarışmaları genç ve nispeten deneyimsiz mimarların kazandığı ve bu yolla şöhrete ulaştıkları bilinmektedir. İzmir Limanı Uluslararası Yarışması, İskenderiye Kütüphane Yarışması ve Büyük Mısır Müzesi Yarışması gibi çok önemli yarışmalarda kazanan ekipler genç ve deneyimi az mimarlardan oluşmakta idi. Eğer Zorlu “Yarışması” yarışma olarak düzenlenmişse, sürecin yarışma geleneklerine uyması gerekmektedir. Zaten pek çok düzenlemenin hukuka uymadan yapıldığı memleketimizde, bu sürecin de mesleğimizin gerektirdiği norm ve standartlara uygun icra edilmesini beklemek hakkımızdır.

Burada üstünde durulması gereken konu şudur: Getirilen kriterlerin nitelikleri, projenin neticede bazı büyük yabancı mimarlık firmalarına yönlendirilmesine ve Türk mimarlarının elenmesine yol açacağı endişesine yol açmaktadır. Türkiye’de bu gün kaliteli bir çevre oluşmasına hiç kimsenin itirazı olmadığı gibi, giderek yozlaşan mimarlığımıza yerli veya yabancı, her kim olumlu katkıda bulunursa bizler ancak bundan mutluluk duyarız. Dolayısı ile yabancı bir mimarın da katkısı şüphesiz bizleri sevindirir; ancak eşit şartlarda oluşacak bir rekabet ortamında olması kaydı ile. Aksi takdirde, mesleki yayınlarımızın uluslararası nitelikte görülmeyişi gibi nedenlerle mimarlarımızı cezalandırmış olmaz mıyız?