Hükümet tarafından 9 Nisan 2008 tarihinde TBMM’ye iletilen, “Erişme Kontrollü Karayolları Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı” ile otoyol özelleştirmelerine yönelik oldukça önemli bir adım atılıyor. Önerilen değişiklikler konu ile ilgili Esas Komisyon olarak tanımlanan Bayındırlık, İmar, Ulaştırma ve Turizm Komisyonu’nda görüşüldü ve mayıs ayının son günlerinde kabul edildi. Tasarı ile bir yandan mevcut otoyolların özelleştirilmesi kolaylaştırılırken, diğer yandan otoyolların işletmesini devir alacak olanlara hayal sınırlarını zorlayacak yeni olanakların önü açılıyor.
Otoyolların öteden beri tartışılan, “gerekli olup olmadıkları”, “çevresel olumsuz etkileri”, “ücretli olup olmamaları”, “sürekli gelir getirme özellikleri” ve “özelleştirmenin sakıncaları” konularına hiç girmeden bakıldığında bile, yapılmak istenen düzenlemelerin bir bölümü, özelleştirmelerin iktidar ile sermayenin belirli bir kesimi arasında “özel ilişkilere” dönüşmesine neden olabilecek, otoyolların yarattığı “çevresel tahribatı” artıracak düzenlemeler olarak dikkat çekiyor.
Genel gerekçesi; “…otoyolların ve bu otoyollar üzerinde bulunan hizmet tesisleri ile köprülerin özelleştirilmesi projesinin eksiksiz ve sorunsuz uygulanabilmesini ve bu kamu hizmetinin otoyol kullanıcıları ile ulaşım hizmetlerinden yararlanan diğer kişilere eşit ve kaliteli sunulabilmesini ve herhangi bir aksaklığa sebebiyet verilmeksizin özel şirketlerce yerine getirilebilmesini teminen kanunlarda bazı düzenlemelerin ve değişikliklerin yapılmasına ihtiyaç bulunmaktadır” diye açıklanan yasa tasarısında, trafik güvenliğinin sağlanması, çevrenin, doğal ve kültürel değerlerin korunması amacıyla kamu yararı gözetilerek yapılmış olan kimi düzenlemelerin ortadan kaldırıldığı, değiştirildiği görülüyor.
Otoyollarda özelleştirme çabalarının uzun yıllardan bu yana sürdürüldüğü, İstanbul-İzmir Otoyolu gibi yeni yapılması düşünülen otoyol projelerinde ihale aşamasına gelindiğinin bilindiği ülkemizde, son aylarda gündeme getirilen değişikliklere ilişkin tasarı, genel gerekçede yazılan yuvarlak laflardan çok öte anlamlar içeriyor. Tasarının bazı maddeleri konuya ilişkin fizibilite çalışması yapmış firmaların siparişi gibi duruyor.
Tasarı komisyonda görüşülürken, hükümet tarafından önerilen tasarı üzerinde bazı değişiklikler yapılmış. Ancak, bazıları olumlu yönde olan bu değişikliklerin TBMM Genel Kurulu’nda yapılan görüşmelerde ne duruma geleceğini izleyip görmek gerekiyor.
Örneğin; tasarının 3. maddesiyle 1593 sayılı “Erişme Kontrollü Karayolları Kanunu”nun “Erişme Kontrollü Karayollarına Bağlantı” başlıklı 3. maddesine iki fıkra ekleniyor. Yapılan ekler aynen şöyle:
“4046 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde işletme hakkı verilen erişme kontrollü karayollarında bağlantılar, işletici şirketin başvurusu üzerine Karayolları Genel Müdürlüğü’nün kararı ile kurulur veya kaldırılır.”
“İşletici şirket tarafından işletilen erişme kontrollü karayollarında şehir geçişleri güzergâhının veya karayolunun şehir ile bağlantı ve ilişkilerinin değişiminde, işletici şirketin olumlu görüşü alınır.”
Yapılan eklemelerle, otoyolların diğer karayolları ile bağlantıları, şehir geçiş güzergâhları ve otoyollar ile şehirlerin bağlantılarının nereden sağlanacağına ilişkin kararlar, geçmişte tümüyle Karayolları Genel Müdürlüğü’ne aitken, bu kez işletici şirketin tercihlerine terk ediliyor.
Bir başka “sipariş” izlenimi veren düzenleme de tasarının 5. maddesiyle yapılıyor. Yapılan düzenlemeyle 1593 sayılı Kanun’un 8. maddesinde değişikliğe gidiliyor. Mevcut durumda; “Erişme kontrollü karayolu için ayrılmış veya istimlak edilmiş saha içinde Karayolları Genel Müdürlüğü’nün müsaadesi ile tesis olunacak tamirhane, benzin istasyonu, lokanta ve motel gibi yol ve yolculukla ilgili olanlar dışında ticaret tesisi kurulması ve işletilmesi, her türlü ticaret yapılması ve benzeri faaliyetlerde bulunulması yasaktır” şeklinde olan maddede yapılan değişiklikle, yapılaşmalara ilişkin kısıtlamalar tümüyle kaldırılıyor.
Tasarıda yapılan düzenlemeyle madde; Erişme kontrollü karayolu için ayrılmış veya kamulaştırılmış saha içinde Karayolları Genel Müdürlüğü’nün izniyle kurulacak tesis veya yapılacak faaliyetler dışında tesis kurulması veya faaliyette bulunulması yasaktır.
4046 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde işletme hakkı verilen erişme kontrollü karayollarında kurulacak tesis veya yapılacak faaliyetler sözleşme ile düzenlenir” biçiminde değiştiriliyor.
Yapılmak istenen bu düzenlemeyle, otoyollarda yapılabilecek tesislere ilişkin kısıtlamalar kaldırılırken, ne tür tesislerin kurulabileceği, ne tür faaliyetlerin yapılabileceği ya da yapılamayacağına ilişkin hiçbir yasal sınırlama da getirilmiyor.
Tesislerin kurulması, yapılacak faaliyetlerin belirlenmesi, yapılacak sözleşmeye bırakılıyor. Bu durum, yapılacak tesislerin niteliğini, sayısını, sıklığını, özelleştirme sonucunda işletmeyi üstlenen firma ile iktidar arasındaki yakınlığın belirleyeceği bir yönteme karşılık geliyor.
Böylesi bir düzenleme sonucunda özelleştirme ihalesine katılacak olanların verecekleri teklifleri, yapıma ve işletmeye ilişkin gerçek fizibilitenin yanı sıra iktidara yakınlık düzeylerinin ve alacakları sözlerin belirlemesi kaçınılmaz. Düzenlemenin gerçekleşmesi, bir yandan ihale mevzuatına ve ahlaki değerlere açıkça aykırı gelişmelerin yaşanmasına neden olabilecek, diğer yandan otoyollarda trafik güvenliğini tehlikeye düşürecek gelişmelerin yaşanması kaçınılmaz hale gelecektir.
Otoyol özelleştirmelerini (özellikle belirli bir kesim için) avantajlı duruma getireceği anlaşılan düzenlemelerin yapılması sonrasında, otoyolların şehir geçişleri ve bağlantıları, trafik güvenliği ve çevresel değerler açısından en doğru yerden değil, işletmeci açısından en kazançlı yerden yapılacaktır. Otoyol amacıyla kamulaştırılan alanlarda, geçmişte olduğu gibi yalnızca akaryakıt satış istasyonları ile dinlenme tesisleri değil, işletmecinin sözleşme aşamasında kabul ettirebildiği her tür tesis yapılabilecektir.
Tasarının bu haliyle yasalaşması, yakın gelecekte maden işletmelerinden sanayi tesislerine, turizm tesislerinden alışveriş merkezlerine kadar, otoyol ile doğrudan ilgisi olmayan “çok ilginç” tesislerin otoyollar boyunca kurulmasını gündeme getirebilir. Otoyolların ülkenin boğazına geçirilmiş düğümlü ipe dönüşeceği günler yakındır.