İhtişamı Osmanlı'dan günümüze kadar gelen tarihî çarşıların tahtı, büyük alışveriş merkezlerinin (AVM) sayılarının artmasıyla sarsılmaya başladı. Artık tarihî çarşılar eskisi kadar rağbet görmüyor.
AVM'lerde her kesime hitap eden ürünlerin satılması özellikle KOBİ'leri etkilerken, süpermarketten bowling salonuna, sinemalardan onlarca farklı mağazaya sahip olan alışveriş merkezleri, geleneksel çarşılara göre daha cazip geliyor. Denizli'nin Kaleiçi, İzmir'in Kemeraltı, Çanakkale'nin Aynalı Çarşısı eski ihtişamlı günlerini arıyor. Tarihî üç çarşının esnafı yavaş yavaş kepenk indiriyor. Kemeraltı Çarşısı'nda 2004'te vergi dairesine kayıtlı 11 bin 700 esnaf bulunurken, 3 bin 100 işyeri kepenk kapatınca sayı 8 bin 600'e düştü.
Çanakkale Aynalı Çarşı Başkanı Ramazan Işıldak, her türlü ürünü satan hipermarketlerin kendilerini de etkilediğini söylüyor. "2-3 yıl önceki işlerimiz kalmadı." diyen Işıldak, Çanakkale'ye gelenlerin çarşılarını görmeden geçmemelerinin işlerinin devamlılığını sağladığını anlatıyor. AVM'lerde her aradığını bulan insanlar tarihî çarşılara gitmeyi ihtiyaç olarak görmüyor. İzmir Tarihî Kemeraltı Esnaf Derneği Başkanı Mehmet Gülaylar'ın aktardığına göre kentin önemli caddelerinden Güzelyalı'da üç aydır birçok esnaf kepenk kapatıyor. 30 dükkan kiraya verilmek için bekliyor. 'Küçük esnafın pabucu dama atıldı.' görüşündeki Gülaylar'a göre AVM'ler hem esnafa hem de üreticiye zarar veriyor. Milli gelirin neredeyse üçte birinin perakende pazarında döndüğünü anlatan Gülaylar, üçte birin diğer üçte ikiyi doğrudan etkilediğini anlatıyor. "Üreticiler ve alışveriş merkezlerine bağlı üretenler bir süre sonra baş edemeyip batacaklar. Birçok küçük ve orta ölçekli satıcı da kepenk indirecek. Sadece ayakta çok büyük satıcılar kalabilecek." diye konuşan Gülaylar, daha sonra fiyatların yükseleceğini iddia ediyor.
'Tuvalet, oturabilecek yer yok'
Denizli'de 800 yıllık tarihî Kaleiçi çarşısı, alışveriş merkezleriyle semt pazarlarına yenik düşen mekanlardan birisi. Çarşı esnaflarından Mehmet Oruç, esnafın indirim yaparak ayakta durmaya çalıştıklarını söylüyor. Diğer esnaf Emin Ercan, müşterilerin eskisi gibi çarşıya gelmediğini, mahallelerde kurulan semt pazarlarına gittiğini ifade ederek, "Büyük alışveriş merkezleri de etkili oluyor. Her mahallede küçücük semt pazarları var. Büyük pazarlar kalsın, küçük pazarlar kaldırılsın." diyor. Geçmiş yılları aradıklarını söyleyen Selim Berber, "Bu dönemde yurtdışından gelen tatilcilerle buralar daha kalabalık olurdu. Şu anda sokaklar bomboş." ifadelerini kullandı. Köksal Şendir çarşıdaki işlerin iyi olmamasını köylülerin zor durumda olmasına bağlarken, Ali Erkan "Önceden Kaleiçi alışveriş merkezi olarak tekti. Pazaryeri bir taneydi. Şu an Denizli'nin geneline semt pazarları kuruldu. Ben pazaryerlerine karşı değilim. Ama pazaryerlerinde sebze meyve haricinde kayıt dışı giysi de satılıyor." diye konuşuyor. Müfit Koçak ise "Kaleiçi tarihî çarşı olmaktan çıktı. Tuvalet, oturulabilecek yer yok. Tarihî mekân kalmamış durumda. Burası yıkılıp modern çarşı yapılmalıdır." önerisinde bulunuyor.
Teraspark Alışveriş ve Yaşam Merkezi Genel Müdürü Cemal Atasoy ise şunları aktarıyor: "Zaman probleminin olduğu dönemde insanlar hizmet istiyor. Alışveriş merkezleri bu anlamda önemli bir açığı kapatıyor. Kısa zamanda market, sinema, eğlence ve yemek ihtiyacını karşılayabiliyor. Vatandaş hayatından memnun. Günümüzün modern alışveriş merkezleri artık bu sahalar." Denizli'de 11 şubesi bulunan Pekdemir Alışveriş Merkezleri Genel Müdürü Adnan Pekdemir de alışveriş yaşam merkezlerinde temel ihtiyaçlardan lüks tüketime kadar geniş ürün yelpazesi sunulduğuna dikkat çekiyor. Pekdemir, "Büyük alışveriş merkezleri eski çarşılarının modern halidir." diye konuşuyor. İstanbul Zeytinburnu'ndaki Olivium Outlet Center'ın Genel Müdürü Murat İzci ise Eminönü'ndeki Kapalıçarşı'da otopark problemi olduğunu ve insanların aradıkları her şeyi bulamadığını ifade etti. AVM'lerin ise tüketicinin her ihtiyacı düşünülerek kurgulandığını anlatan İzci, "Şimdiye kadar bir eksiklik vardı, o da bedesten ve Mısır Çarşısı'na benzer alanlar açılarak hatırlandı." ifadelerini kullanıyor.
Eğlenceli alışveriş müşteri sayısını artırıyor
Türkiye'deki alışveriş merkezi (AVM) sayısı 190'ı buldu. Soysal Danışmanlık'ın araştırmasına göre, 2008'de 34, gelecek yıl 100'e yakın yeni alışveriş merkezinin açılması bekleniyor. En büyük merkez, 80 bin metrekarelik kiralanabilir alana sahip Forum Ankara olacak. İller bazında bakıldığında bin kişi başına düşen 148 metrekarelik kiralanabilir alan ile Ankara ilk sırada. Bu şehri Denizli, Balıkesir, İstanbul ve Eskişehir izliyor. En az alışveriş merkezi ise Ordu, Trabzon ve Kırklareli'de. AVM'ler müşteri sayısını artırmak içinse sadece sinema ile yetinmiyor, buz pateni, çocuk oyun alanları, bowling salonu gibi yerleri de güçlendiriyor. Bu tür yerlerde en çok ilgi gören yerlerden biri de yemek alanları.