DOCOMOMO_Türkiye Çalışma Grubu'nun "Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları" konulu etkinlikler dizisinin dördüncüsü 26-27 Aralık 2008 tarihlerinde Uludağ Üniversitesi Mühendislik - Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü'nün ev sahipliğinde gerçekleştirildi. Kötü hava koşullarına rağmen oldukça yüksek katılımın olduğu konferansta Türkiye'nin dört bir yanında gelen akademisyenler ve öğrenciler tarafından yapılan poster sunuşlarının yanında koruma deneyimlerinin paylaşıldığı bir panel ve Bursa'daki Modern Mimarlık örneklerinin görüldüğü bir gezi yapıldı.


Fotoğraflar: Arkitera Mimarlık Merkezi

DOCOMOMO_Türkiye Ulusal Çalışma Grubu, ilk kez 2004 yılında ODTÜ Mimarlık Fakültesi ev sahipliğinde gerçekleştirilen ve dördüncü toplantısı Bursa'da düzenlenecek olan "Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları" başlıklı poster sunuşları ile bu tür geniş katılımlı bir çalışmayı başlatmayı hedefledi. Bu etkinliğin ikincisi, 2005 yılında İzmir Mimarlar Odası'nın desteğiyle Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi'nde, üçüncüsü de 2007 yılında Erciyes Üniversitesi'nin ev sahipliğinde Kayseri'de yapıldı. 2006 yılında ise "Öteki" Modernizmler başlıklı IX. Uluslararası DOCOMOMO Konferansı İstanbul ve Ankara'da ve "Bir Konut Ütopyasının Korunması: Modern Mimarlık Mirasının Belgelenmesi ve Sürekliliğinin Sağlanması, Örnek Çalışma: Ataköy - İstanbul" başlıklı I. Uluslararası DOCOMOMO Çalıştayı İstanbul'da DOCOMOMO_Türkiye'nin evsahipliğinde gerçekleştirildi. DOCOMOMO_Türkiye, üniversiteler, meslek örgütleri ve diğer ilgili kuruluşların da desteğini alarak Türkiye kamuoyunda modern mimarlık eserlerinin belgelenmesi ve korunması konusunda yeni bir girişim başlattığı inancını taşıyor.

Açılış konuşmaları ve Uludağ Üniversitesi Mühendislik - Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölüm Başkanı Prof.Dr. Neslihan Dostoğlu'nun Türkiye Mimarlık tarihin Bursa'daki bazı örneklerine yer verdiği sunuşuyla başlayan konferansın ilk günü poster sunuşları ile devam etti. Prof.Dr. Neslihan Akıncıtürk başkanlığındaki ilk oturumda, büyük şehirler dışındaki yerlerden verilen kamu yönetim ve eğitim yapıları örnekleri memnuniyetle karşılandı. Bunlar arasında özgünlükleri ile öne çıkan Kazım Dirik İlkokulu, Nuri Demirağ Ortaokulu, Kayseri Erkek Sanat Enstitüsü ve Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü, Cumhuriyet'in ilk yıllarında eğitime verilen önem ve bu doğrultuda hem devlet hem de özel kişiler tarafından yapılan yatırımın boyutlarının anlaşılması için önemli ipucu veren örneklerdi. Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü'nün, 2007 yılında düzenlenen ikinci Kent Düşleri Fikir Yarışması Kolokyumu için hazırlanmış olan ve bu vesileyle tekrar gösterim imkanı bulan videosu, köy enstitülerinin ideolojik ve mimari ideallerinin yok oluşunu gözler önüne sererek izleyenleri bir kez daha düşündürdü.


Nuri Demirağ Ortaokulu
Fotoğraf: Emre Eroğlu

Cumhuriyet Dönemi'nin endüstri mirasının ağırlıklı olarak yer aldığı ikinci oturumu yine Uludağ Üniversitesi Mühendislik - Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü öğretim üyelerinden Yrd.Doç.Dr. Şule Oğuz yönetti. Türkiye'nin ilk asma demir köprisi olan Kemah Köprüsü sunumu, alışılagelmiş DOCOMOMO çevrçevesinin bayındırlık yapıları ile de genişletilmesi önerisiyle ilgi çekiciydi. Toplantının ev sahibi Bursa'nın, büyük tartışmalardan sonra yakın zamanda kaybettiği Santral Garaj Kompleksi'ne ait sunum ile aktarılan süreç, konferansın ikinci günündeki tartışmaya malzeme sağladı. Yine Cumhuriyet Dönemi'nin önemli yatırımları olan pek çok erken dönem fabrika yapısının tanıtıldığı ikinci oturum, Trabzon Kayseri ve Ankara'dan Modern Mimarlık örnekleri olan ve hala kullanımda olan hastane örnekleriyle son buldu.


Bursa Santral Garaj
Kaynak: WOW Turkey
Rekreasyon, turizm ve ticaret yapılarının ele alındığı üçüncü oturumda sunulan binaların, ilk işlevleri gereği şehirlerin merkezlerinde inşa edilen ve geçen zaman içerisinde artan piyasa baskısı ile tehdit altında kalışı ortak problemlerden biri olarak ortaya çıkıyordu. Ankara Modern Çarşı, Adana Belediye Oteli, Ankara Anadolu Kulübü gibi örneklerde belediyelerin bilinçsiz müdahalelerinden örnekler verilirken, Sivas Eski Örnek Oteli çevresindeki binalarda ise Koruma Kurulu tescil kararlarının nasıl düştüğünün öyküsü anlatıldı. Sivas Eski Örnek Oteli ve Diyarbakır Dilan Sineması gibi özel kişilere ait ve bankalara ait binaların nispeten daha iyi durumda olduğu çıkan sonuçlar arasındaydı.


Kemah Köprüsü
Kaynak: Hilal Tuğba Örmecioğlu

Belgelenmesi ve korunmasının problemli olduğu bilinen konut yapıları konferanstaki son oturumun konusuydu. Tek ev, apartman ve toplu konut gibi çeşitli ölçeklerde 13 yapı sunuldu. Çoğu 1950'lerde sosyal ve ekonomik yaşamda önemli bir dönüşümün başlamasıyla inşa edilen bu konut yapıları arasında ünlü mimarlara ait yapılar da vardı: Bursa Vali Konağı (Emin Onat), Villa Biçen (Aydın Boysan), Suat Erdeniz Konutu (Suat Erdeniz), Muammer Aksoy Apartmanı (Şevki Vanlı) ve Şenesenevler Yapı Kooperatifi (Feridun Akozan, Ahsen Yapanar, Halit Femir). DSİ İzmir 2. Bölge Müdürlüğü Lojmanları için "bundan 50 yıl önce devlet eliyle yapılan tip projelerin şimdikilerden daha iyi" olduğu tespiti yapıldı.

Poster sunuşlarında kaynak gösterilmese de sık sık Türkye'nin Mimarlık Hafızası Arkiv'den faydalanıldığı dikkatlerden kaçmadı.

Ataköy İlkokulu

Konferansın ikinci gününde, sırasıyla Prof.Dr. Neslihan Dostoğlu, Prof.Dr. Zeynep Ahunbay, Doç.Dr. Aydan Balamir, Yrd.Doç.Dr. İpek Durukan, Yrd.Doç.Dr. Yıldız Salman ve Dr. Ebru Omay'ın söz aldığı oturumda "Türkiye'de Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulları ve Modern Mimarlık Mirasının Korunması" başlığı altında katılanlar kendi deneyimlerini aktardıkları bir panel gerçekleştirildi. Ataköy İlkokulu, Ataköy Yerleşkesi, Ataköy C Oteller, Florya Atatürk Köşkü, Vakko Fabrikası, Silivri Hükümet Konağı ve Büyük Çekmece Köprüsü ayağındaki 2. Dünya Savaşı'na ait koruganların Koruma Kurulu süreçlerini aktaran İstanbul Bölgesi 1 No'lu Koruma Kurulu üyesi Zeynep Ahunbay Türkiye'de yapıların sadece tescillenerek korunmasının şimdiye kadar mümkün olmadığını, bundan sonrada olmayacağını söyleyerek sözlerine başladı. Koruma Kurulu kadroları yetersiz olduğu için alan çalışması yapmakta zorlandıklarını ifade eden Ahunbay, çağdaş mimarlık değerlerinin korunması için hızlı hareket edilmesi ve gerekli dosyaların hazırlanması için "yerel meslek odalarının etkin olmaları, tek tek mimarların fotoğraf ile belgeleme ve araştırma yaparak yerel ve ulusal düzeyde veri bankası oluşturulmasına katkıda bulunması yaralı olacaktır," diyerek sözlerine son verdi.

Geçmişte 10 yıl kadar Kapadokya Bölgesi'nde Koruma Kurulu üyesi olarak görev yapan Doç.Dr. Aydan Balamir, son bir yılda Ankara'daki yenileme kurulundaki görevinden izlenimlerini aktardı: "Gökçek planı olarak adlandırdığımız eski Bademli Planı'nı iptal edip yerine onanan plan ile birlikte tescile değer bulunmayan 1950'lerin çok değerli mirasına ilişkin plan gündeme geldiğinde Ankara'daki DOCOMOMO temsilcileri ve Ankara Mimarlar Odası'ndan bir grupla hemen o Gökçek Planı'yla yıkılacağı belli olan 1950'lerin Modern mirasının tescil fişlerini hazırladık. Kendilerinin plan dahilinde otele dönüştürmek niyetiyle korudukları Ulus Çarşısı hariç hiçbiri başarılı olamadı. Daha sonra baskılar nedeniyle Nezih Eldem'in Ankara Belediye Başkanlığı yapısının da korunması kabul edildi. Şu anda yürütmeyi durdurma kararı çıktığı için biraz ferahlamış durumdayız. Prof.Dr. Gönül Tankut'un içinde olduğu eski Ankara Koruma Kurulu'ndan, daha önce, yine yüksek rant projeleri baskısı olmasına rağmen iki Modern yapıyı, TED Koleji ve Atatürk Erkek Lisesi'ni kolaylıkla geçirebilmiştik. Şimdi mümkün olmadı. Yasal olarak, ‘19 yy sonuna kadar' ibaresinin geçtiği o meşhur madde nedeniyle bu tür yapıların korunması süreci kolay gitmiyor." Son günlerde tekrar günceme gelen Büyük Ankara Oteli hakkında ise "bizi çok üzen tam bir başarısızlık hikayesi" diyen Balamir, bu yapının tescilinin ancak yapının bir kısmı yıkıldıktan sonra gerçekleşmesinin hikayesini de aktardı.


Ankara Belediye Binası
Kaynak: Ankara Mimarlar Odası

Daha sonra söz alan Mersin Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü öğretim üyesi aynı zamanda Adana Koruma Kurulu üyesi Yrd.Doç.Dr. İpek Durukan, üç arkadaşıyle birlikte Adana'da Jansen planı içinde kalan alandaki Modern Mimarlık ürünlerini nasıl bir teknikle belgeleme çabasında olduklarını gösterdi.

İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü Restorasyon Ana Bilim Dalı öğretim üyesi Yrd.Doç.Dr. Yıldız Salman, Diyarbakır Koruma Kurulu üyesi olarak bu kurulda Modern Mimarlık ürünlerinin öncelikli sorun olmadığını, bu bölgedeki kamu binalarının çoğunun da tescilli olduğunu söyleyerek sözlerine başladı. Bu bölgeden çeşitli örnekler gösterdikten sonra Diyarbakır Gar Binası ve Lojmanları'na ait süreci aktaran Salman, "rant elde etmek" ifadesinin anlamının düzeltilmesi gerektiğinden yola çıkarak bu alan için düşünülen planların nasıl Koruma Kurulu'nda tartışıldığını aktardı.



Son olarak söz alan Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Bölümü araştırma görevlisi Dr. Ebru Omay, koruma alanında, Koruma Kurulları'nda da sık sık karşılaşılan kavram karmaşasına dikkat çeken bir sunum yaptı. Bilinen koruma ölçütleri olan eskilik, tarihi belge, estetik, ekonomi ve işlevselliğin, Modern miras söz konusu olduğunda yetersiz kaldığını anlatan Omay, teknolojik değer, sosyal değer, sanatsal ve estetik değer (tasarımın özgünlüğü) gibi değerlerin yanında kanonik olma ve referans olma gibi özelliklerin, bu mirasın anlaşılması ve tanınması için kullanılabilecek fakat aynı zamanda karmaşa yaratan ek değerler olarak ortaya çıktığını anlattı. Koruma Kurulu kararlarının incelenmesiyle ortaya çıkan başka pek çok örnek aktaran Omay, bu kavramların netleştirilmesinin daha başarılı sonuçlar verebileceğinin altına çizerek sözlerini tamamladı.

İlk gün poster olarak sunulan Bursa Santral Garaj'ın eski binasının yıkılmasına sebep olan mimari proje yarışması süreci hakkında bilgi almak isteyen bir katılımcının sorusu üzerine salonda Koruma Kurulu'ndan kimsenin olmadığı anlaşıldı. Panelist Koruma Kurulu üyeleri haricindeki üyelerin DOCOMOMO Türkiye Çalışma Grubu'na ilgi göstermemeleri üzüntü yarattı.  

Öğlenden sonra Ahmet Vefik Paşa Tiyatrosu, Tayyare Sineması, Yapı ve Kredi Bankası, İş Bankası, Vilayet - Adliye - Maliye Binaları'nın görüldüğü gezi ile 4. DOCOMOMO_Türkiye Çalışma Grubu son buldu.