Türkiye'deki en iyi korunmuş ortaçağ kalelerinden biri olan Alanya Kalesi'nin ilk iskân tarihi Helenistik döneme kadar inse de, anıtsal bir kale şeklini alması Selçuklu İmparatorluğu döneminde gerçekleşti. 6,5 km' yi bulan surlarının uzunluğu, 140'ı bulan burçları, Tersane ve Kızılkule gibi 13. yy'a ait Selçuklu anıtsal yapıları ile bir açık hava müzesi olma özelliği taşıyan ve I. Derece Arkeolojik, Doğal, Tarihi ve Kentsel Sit Alanı ilan edilen Alanya Kalesi için Koruma Amaçlı İmar Planı 1999 yılında onaylandı ve yürürlüğe girdi.
Alanya Kalesi Koruma Amaçlı İmar Planı kapsamında tanımlanan alt projelerden biri olan "Kızılkule - Tophane Ekseni" Projesi, Alanya Kalesi'nin doğu yamacında Tophane Mahallesi, Kızılkule ve Tersane arasında kalan ve deniz suruna paralel uzanan kıyı bandının korunmasını ve değerlendirilmesini hedefleyen bir proje. İçinde Kızılkule, Tersane ve Tophane gibi Alanya Kalesi'nin silüetinde etkili anıtsal yapıları barındıran tarihi bölgenin bugüne kadar pek değerlendirilmemiş olması, bu projenin belediye bünyesinde öncelik kazanmasına sebep oldu.
Proje, kent içinde önemli bir konumda bulunan tarihi alanın üzerindeki yapılar ile birlikte ve yakın çevresini oluşturan doğal alanlar da dahil olmak üzere bir çevre ve kültür mirası olarak korunması, kültür turizmi konusunda çağdaş kullanımlar çerçevesinde değerlendirilmesi ve yeniden işlevlendirilmesini kapsıyor. Başta Kızılkule ve Tersane olmak üzere alanda yer alan anıtsal yapılar, surlar ve burçlar, sivil mimarlık örnekleri ve açık alanlar proje kapsamında bütünsel bir peyzaj olarak değerlendirilecek. Arkeolojik nitelikli bu alanda, günübirlik ziyaretçilerin çeşitli etkinlikler nedeniyle tekrar tekrar ziyaret edebileceği bir "Yaşayan Müze" yaratılması da hedefleniyor.
Tersane
Alan içinde yer alan bu anıtsal yapıların ön plana çıkartılarak değerlendirilmesini amaçlayan proje kapsamında yapılacak çalışmalara ilişkin Kültür ve Turizm Bakanlığı ile iş birliği sağlanması amacıyla imzalanması planlanan protokol Belediye Meclisi'nce kabul edildi.
Alandaki Tersane, tüm dünyada ayakta kalabilmiş tek Selçuklu dönemi deniz yapısı olma özelliğini taşıyor ve proje kapsamında çağdaş müzecilik anlayışlarına göre yeniden yorumlanarak "Denizcilik ve Gemi Müzesi" olarak işlevlendirilmesi amaçlanıyor. Türkiye'de bir ilkin gerçekleştirilmesi anlamına gelecek olan müzenin tamamlanması ile, hem Alanya'nın hem de Türkiye'nin denize, denizle biçimlenen geçmiş yaşantılara, denizciliğe, gemi - tekne yapımına ilişkin tarihi ve kültürel değerlerinin korunarak dünyaya tanıtılmasında önemli katkıda bulunulacağı düşünülüyor.
Kızılkule - Tophane Ekseni Projesi'nde, Tersane dışında, Kızılkule ve Tophane gibi birkaç ayrı Müze Mekânı / Ziyaretçi Merkezi, ortak bir sergileme ve müze fikri altında birleşecek, ancak her biri denizcilik teması altında kendine özgü tematik vurgularıyla, bu bütünün farklı ve tamamlayıcı birer parçasını oluşturacak. Bu bölümleri barındıracak mekânlar arasında Kızılkule, Tersane, Tophane ve bu iki odak noktasını birleştiren Liman surlarının oluşturduğu hat, denizcilik kültürünün merkezinde yer alan askeri, siyasi ve ticari denizcilik temaları üzerine yapılandırılacak. Mekânlarda yapılacak sergilemelerde, denizcilik tarihi Helenistik döneme kadar giden, Selçuklu Dönemi'nde kamusal alanda ayrı tutulan ve denizaşırı ticari faaliyetlere ayrılmış özel bir işlevi olduğu bilinen kentin bu kesiminin önemi işlenecek.
Proje alanında yukarıda bahsedilen temalar kapsamında yapılar bazında yapılacak uygulamalarda Denizcilik ve Gemi Müzesi olarak adlandırılacak Tersane yapısında, Tersane içinde bulunan beş tonoz altı mekânın özgün gemi inşa galerileri olarak değerlendirilmesi ve aşağıdaki aktivitelerin gerçekleştirilmesi planlanıyor:
- Alanya limanına tarih içinde Venedikli Tacirler, Cenevizli gemiciler, Yunanlı denizciler, adalardaki prensler ve nihayet Selçuklular ve Osmanlılar olmak üzere farklı kültüre, dine, uygarlığa ait çok sayıda tipte geminin Alanya limanına yanaştığı fikrinden yola çıkarak, bunların Alanya'nın tarihi, denizcilik tarihi, gemi yapım tekniği tarihi ve benzeri konularda uzman tarihçiler tarafından araştırılması ve geçmişte gemi tasarımlarının ortaya çıkarılıp yeniden çizimlerinin yapılması, bunlar arasından eğer bilgilerine ulaşılabilirse, Alanya Kadırgası gibi marka haline gelebilecek, ünlü bir gemi projesinin yürütülmesi, seçilecek bir geminin / kalyonun her yıl burada inşaa edilmesi.
- Tersane'nin yakın çevresini etkin ve çekici bir biçimde kullanılabilmek için, Tersane önünde değil de Liman surunun önünde kıyıya demirlemiş, ince, hafif çatkılı bir iskele ile ulaşılarak gezilebilen, özgün ve tarihi modellere göre yeniden 1/1 ölçekte tıpkıları yapılan bir veya iki antik geminin, bir tür Yüzer Müze anlayışı ile proje alanına yerleştirilmesi,
- Tersanenin bazı bölümlerinde denizcilik tarihi ile ilgili sergilerin yapılması,
- Türk denizcilik tarihinde önemli kişilerin isimlerinin Müze'de çeşitli mekanlara verilmesi.
Kızılkule'de,
- Müze ve Geçici Sergileme alanlarının oluşturulması,
- Alanya Kalesi'nde eski çağlardan kalma nadir gemi ve tekne graffitilerin (sıvaya kazıma tekniği ile yapılmış) çizimlerinin uzun süreli sergilenmesi ve buradan bulundukları alanlara yönlendirme yapılması,
- Alanya Kalesi ve proje alanında yapılan arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılan buluntuların kısa süreli sergilenmesi,
- Açık teras şeklinde olan en üst katının belirli zamanlarda yapılacak, küçük ama özel bir konser mekânı olarak işlevlendirilmesi.
Tophane yapısının ise,
- "Tophane Müzesi" olarak isimlendirilmesi,
- Tarihte taşıdığı Tersane'nin koruyucu kimliğine uygun olarak değerlendirilmesi kapsamında:
Liman'ın ve Tersane'nin savunulması ve aynı zamanda silah, askeri teçhizat deposu ve cephanelik, dolayısıyla, mekânlarında özgün işlevini gösteren, askeri savunma kültürüne, donanımına vurgu yapan teşhirlerin yapılması, ayrıca proje alanında Kızılkule'ye yakın bölümlerde denizcilik kültürünü destekleyen öğelerin canlandırıldığı küçük bir taverna, gemicilik malzemelerinden tasarlanarak üretilen veya tıpkıları yapılan hediyelerin, denizciliğe ait yayınların satıldığı küçük birkaç dükkân, ambarlar vb. yapıların inşa edilmesi hedefleniyor. Aynı zamanda kullanma - koruma dengesinin korunması için alandaki özel mülkiyetlerin bu projede katılımlarının sağlanması da amaçlanıyor (Evlerin belli bölümünde maket yapımı, ailenin balıkçılığı mesleği ile ilgili sunumlar gibi). Kısacası tüm proje alanı Tersane'de kurulacak Denizcilik ve Gemi Müzesi başlığı altında belirlenen temalara göre "Ana Sergi Salonları, Toplumsal Tarih Merkezi, Bilgi-Belge-Araştırma Merkezi, Koruma-Onarım Merkezi, İletişim-Eğitim Merkezi, alan ile ilgili İhtisas Kütüphanesi" gibi destekleyici bölümlerden oluşacak ve Denizcilik ve Gemi Müzesi'nin merkezi bir rol oynadığı kültürel işlevler ile donatılarak tasarlanacak.
Alanya Kalesi Alan Yönetimi kapsamında proje ile ilgili çalışmalar devam ediyor. Türkiye'nin gelişen turizm politikası içerisinde ayrılamaz bir parça olan kültür turizmi konusunda bu projenin hayata geçirilmesi önem taşıyor. Alanya Kalesi ve Tersanesi, Türkiye'nin geçici listesinde UNESCO "Dünya Kültür Mirası Adayı" olarak ilk sıralarda yer alıyor.
Selçuklu'nun Akdeniz'e açıldığı, kışlık başkenti "Alaiyye Tersane"sinin bu amaçla kullanılması, uzun soluklu ancak Türkiye için büyük önem taşıyan projenin gerçekleşmesi için tüm kurumların iş birliği gerekiyor.