Nükleer santral ihalesi sürecinde 20 Ocak'ta fiyat zarfının açılması ile son aşamaya gelindi, Bakanlar Kurulu ihale sürecine ve fiyata ilişkin raporu görüşüp onay verdiğinde süreç tamamlanacak ve Türkiye'nin nükleer santral serüveni başlamış olacak. Fiyat teklifini içeren üçüncü zarfın açılmasıyla nükleer santral ihalesinde tek teklifin sahibi Rus Atomstroyekport-İnter Rao-Park Teknik Ortaklığı'nın, Akkuyu'ya yapılacak nükleer santral karşılığında 15 yıl süreyle devlete satacağı elektrik için verdiği fiyatın, kilovat saat başına 21.16 dolar olduğu anlaşıldı. Teklif mektubunda yaklaşık olarak 415.5 milyar kilovat elektrik üretimi, 15 yıllık alım garantisi süresince devlete 86.3 milyar dolar civarında elektrik satışı öngörülüyor. Rakamlar bunlar.
Fiyat zarfının açıldığı gün, fiyatın çok yüksek olduğu eleştirilerini yanıtlayan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Hilmi Güler, "pazarlık yapılacağını, mevzuatın buna uygun olduğunu" açıkladı. Bu sözlerin ardından, aynı gün, fiyatı revize eden ikinci bir zarf, Girişim Ortaklığı tarafından TETAŞ'a verildi. Hukuk garabeti tam da bu noktada başladı. Bu ihale için özel bir yasa olarak çıkarılan "Nükleer Güç Santrallerinin Kurulması ve İşletilmesi ve Enerji Satışına İlişkin 5710 Sayılı Yasa"ya aykırı olan bu pazarlık ve fiyat revizyonu girişimi, bir tereddüdün ardından sona erdirildi ve ikinci teklif zarfı "açılmadan" Ortak Girişim Grubu'na iade edildi. Bakan Güler ise, "dedikodu ve tartışmalara yer vermemek için iade edildi, son kararı Bakanlar Kurulu verecek" diyerek çark etti. Her aşaması sorunlu olan bu ihalenin ciddiyeti ile ilgili olarak, teklif zarfı açılıp fiyatın yüksek olduğu anlaşıldığında, hem Bakan Güler'in açıklaması hem de Ortak Girişim Grubu'nun revize edilmiş yeni bir fiyat zarfı vermesi oldukça öğretici. İhaleye gölge düşmesi bir yana, hukuki süreç dahi taraflarca bilinmiyor, öncelikle bunu anlıyoruz. Özel olarak oluşturulmuş bir yasa olan 5710 Sayılı Yasa'da ‘pazarlık' yapılacağı veya revize edilmiş ikinci bir zarf kabul edileceğine ilişkin hiçbir ibare yok, yazmıyor. İhale sürecinin 5710 Sayılı Yasa'da belirtilen kurallarla yapıldığı unutuluyor bir an ve Cumhuriyet tarihinin en büyük yatırımı kurban pazarlığına dönüyor. "Pazarlık yapılacak" sözünden vazgeçilmesi ve ikinci fiyat zarfının iadesi, aslına bakılırsa, bir hukuk skandalından kıl payı kurtulmak anlamına geliyor. Yasanın buna izin vermediği sonradan anlaşılıyor. Mevzuat buna uygunsa ve her şey şeffafsa çekinilecek bir şeyin olmaması gerekiyor en azından.
Yanlışlığa devam
Başbakan'ın Salı günü AKP grup toplantısında, Davos'ta, Akkuyu Nükleer Santrali ile ilgili taraflar arasında görüşme yapıldığını söylemesi de hayli düşündürücü. Aynı gün basın bültenlerinde, Ortaklık Girişimi ile pazarlık yapıldığı ve fiyatın 13 dolara düşürüldüğü, bir formül arandığı haberleri yayıldı. Yanlışlığın devam ettiği anlaşılıyor. Yasa pazarlık yapmaya uygun değildir. Yapılan sözlü pazarlık ihaleye gölge düşürüyor. Fiyatla ve satın almanın süresi ile ilgili yapılacak her türlü pazarlık yargının şaşmaz terazisinden geri dönecektir.
Girişim Ortaklığı tarafından sunulan fiyat teklifinin yüksek olması ile ilgili olarak kamuoyunun hemfikir olduğunu biliyoruz. Yarışma olarak ilan edilen ihaleye tek bir firmanın katılmış olmasının yüksek fiyatta etkili olduğu konuşuluyor. Rekabetin olmadığı bir ihalede böyle düşünülmesi çok doğal. Türkiye'de şu anda elde bulunan imkanlarla üretilen elektriğin kilovat maliyeti ortalama olarak 12-13 dolar civarında. Hidro-elektrik santrallerde düşük olan maliyet, doğalgaz çevrim santrallerinde daha yüksek. Nükleer santral tercihi, maliyetin düşük olduğu varsayımına ya da iddiasına dayanıyor. Kamu yatırımı olarak bile riskleri ve tasarlanamayan maliyet girdileri nedeniyle (atıkların bertaraf edilmesi maliyeti, çevreye verdiği zararlar maliyeti vs.) pahalı bir enerji yatırımı olduğu artık kabul edilen ve dünyanın kurtulmaya çalıştığı bir teknolojiye bizim, hibrit bir yasa ile, özel sektörü işin içine katarak çok farklı bir yap-işlet-devret modeliyle girmemiz, bu yüksek fiyatı ortaya çıkardı. Sadece enerji alanında değil, pek çok alanda bu yöntemle alınan hizmetler pahalı kabul ediliyor. Fakat Akkuyu ihalesinde bu durum daha açık olarak anlaşıldı ve "bir musibet bin nasihatten iyidir" sözü bir kere daha doğrulandı.
Rakamları konuşmaya devam edelim. Akkuyu'da kurulması düşünülen modelde bir santralin kamu yatırımı olarak yapıldığında 8-10 milyar dolara çıkacağı hesaplanıyor. Ortak Girişim Grubu'nun teklif fiyatına göre ise 15 yıllık işletme süresinde satın alınacak elektriğin toplam parasal değeri 86.3 milyar dolardır. Altı-yedi yıllık yapım süresinden kaynaklanan finansman maliyeti, 15 yıllık işletme maliyeti, yakıt maliyeti ve diğer maliyetler hesaba katılsa bile Ortaklığın fahiş bir kâr elde edeceği kamuoyunda geniş bir biçimde tartışılıyor.
Üstelik Yer Lisansı ile ilgili maliyetler (kamulaştırmalar dahil olmak üzere) ve en önemlisi atıkların bertaraf edilmesi ile ilgili maliyetler, küçük bir katkı payı dışında, Ortaklığa yükletilmiyor.
Rakamların da gösterdiği gibi, bütün bu şartlar kabul edildiğinde kamu yararı ciddi şekilde zarar görecektir. Tek ihale firmasını yarışmanın galibi olarak ilan etmek suretiyle bir kez ihlal edilen, "işi en iyi fiyata ehline vermek" olarak tanımlanabilecek kamu yararı hukuksal normu, tek firmanın verdiği fiyat teklifini kabul ederek ikinci kez ihlal edilmemeli. Siyasal otoritenin, parasal olarak da bu çapta büyük bir tasarrufla, gelecek kuşakları ipotek altında bırakması kabul edilebilir bir durum değildir. Bakanlar Kurulu, Akkuyu Nükleer Santrali ihalesini iptal etmelidir.