Osmanlılar tarafından Paris örnek alınarak yapılmış ve Bağdat'ın tarihine tanıklık etmiş olan Rasheed Caddesi, savaş sebebiyle harap halde...
Geçtiğimiz günlerde 48 yaşındaki Ahmed Jabbar, geleceği gösteren perspektiflere baktı, ama onlardan pek de etkilenmedi. Jabbar, bir zamanlar Osmanlı döneminde gelişen bir ticaret arteri olan, ama şimdi savaş ve yaptırımlarla yaklaşık 30 yıldır harap hale gelen Rasheed Caddesi'nde bir erkek giyim mağazası işletiyor. Çizimlerde Rasheed Caddesi, palmiye ağaçlarıyla ve iki katlı, kolonlu mağazaların üzerinde, restore edilmiş çıkmalarla, pırıl pırıl ve sıkıcı bir alışveriş merkezi olarak görünüyor.
Jabbar daha küçük ve güncel bir rekonstrüksiyon projesinin bir ürünü olan dükkanının önündeki kaldırımdan yakınıyor. "Bu aptal kaldırım için 7 milyon dolar harcadılar" diyor, "ve o kadar eğimli yapılmış ki, yağmur yağdığı zaman su dükkanların içine geliyor. Yönetimde böyle insanlar olduğu sürece sonsuza kadar aynı koşullarda yaşayacağız."
Eyalet konseyine bu ay sunulan yeniden canlandırma planı, son iki yılın şiddetini reddeden bir kanıt olarak Yeni Irak'ın önüne sürülen en iddialı imgelem. Mühendislik firması Al Miemari, binlerce iş imkanı yaratan ve Lübnan'ın başkentine milyonlarca dolarlık yerli ve yabancı yatırımı çekmiş olan 1990'dan sonra Beyrut'un yeniden yapılanma planını örnek olarak aldı.
Burada, insanların böylesine büyük ölçekli bir projeyi düşünüyor olması bile bir iyimserlik işareti. Bağdat eyalet konseyini yöneten Kamil al-Zaidi, "Teröre en iyi cevap Bağdat'ın en önemli caddesinin rekonstrüksiyonunda ısrarcı olmaktır" diyor. "Bu, herkes için bir mesajdır. Devam edeceğiz."
21 Aralık'ta caddenin durumu. Caddeyi hayata döndürme planlarıyla, yolsuzluk soruşturmaları da patlak verdi...
Ama proje öncelikle daha can sıkıcı düşmanlarla yüzleşiyor. Henüz kamusal hale bile getirilmeden yolsuzluk iddiasıyla üç soruşturmaya maruz kaldı. Bu durum, savaştan sonra Irak'ın gelişmesini ciddi şekilde engelleyen genel bir sorun.
"Projedeki herşey şüpheli" diyor eyalet konseyinin ahlak komitesini yöneten Abbas al-Dihlegi. Hem yabancı, hem de Iraklı özel yatırımcılardan beklenen milyar dolarlarla, yetkililer ve Rasheed Caddesi'ndeki dükkan sahipleri paranın çoğunun politikacıların veya müteahhitlerin cebine gireceğinden şüpheleniyor. Gözlemci grup Transparency International en çok yolsuzluk yapılan ülkeler araştırmasında Irak'ın 180 millet arasında beşinci sırada olduğunu açıkladı.
Dihlegi planı çizmek ve yüklenicilerin kısa bir listesini çıkarmak için başlangıçtaki 7 milyon Dolar'lık sözleşmenin diğer firmalardan teklif alınmadan Al Miemari'ye verildiğini söylüyor ve ekliyor: "Bu, kurallara aykırı". Firmanın ortaklarından biri olan Thaeir al-Faili'nin rekonstrüksiyonun eski başkan yardımcısı ve proje hakkındaki tüm işlerin sözleşmelerini onaylayacak olan Bağdat yatırım komisyonu yönetiminin bir üyesi olduğuna da dikkat çeken Dihlegi "Bu bir çıkar çatışması" diyor.
Faili, diğer mühendislik firmalarının teklif vermeyi tercih etmemesinin şimdi Kamusal Ahlak Komisyonu tarafından incelendiğini belirtiyor.
Eyalet konseyi stratejik planlama komisyonu başkanı Mohammed al-Rubaiei proje caddenin mülk sahiplerini de içeren bir ortaklar şirketi aracılığıyla özel yatırımcılar tarafından finanse edileceğinden buradaki hükümet projelerini istila eden yolsuzluğu ve kayırmacılığı savuşturacağını söylüyor.
Mühendislik firmasının sahibi olan Taghlub al-Waeili yolsuzluk iddialarının süreci yavaşlatmak için rakipleri tarafından ortaya atıldığını düşünüyor. "Asıl yolsuzluk, ülkenin yeniden yapılaşmasını asılsız suçlamalarla durdurmaya çalışmaktır", diyor. Bunun yanı sıra, küçük bir miktar rüşvetin ödemeye değer bir bedel olabileceğini ekliyor. "Eğer Dünya Ticaret Merkezi'nin 100.000 Dolar rüşvetle yapıldığını bilseydiniz," diyor binaların tarihine değil kendilerine atıfta bulunarak "Neyi seçerdiniz? Onları inşa etmeyi mi, yoksa inşa etmeden bırakmayı mı?"
Rubaiei projenin şiddetin devam etme olasılığı da dahil bazı engellerle karşılaştığını kabul ediyor. "Irak'ın bir yatırım çevresi olarak tamamen hazır olmadığı konusuna katılıyoruz" diyor. "Ama sonsuza kadar da bekleyemeyiz." İş önümüzdeki bir yıl daha başlamayacak" diye de ekliyor.
1916'da Paris örnek alınarak Osmanlılar tarafından yapılan cadde, Bağdat'ın tarihinde önemli bir rol oynadı. Sünniler ve Şiiler İngiliz egemenliğini devirmeyi 1920'de Hayder Khana Camii'nde planladılar. 1948'de komünist bir ayaklanma caddeyi doldurdu. Saddam Hüseyin politik kariyerine 1959'da burada ülkenin ilk Cumhurbaşkanı Abdul Kareem Qassim'e yapılan suikast girişiminde başladı.
"Irak'ta, Rasheed Caddesi'nin önemli bir rolü olmayan hiçbir şey olmadı" diyor cadde ile ilgili bir kitap yazan Yaseen al-Nussayir.
Bugünlerde öğleden sonraları Irak'ın 1950'lerde petrolden sağlanan yeni parayla en eski caddesinin dükkanlarında ve meydanlarında refahını kutladığı zamanlarda batı ve Arap mimari biçimlerinin yüzyıl ortası modernizminin iyimser parıltısı omuzlara alındığı yerde Rasheed Caddesi'nin parçalanan cepheleri geçmişinin sadece sessiz tanıklığına katlanıyor. Şimdi camlar kırık ve tozla kaplı, kepenkler menteşelerinden sarkıyor. Kentin en eski kafesinde, erkekler kaldırımda nargile içiyordu, çünkü içeride elektrik yoktu.
Yeni planlar dokuz büyük plaza ve Florida'daki küçük bir şehirden başka bir yerde olmayacak demir işçiliği ürünü balkonları olan mağazaların önünden geçen bir tramvay gösteriyor.
Mühendisler 254 binayı tarihi veya mümkün olduğunca korunması gereken miras alanı olarak tanımladılar ki bu sayı 1984'te 526 idi.
Muwafaq al-Taei için caddeyi bir öğleden sonra ziyaret etmek, laik, liberal bir geçmişten uyandırılmış, sayısı azalan binalar, bugün gerçekleşen Bağdat'tan çok farklı. Kendi akranı pek çok Iraklı gibi 68 yaşındaki Taei de 1950'lerde ve 1960'larda komünizm ve Avrupa'nın sanatsal ve sosyal hareketlerini Rasheed Caddesi'nde yaşayarak benimsedi. "En gelişmiş sinemalara sahiptik" diyor, "Hatta üç boyutlu sinemalara... İngiltere ile aynı zamanda gösterime giren "Helen of Troy" filmini burada seyrettim."
Bir mimar, palmiye ağaçları ve restore edilmiş çıkmalarla, caddeyi parıldayan bir alışveriş merkezi olarak tasarlıyor.
Mimari planlama mühendisi olan Taei rekonstrüksiyon planlarının ileri görüşsüz olduğunu söylüyor, kısmen arabasız bölge kullanışsız olduğu için, kısmen de Bağdat'ın bugün Rasheed Caddesi'ni meydana getiren hayatı yeniden canlandırmak için gereken kentsel ve kültürel altyapının eksikliğini çekmesinden dolayı. "Bir anda son ürüne atlamazsınız" diyor Taei, "Rasheed bir son ürün..."
Erkek giyim mağazasını işleten Jabbar için gelecek için planlar yapmaya başlamak vakitsiz bir gelişme. "Bu yedi yıl bizi yolsuzluktan dolayı bir yüzyıl geriye götürdü" diyor, "Biz, bir savaşta kuşatılan ilk ülke değiliz, ama yolsuzluktan başka hiçbir şey yapmayan bir hükümetimiz var." Caddenin öte yanındaki onarımı tamamlanmak üzereyken şimdi sökülmekte olan bir balkonu gösteriyor, "Rasheed Caddesi Bağdat'ın ekonomik hayatının merkeziydi, ama şimdi mahvoluyor" diyor, "Hükümet yolsuzluğu ona tahrip ediyor."