Tarihte İstanbul'da yaşanan ilkleri bir kitapta toplayan Süleyman Faruk Göncüoğlu, içinde yaşadığımız halde giderek yabancılaştığımız şehirle aramızda tarihi bir köprü kurarak, kent kimliğini daha yakından tanımamıza zemin hazırlıyor.

İstanbul birçok ilkin yaşandığı bir şehir. Gerek coğrafi konumu, gerekse demografik yapısı sayesinde türlü ilklere ev sahipliği yapan şehrin tüm ilkleri ve enleri bir kitapta toplandı. Süleyman Faruk Göncüoğlu'nun yazdığı 'İstanbul'un İlkleri Enleri' kitabı Ötüken Yayınları tarafından yayımlandı. İlk denizaltı, ilk uçan insan, ilk köprü gibi birçok ilk ve son İstanbul tarihinde olduğu kadar dünya tarihinde de bir ilk ve en olarak yerini alıyor. Tüm bu bilgilerin ışığında kitabını toparlayan Göncüoğlu kitap hakkında, "Bu kitap ne akademik bir çalışmanın ne de bir hevesin ürünü. Bu kitap içinde yaşadığımız halde yabancılaştığımız İstanbul'un dünya şehri kimliğini biraz olsun tanımaya yarayacak bilgiler ihtiva ediyor" cümlelerini kuruyor. Kitapta bahsedilen bazı ilkler tanıdık gelse de ilk defa zikredilenler de yok değil. Biz de bu hafta kitaptan yola çıkarak İstanbul'un ilklerini derledik.

İlk köprü Haliç'e
İstanbul'u koruyan ilk 15 tılsım bunlardan biri. Evliya Çelebi'ye göre halkın gök ve yer afetlerinden korunması için İstanbul çok güzel imar edilmişti. Başka ülkelerden de İstanbul'a getirilen ünlü mühendis ve mimarlar tarafından şehri türlü beladan korumak amacıyla 27 tılsımlı anıt dikilmiş. Birinci tılsım Avratpazarı'nda, ikincisi Tavukpazarı'nda (Çemberlitaş) yer alıyordu. Büyük Pozantin'in kızının mezarı üzerine dikilen üçüncü tılsım Kız Taşı olarak bilinir. Şimdilerde eğlencenin başkenti sayılan İstanbul'un ilk eğlence merkezi ise Sultanahmet Meydanı'nda bulunan Hipodrom'muş. İstanbul'un sosyal ve törensel yaşamının en önemli merkezlerinden biri olan Hipodrom'un mimarisi ise araba yarışlarına uygun olarak tasarlanmış. İstanbul'da ilk gece kulübü ise 1870'te Encümen-i Ülfet, yani dostluk Cemiyeti ismiyle açılmış. Bugünlerde şehre bir üçüncü köprü gerekliliği tartışıladursun İstanbul'a ilk köprü çalışmaları 5, 6 ve 7'nci yüzyıllarda başlamış. 5'inci yüzyılda Haliç'e yaptırılan ilk köprü ahşap olarak, bugünkü Alibeyköy sınırları içerisine inşa edilmiş. Mahalle isimleriyle dikkat çeken İstanbul'un ilk mahalleleri adlarını oraya yerleştiren fetih gazilerinden almış. Evliya Çelebi'ye göre Aksaray'dan gelenler Aksara'yda, Çarşamba'dan gelenler Yavuz Selim ve Çarşamba'da, Eğirdir'den gelenler Eğrikapı'da, Edirne'den getirilen Yahudiler Eminönü'nde iskan ettirilmiş. İstanbul'da ilk asansör ise 1889'da Eyfel Kulesi'ne asansörün kurulmasından üç yıl sonra kullanılmaya başlanmış. Beyoğlu bölgesinde elektriğin ilk kullanıldığı otel olan Pera Palas'ta elektrikle çalışan asansörler böylece faaliyete geçmiş.

Tütün yasağı bizde başladı
Anadolu yakasının ilk camisinin bir Rum tarafından yapıldığını biliyor muydunuz? Üsküdar'daki Rum Mehmed Paşa Camisi 1466-1469 tarihleri arasında sadrazamlık yapan Rum asıllı Mehmet Paşa tarafından yaptırılmış. Çeşitli dönemlerde tütün yasakları yaşanan İstanbul'da ilk tütün 17'nci yüzyılın ilk yıllarında kullanılmaya başlanmış. İstanbul'a bir İngiliz donanmasıyla gelen tütün, Sultan 1'inci Ahmed döneminde iyice yayılmaya başlamış. Tütüne uygulanan ilk yasak ise 19'uncu yüzyılın başlarında görülmüş. Bu sigara yasağı dünyadaki ilk uygulamalardan sayılıyor. Tütünün çayla beraber içildiği ilk kıraathane ise Okçular Kıraathanesi ismiyle Bayezid'de açılmış. Bugün hemen hemen her hastanenin etrafında sayısız eczane bulunuyor. İstanbul'un ilk eczanesi Süleymaniye Külliyesi içinde açılmış. İkinci eczane ise Bayezid'de Simkeşhan'ın tam karşısında açılmış. Dünyada ilk örnekleri teşkil eden bu eczanelerde ilaçlar ücretsiz dağıtılıyormuş. Beşiktaş ve Maçka arasında bulunduğu semte adını veren ev grubu Akaretler, Osmanlı İstanbul'unun bilinen en önemli toplu konutları sayılıyormuş. Bu sıra evler kira konutu olarak tasarlanmış ve bunlardan elde edilen gelirle Aziziye Camisi'nin yapılması öngörülmüş. Trafik kazalarıyla herkesin korkulu rüyası olan İstanbul caddelerinde ilk kaza 1912'de bugünkü Şişli Cami'si önünde olmuş. İtalyan Elçiliği'nin şoförü kaza yaptıktan sonra kaçmış ve Pangaltı'da yakalanmış.

İlk futbol kulübü
Galatasaray, Fenerbahçe ve Beşiktaş futbol kulüplerinin şehri olan İstanbul'da ilk futbol 1890'da oynanmaya başlamış. İlk maç ise 1896'da Kadıköy Kuşdili çayırında Oda Kulübü ile İzmir karması arasında oynanmış. İlk Türk futbol kulübü 1897'de da Black Stocking adıyla kurulmuş. Kartpostallarıyla bile dünya haklını etkileyen İstanbul'un ilk fotoğrafları 1842'de çekilmiş. İlk İstanbul manzaralarını çeken Fransız asıllı Kopma, 1843'te Fransız yazar Maxime Du Camp İstanbul'u ilk fotoğraflayanlar olarak biliniyor. İstanbul'da bugün birçok müze bulunuyor. İlk müzenin temelleri 1869'da atılmış. Ali Paşa'nın sadrazamlığı döneminde kurulan müzeye Müze-i Hümayun adı verilmiş.

Berberler kahvenin içinde
Günümüzde özel dükkanlarında hizmet veren berberler eskiden kahvehanelerde hizmet veriyormuş. 4'üncü Murad zamanında kahvehaneler kapanınca berberler de kendilerine müstakil dükkanlar açmış. Kitaba göre İstanbul'un ilk depremi ise Miladi 358'de gerçekleşmiş. İstanbul bu depremde büyük zarar görmüş. Mezarda ölü annesinin karnından doğan ilk bebeğin öyküsü İstanbul'un en enteresan ilkleri arasında. Eşini Kasımpaşa'da akrabalarına bırakarak sefere giden akıncı döndüğünde eşinin öldüğünü öğrenir. Mezara giden akıncı içeriden sesler duyar ve kabri açtığında kefen içerisinde göbek bağıyla hareket eden bir bebek bulur. Meyyitzade (Ölü oğlu) ismiyle anılan bu çocuk büyüyünce alim olur. Ölünce de annesinin yanına defnedilir ve kendisine bir türbe inşa edilir.