Tasarımın bir yaratıcısı vardır ama her zaman o yaratıcı tasarım üzerinde hak sahibi değildir. Özellikle bir şirket için çalışan tasarımcılar, ürettiği tasarımlardaki haklarını çalıştığı şirkete devredebilir. Ama bu durumun sözleşmede belirtilmesi gerekir.
Tasarım bir ürünün estetik olarak görüntüsüdür. Endüstriyel bir ürünün üzerindeki her türlü süs, çizgi, şekil, biçim, renk, doku gibi özellikler o ürünün endüstriyel tasarımını oluşturur. Tasarımlar o ürünün benzerlerinden ayırt edilmesine yarayarak, ürünün markalaşması için katma değer yaratır. Yürürlükte olan 554 Sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK), entelektüel sermaye içinde yer alan bu tasarımların taklit edilmesi ihtimaline karşılık hak sahibine yasal koruma sağlamaktadır. Destek Patent Tasarım Bölüm Sorumlusu Yasemin Özlük, hak sahibi tarafından tescil edilmiş bir tasarımın izinsiz olarak kullanılması, üretilmesi yada çoğaltılmasının suç olarak kabul edildiğini söyledi. Ancak Özlük bu cümlede yer alan hak sahibi kelimesinin sadece tasarımcı olarak düşünülmemesi gerektiğine dikkat çekti. Özlük, "Tasarımın bir yaratıcısı vardır ama her zaman o yaratıcı tasarım üzerinde hak sahibi değildir. Özellikle bir şirket için çalışan tasarımcılar, ürettiği tasarımlardaki haklarını çalıştığı şirkete devredebilir. Ama bu durumun sözleşmede belirtilmesi gerekir" dedi.
Tasarım potansiyel bir istihdam alanı
Tasarımın özel bir yetenek istediğini anlatan Özlük, Türkiye'de endüstriyel tasarımın şirketlere rekabet alanında kattığı öncülüğün fark edilmesi nedeniyle, tasarımın Türkiye'de gelecek vadeden bir istihdam alanı olduğunu söyledi. Yasemin Özlük, bugün pek çok üniversitede lisans düzeyinde tasarım dersleri verildiğini hatırlattı. Genellikle iç pazara yönelmeye alışmış, gelenekçi zihniyetle yönetilenlerin dışında kalan şirketlerin konunun önemini fark ettiğini anlatan Özlük, "Ancak gerçekten, tüketicinin ihtiyacının farkına varan, bir şeyler yapması gerektiğini gören işletme sahipleri maddi olanakları el verdiği ölçüde işletmesinde tasarımcı barındırmaya başladılar. Çünkü tasarımcının fikri ile bakış açısı ile yenilenen ve ihtiyaçlara verilen cevaplar işletmenin ürünlerinin vazgeçilmezliğini artıran unsurlardan biri olacaktır" dedi.
Patron tasarımı ben yaptım der ama o sadece hak sahibi
Özlük bu noktada bünyelerinde tasarımcı çalıştıran bazı işletmelerde hukukun tam bilinmemesinden doğan yanlış terminolojiye de dikkat çekti. "Bazen bir şirket patronunun, genel müdürünün bu tasarımı ben yaptım diye ortaya çıktığını görüyoruz. Oysa tasarımı yapan, onun şirketinde çalıştırdığı tasarımcıdır. Tasarımcı maaş karşılığı çalıştığı bu iş yerine, tasarım üzerindeki mülkiyet haklarını devredebilir. Bu durumda patron yada genel müdür tasarımcı değil, o tasarımdan ticari olarak yararlanabilecek hak sahibi durumundadır. Tasarımcı da devir sözleşmesi yaptığı için tasarımı üzerinde hak iddia edemez. Ama bu durum onun, tasarımın yaratıcısı olduğu gerçeğini değiştirmez" dedi.Yürürlükteki Kanun Hükmündeki Kararname'ye göre, başvuru sahibi, tasarımı veya tasarımın uygulandığı ürünün tescilini 4 defa yenilemek suretiyle 25 yıla kadar üretme hakkına sahiptir.
Tasarım başvurularına itiraz süresi 6 ay
Endüstriyel tasarımlarla ilgili olarak tüm başvurular merkezi Ankara'da bulunan Türk Patent Enstitüsü’ne ya da onun yetkili kıldığı makama yapılabiliyor. Yasal koruma hakkından, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları, Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde ikametgahı olan, sınai veya ticari faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişiler, Paris ve Bern Sözleşmeleri ile Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması hükümlerine göre başvuru hakkına sahip kişiler yararlanıyor. İlanı yapılmış bir tasarımla ilgili olarak, gerçek veya tüzel kişiler ile ilgili meslek kuruluşları tasarımın yenilik ve ayırt edici nitelik vasfına sahip olmadığı gerekçesiyle ilan tarihinden itibaren altı ay içinde tasarım tescil belgesinin verilmesine karşı Enstitü nezdinde itirazda bulunabiliyorlar.
Koruma süresi sona eren bir tasarımın tescili, tasarım hakkı sahibinin veya vekilinin talebi üzerine ücretin ödenmesi şartıyla yenileniyor. Ancak yenileme talebinin, koruma süresinin sona erdiği ayın son gününden önceki altı aylık süre içerisinde gerçekleştirilmesi gerekiyor.