Hem İstanbul, İzmir ve Ankara'nın oluşturduğu Metropoller Türkiyesi, hem de Kentsel Türkiye, 2000'deki yıllık ortalama kullanılabilir hane geliri düzeyine ancak ulaşabildi. Kasabaların ise 2000'deki durumlarına ulaşmaları uzun süre alacak.
Araştırma nasıl yapıldı?
Veri Araştırma A.Ş. tarafından 2000 yılından itibaren düzenli olarak gerçekleştirilen VERİ-SGT (Statü, Gelir, Tüketim Kalıpları) Araştırmaları dizisinin bu son incelemesi, VERİ-SGT 2000, 2002 ve 2004 verilerinden hareketle oluşturulan 2007 projeksiyonlarına ve 2000-2007 dönemi değişimlerine odaklandı.
VERİ-SGT Araştırmaları'nın her biri, Türkiye'deki 20 bin ve üzeri nüfuslu kentleri temsil eden yaklaşık 2 bin hane ve 5 bin birey anketiyle derlenen verilere dayalı olarak gerçekleştiriliyor. Tamamen Veri Araştırma A.Ş. tarafından planlanıp, finanse edilerek gerçekleştirilen bu araştırmalar dizisi, dinamik bir 'Kentsel Türkiye Profili' sunuyor. Dizinin bu en son araştırmasında, VERİ-SGT Araştırmaları'nın yaklaşık 6 bin hane ve 15 bin birey anketinden hareketle elde edilen değişim verileri, projeksiyon teknikleriyle 2007'ye uzatılmış ve bir bölümü de bu yazıda sunulan bilgilere ulaşıldı. VERİ-SGT Araştırmaları'nın ayrıntılı bilgilerine Veri Araştırma'nın www.veriarastirma.com sitesinden ulaşarak, araştırmaların yaklaşım ve model çerçevelerine ilişkin tüm bilgileri de incelenebiliyor.
'Zenginleşerek kutuplaşan metropoller, yoksullaşarak eşitlenen kasabalar ya da; Kentlerin üç Türkiyesi' başlıklı bu yazı dizisi VERİ-SGT Araştırmaları bulgularından hareketle Sezgin Tüzün tarafından Radikal gazetesi için kaleme alındı.
İstanbul, Ankara ve İzmir'in büyükşehir belediyelerinin sınırları içerisinde 2000 yılında 13 milyon 140 bin kişi yaşarken bu sayı 2007 yılında 16 milyon 830 bini aşacak. Bu nüfus yerleşik olarak üç büyükşehir belediyesinin sınırları içinde yaşayanları, yani Türkiye'nin metropol merkezlerinde yaşayanları gösteriyor. 2000'de ortalama nüfus büyüklüğü 100 olan metropolitan merkezlerin büyüklüğü 128'e erişecek.
Türkiye'de İstanbul, Ankara ve İzmir'in dışında 2000 yılında nüfusu 100 bini geçen 51 kent ve bu kentlerde yaşayan 13 milyon 300 bin nüfus vardı. 2004'te kent sayısı 57'ye, nüfus ise 17 milyon 700 bine yükseldi. Bu kentlerdeki nüfusun 2007'de ulaşacağı büyüklük ise 18 milyon 600 bin olacak. Bu grupta yer alan kent başına düşen ortalama nüfus yedi yıllık dönemde 260 binden 326 bine yükseldi. Yani ortalama kent büyüklüğü yüzde 25 arttı.
Kasaba sayısı 271
Türkiye'de nüfusu 20 bin ile 100 bin arasında değişen kentlerin, bir başka deyişle kasabaların sayısı 2000 yılında 214 iken 2004 yılında 271'e yükseliyor. Bu kasabalarda 2000 yılında 9 milyon 365 bin kişi yaşarken bu nüfus 2007 yılında tam 13 milyon 100 bin kişiye çıkıyor. Kasabaların ortalama nüfus büyüklükleri de 44 binden, 48 bine yükseliyor, demek ki yedi yıllık dönemde yüzde 9'luk bir ortalama büyüklük artışı ortaya çıkıyor.
Büyümenin üç nedeni
İşte üç Türkiye; Metropoller Türkiyesi, Kentler Türkiyesi ve Kasabalar Türkiyesi. Her üç Türkiye'nin de nüfusu hızla artıyor. Bunun da üç nedeni var. Birincisi köylerden ya da başka kentlerden kalkıp yeni bir kente evini, barkını taşıyanların oluşturduğu göçler. İkincisi doğal nüfus artışı. Yani Türkiye'de doğum oranının ölüm oranından çok daha yüksek oluşundan kaynaklanan artış. Metropol, kent ve kasabaların nüfus artışlarının üçüncü kaynağı ise meydana ğelen ciddi idari yapı değişiklikleri.
Ortada üç fotoğraf var
Örneğin kentin dışındaki bir beldenin idari tanım değişikliği yoluyla kente dahil edilmesi. Bir de, 20 binden az nüfuslu bir kırsal beldenin nüfusunun 20 bini aşması ve kır tanımından çıkıp kent tanımına girmesiyle kentsel nüfus hızla artıyor. Kabaca Türkiye'de nüfusu 20 bin kişiden çok olan yerleşim yerlerinde yaşayanlar, yıllık ortalama yüzde 4'ün üzerinde bir hızla çoğalıyor. Türkiye'de kasabaların, kentlerin sayısı artıyor. Kasabaların, kentlerin ve metropollerin nüfusları hızlı bir şekilde büyüyor. Ve ortaya üç ayrı kentsel Türkiye fotoğrafı çıkıyor; Metropoller Türkiyesi, Kentler Türkiyesi, Kasabalar Türkiyesi.
Metropoller Türkiyesi arayı açacak
Kullanılabilir geliri, bireylerin elde ettiği ücret, kâr, faiz, kira gibi gelirlerden bireyin eline geçen kısım oluşturuyor. Bir diğer deyişle kullanılabilir gelir, sosyal güvenlik kesintilerinin ve dolaysız vergilerin içinde yer almadığı bir gelir türü.
Birey bir de kendi evinde oturuyorsa, ödemediği kira karşılığı da kullanılabilir gelire dahil ediliyor. İşte bu gelir türü hem haneler hem de bireyler için metropoller, kentler ve kasabalar arasında büyük farklılıklar ortaya çıkarıyor.
2006 fiyatlarıyla 2000 yılında 17 bin 450 YTL olan yıllık ortalama kullanılabilir hane geliri, 2002'de 11 bin 880 YTL'ye kadar geriliyor. 2004'te bir önceki döneme göre yükselerek 14 bin 904 YTL'ye çıkan yıllık ortalama kullanılabilir hane geliri 2007'de 18 bin 732 YTL'ye ulaşarak 2000 yılında ulaşılan düzeyin üzerine çıkılmış oluyor. Bu hane için yıllık ortalama kullanılabilir gelir rakamları, 20 bin ve üzeri nüfuslu tüm yerleşim yerlerini kapsayan kentsel Türkiye hanelerinin ortalama rakamları. Bu ortalamaların üzerine çıkabilen kullanılabilir gelir rakamları ise metropollere ait.
Fark yüzde 49 olacak
2000 yılında metropollerde hane başına düşen yıllık ortalama kullanılabilir gelir kentsel Türkiye ortalamasının yüzde 32 üzerindeyken, 2001 yılındaki ekonomik kriz sonrası 2002 yılında iki ortalamanın birbirine yaklaşarak aradaki farkın yüzde 18'e indiği görülüyor.
2004 yılında fark yeniden açılarak yüzde 35 yükselirken, ortaya çıkan değişim eğiliminin devamı durumunda 2007'de metropol ortalama hane gelirinin kentsel Türkiye ortalamalarının yüzde 49 üzerine çıkacağını gösteriyor. Yani metropol haneleriyle kentsel Türkiye haneleri arasındaki ortalama gelir farklılaşması giderek büyüyor.