ODTÜ’lü ekibin 8 bin 500 yıllık örneklerdeki DNA analizi netleştirdi: En eski buğday tarımının adresi Çatalhöyük... Bilinen en eski neolitik yaşam bölgesi Çatalhöyük’te bulunan 8 bin 500 yaşındaki dünyanın en eski antik buğday örnekleri bilim dünyasında heyecan yarattı. ODTÜ’lü araştırmacılar, antik buğday örnekleri üstünde yaptıkları DNA analizleri sonucunda tarihin en eski buğday tarımının Çatalhöyük bölgesinde yapıldığını gösterdi.
ODTÜ Kimya Bölümü Biyokimya ve Biyoteknoloji Enstitüsü Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Mahinur Akkaya, antik buğday örneklerine ilgisinin ODTÜ Arkeometri Programı üyesi Prof. Dr. Şahinde Demirci sayesinde oluştuğunu belirterek, ilk antik buğday örneklerini bu öğretim üyesinden elde ettiklerini ve ilk DNA izolasyonu çalışmalarını başlattıklarını anlatıyor.
Emekli profesörün evinde
“Daha sonra Çatalhöyük’te Mellard’ın 1960’larda yaptığı ilk kazılardan elde edilmiş çok miktarda buğday örneğinin İngiltere’de emekli bir profesör olan Dr. Gordon Hillman’da bulunduğunu öğrendik” diyen Akkaya, doktora öğrencisinin profesörü ziyaret edip hâlâ evinin bodrumunda bulunan örneklerden en iyi korunmuş olanları seçip ODTÜ’ye getirdiğini söylüyor.
Yaptıkları incelemeler sonunda dünyanın en eski buğday örneklerinin DNA’sını izole ettiklerini ve moleküler genetik yöntemlerle karakterizasyonu yaptıklarını belirten Akkaya, “Bunlar kömürleşmiş örneklerdi. Ancak belki tamamlanmadığı için ya da dış katmanlarında kaldığı için kömürleşme, tohumun iç kısımlarında mikroorganizmalara karşı korunma sağlamış bile olabilir. İşte bu nedenle ve olağanüstü titiz çalışmalar sonucu DNA elde edebildik. Elde edilen DNA çok az ve son derece değerli olduğu için parçalanma düzeyini saptamak üzere analiz yapmadık. Ancak biliyorduk ki test tüpümüzdeki DNA’nın parçalanmamış olması mümkün değildi. Gerçekte bu parçalanma, elde edilen DNA’nın otantik olduğunun da dolaylı göstergesi kabul ediliyor.”
Antik DNA izolasyonu sırasında dikkatli çalışmanın önemini vurgulayan Akkaya, “Çoğaltılan parçalar klonlandı ve sekanslandı. Antik buğdaydan DNA izolasyonunu yapabilmiş dünyadaki birkaç laboratuvardan biriyiz” diyor ve dünyada DNA’sı izole edilen en eski örneğin 6 bin yıllık olduğunu aktarıyor.
Akkaya’ya göre, “Buğday ıslahının ilk kez nerede yapıldığına dair en yeni bulgu 90’ların sonunda Almanya’da Max Planck Enstitüsü çalışmasında elde edildi: Diyarbakır’ın Karacadağ etekleri. Bu, makarnalık buğday için geçerliydi. Aynı araştırmacılar sonraki yıllarda ekmeklik buğdayın da yine Anadolu topraklarında ıslah edildiğini gösterdi. Bizim çalışmamızın önemi, ekmeklik buğday tarımının Çatalhöyük’te yapıldığını doğrudan 8 bin 500 yıl önceki, yani tam da tarımın başladığı zamana ait örnekler üstünde yapmış olmamızdan kaynaklanıyor.”
‘Türk bilim ekibi önemli’
İlk defa bu kadar eski bir buğday tohumundan DNA karakterizasyonu yapıldığını belirten Akkaya, “Karbon-14 izotopu tarihlendirmesinin güvenilirliğinden dolayı elde ettiğimiz örneklerin kazının hangi aşamasından ve hangi odacıktan, hangi tarihe ait olduğunu çok iyi biliyoruz. Bu da elde ettiğimiz sonucu daha da değerli kılıyor” diyor.
Akkaya, elde ettikleri analiz sonuçlarıyla ilgili olarak da şu değerlendirmelerde bulunuyor: “Bu çalışma insanlık tarihiyle ilgili ipuçları da veriyor. İnsanlar 8 bin 500 yıl önce ekmeklik buğdayı Çatalhöyük’te üretiyordu. Bu sonuç, kendi başına büyük bir bilimsel önem taşımaktadır. Ancak buna ek olarak, ilk defa bu kadar önemli bir örnek üzerindeki araştırmayı Türk bilim insanlarının yapmış olması da ayrıca değerlidir. Genellikle bizim örneklerimiz yurtdışına götürülür, bu durumda da aynı şey söz konusu olmuş.”
Prof. Dr. Akkaya, çalışmanın altında Türk bilim insanlarının imzasının olmasının önemini de şöyle anlatıyor:?“Türkiye’yle ilgili önemli bir bulguyu, ülkenin bilim insanları elde etti. İlk kez Türkiye’de bir antik DNA izolasyonu gerçekleştirdik ve dünyanın en eski buğday örneğini moleküler düzeyde yani DNA’nın kısa bir parçasının dizilimini ilk kez okumuş olduk. Bu toprakların ilk konuklarına ulaştık, geçmişe dokunduk.” Akkaya, çalışma sonuçlarını uluslararası bir dergiye sunmak üzere yayın hazırlığı içinde olduklarını da ekliyor.