Frank Lloyd Wright'ın dünyaca ünlü Guggenheim Müzesi'nin inşasının 50. yılı vesilesiyle "Frank Lloyd Wright: İçeriden Dışarıya" adlı sergi 15 Mayıs ile 23 Ağustos 2009 tarihleri arasında New York'ta, daha sonra Bilboa'da devam edecek. Guggenheim Müzesi ve Frank Lloyd Wright Vakfı'nın işbirliği ile hazırlanan sergide ünlü mimarın aralarında belediye ve hükümet binaları, dini yapılar, sanat merkezleri ve de uygulanmamış tasarımlarının da yer aldığı 64 farklı projesi sergileniyor.

Sergiye neden "İçeriden Dışarıya" (From Within Outward) adını verildiği tahmin etmem pek zor olmadı. Frank Lloyd Wright'in sergi kataloğunda da yer alan şu sözleri bu ünlü mimarın tasarımları hakkında iyi bir fikir veriyor:

"Yapıların bir takım inşaat malzemeleri ile dış cepheleri sayesinde şekil alması artık geçmişte kalmıştır. İç mekanların tasarımı bir yapıyı iyi tasarım yapan en önemli hususlardan birisidir. Yapı içeride, dışardan ifade edildiği gibi ifade edilmelidir."

Sergide Wright'ın tasarımlarını incelediğimde bahsedilen bu tasarım unsuruna, yani "içeriden dışarıya" tasarım konseptine, mimarın oldukça önem verdiğini gözlemledim. Sergiyi gezdiğim Guggenheim Müzesi, bu tasarım fikrine en güzel örneklerden birisi olarak görülebilir. Spiral şeklinde rampa ile aşağıdan yukarı yürümek mümkünken, dışarıda da bu spiral cepheye şeklini veriyor.

Frank Llyod Wright'ın etkileyici müzesinin spiral şeklindeki ramplarında sergiyi gezerken verilen bilgilerde burada Frank Llyod Wright'a ait 200'den fazla çiziminin, birçok tasarımının, maket modelinin ve üç boyutlu bilgisayar ortamında modellemelerinin de ilk kez bu sergide kamuoyuna sunulduğu öğrendim.

Sergide uygulanma fırsatı bulunamamış tasarımlarının da yer alması Frank Llyod Wright'ın mimari algısını anlamamızı daha da kolaylaştırıyor. Mesela Bağdat için 1957'de planladığı projesinde çölün ortasında bir opera salonu, kültür merkezi ve yeni bir üniversite önermişti. Bu proje aslında bugün uygulanabilse çok anlamlı olurdu.

Guggenheim Müzesi'nin Tasarımı ve İnşaatı

Solomon R. Guggenheim Müzesi, New York, 1943-59

1959 yılında hizmete giren ve Frank Llyod Wright ile en çok özdeşleştirilen yapılarından birisi olan Guggenheim Müzesi'nin orjinal olarak teklif edilen dış cephe renginin pembeye yakın bir renk olduğunu biliyor muydunuz? Aslında müzenin son hali önerilen ilk halinden tamamen farklı.

Guggenheim Müzesi'nin inşaat fikri ilk olarak 1943 yılında ortaya atıldı. O sene Solomon Robert Guggenheim'ın sanat danışmanı Hilla Rebay, Frank Llyod Wright'tan bir müze tasarlaması talebinde bulundu.

Solomon Robert Guggenheim (2 Şubat 1861 - 3 Kasım 1949) Amerikalı ünlü bir koleksiyoncu ve hayırsever bir işadamıydı. 1910'lu yıllarda Yukon Altın İşletmeleri'nin ve birçok madencilik işletmesinin sahibi olan Guggenheim, 1919 yılında tüm işlerini devrettikten sonra hayatını sanat koleksiyonunu genişletmeye adadı. Sanat koleksiyonunu ve modern sanatı tanıtmak ve kitlelere ulaştırmak amacıyla da 1937 yılında Solomon Robert Guggenheim Vakfı'nı kurdu. Müzede bugün bile sergilenen eserlerin çoğunluğunu Solomon Guggenheim'in orjinal olarak topladığı koleksiyonu oluşturuyor.

Koleksiyonu hızla gelişen Solomon R. Guggenheim, sanat danışmanı Hilla Rebay ile birlikte, 1943 yılında Frank Llyod Wright'a bir mektup yazarak kendileri için bir müze tasarlamasını rica ettiler. Tam 15 yıl, 700 taslak ve altı farklı uygulama projesi setinden sonra müzenin inşaatına 1955 yılında başlanabildi. Wright tasarım ile uğraşırken Hilla Rebay ise müze için yer aradı. 1959 yılında müze açıldığında Solomon Guggenheim vefat edeli on yıl, Wright vefat edeli de altı ay olmuştu. Bu açılıştaki trajik başka bir husus da, Guggenheim'ı koleksiyon yapması için teşvik eden, Frank Llyod Wright'ı projenin mimari olarak seçen, müzenin yerini belirleyen tek kişi olan Hilla Rebay'in açılışa davet edilmemiş olmasıydı. Solomon Guggenheim'ın ölmesinin hemen ardından Hilla Rebay'den hoşlanmayan diğer aile bireyleri kendisinin Guggenheim Vakfı'ndan kovulmasını sağlamışlardı.

Solomon R. Guggenheim Müzesi’nin Açılışına Gelen Kalabalık, New York, 21 Ekim 1959

Sergilenen taslaklardan birisi olan, 1944 yılında ortaya koyduğu tasarımda Wright çok köşeli bir plan ve mavi bir cephe önermişti. New York şehrindeki inşaatların cephelerinin renkleri tarihi boyunca kırmızı, beyaz, mermer renkleri olmuştu. Her ne kadar Wright'ın tasarımları cephe ve plan hareketlerine önem verse de renk de bir o kadar önemliydi. Yine sergilenen eski müze çizimlerinde de görüleceği gibi 1945'li yıllarda Wright müzenin pembe, şeftali rengi veya fildişi renklerinde olmasını önerse de zaman içinde renk konusunda karara varılarak cephenin parlak sarımtrak rengi olması kabul edildi.

1992 yılında binaya spiral yapıdan daha yüksek dikdörtgen şeklinde bir kule daha eklendi, bu inşaat sırasında müzenin iç mekanları da kapsamlı bir tadilattan geçti. 2005 ile 2008 yılları arasında ise müzenin dış cephesi son derece kapsamlı bir restorasyon çalışması ile gözden geçirildi.

1990 yılında Guggenheim Müzesi, New York Şehri Tescilli Yapıları Koruma Komisyonu tarafından tescilli yapı olarak ilan edildi ve koruma altına alındı. 2005 yılında, yapı eyalet bazında New York Ulusal Tarihi Yerler Listesi'ne eklendi. 2008 yılında ise ABD İç İşleri Bakanı Guggenheim Müzesi'ni Amerikan tarihi ve kültüründeki önemi nedeniyle ülke genelinde Ulusal Tarihi Tescilli Yapı olarak ilan etti. UNESCO Guggenheim Müzesi de dahil olmak üzere Wright'in önde gelen 10 adet tasarımını Dünya Mirası Listesi'ne eklemeyi planlıyor.

Frank Llyod Wright'ın Hayatı

Larkin Company Yönetim Binası, Buffalo, New York, 1902–06 (Yıkıldı)

İster müstakil bir ev, ister dini bir yapı olsun, Wright'in en önemli hedefi insanların bulundukları ortamlarda hem fiziksel hem de manevi bir uyum içinde yaşamaları oldu. Bu amaçla Wright son derece basit ve yalın iç mekanlara, düzenli ve geometrik cephelere sahip tasarımlar gerçekleştirdi. Kariyerinin ilk dönemlerinde tasarladığı ve de sergide de yer alan Larkin Şirketi Genel Merkez Binası (Larkin Company Administration Building, New York, 1902-1906) ve Unity Tapınağı (Oak Park, Illinois, 1905) gibi tasarımlarının en belirgin özellikleri kutu şeklinde sınırlandırılmış mekanların köşelerini açması ve de iç mekanları ayıran duvarların insanı rahatsız etmeyecek bir estetikle konumlandırmasıdır. Zamanının en önemli mimarı olarak tanınan Frank Llyod Wright'in bilinen 1.141 tasarımının 532'si inşa edildi.

Unity Tapınağı, Oak Park, Illinois, 1905-08

15 yaşında doğup büyüdüğü Wisconsin eyaletinde yer alan Wisconsin Üniversitesi'ne özel öğrenci olarak girip mühendislik eğitimi aldı çünkü o zamanlar bu okulda mimarlık eğitimi verilmiyordu. 1887 yılında ise teknik ressam olarak çalışmak için Chicago'ya gitti. 1887 ile 1892 yılları arasında birçok mimarlık firmasında çalışan Wright, 1892 yılından itibaren kendi tasarımlarını gerçekleştirmeye başladı. 1889 yılında Catherine Lee Tobin ile evlenen Wright eşinden altı çocuk sahibi oldu. 1889 ile 1900 yılları arasında, sonradan Prairie Stili olarak adlandırılacak 60 kadar evin tasarımını ve uygulamasını gerçekleştirdi.

Unity Tapınağı, Illinois, 1905-08

1909 yılında eşini terkeden Wright, Mamah Cheney adlı sevgilisiyle Almanya'ya gitti ve 1911 yılına kadar orada yaşadı. 1911 yılında Wisconsin Eyaleti'nde doğup büyüdüğü Spring Green'e geri döndü. Burada 1914'e kadar yaşayacağı Taliesin adlı evini inşa etti. 1914 yılında cinnet geçiren uşaklarından birisi Wright'in yaşadığı evi ateşe verdi ve evin çıkışına koşan herkesi tüfeği ile vurdu. Bu trajik olayda Cheney ve evde bulunun altı kişi hayatını kaybetti. Birçokları Wright'in mimarlık kariyerinin bu olaydan sonra biteceğini iddia ettilerse de, Wright Taliesin'i yeniden inşa etme kararı ile onları haksız çıkardı.

İmparatorluk Hoteli, Tokyo, 1913-22 (yıkıldı)

Sonraki 20 yılda daha da ünlenen Wright'ın ünü Avrupa ve Asya'ya da yayıldı. 1915 yılında Tokyo'daki İmparatorluk Oteli'ni tasarladı. 1932 yılında Taliesin'de mimarlık öğrencilerine stajyer olabilmeleri için bir burs kaynağı yarattı. Bu dönemde ikinci eşi Miriam Noel'den ayrılıp üçüncü eşi Olivanna Milanoff ile evlenen Wright, yaşının ilerlemesi nedeniyle daha sıcak bir bölge olan Arizona eyaletindeki Phoenix şehirine yerleşti. Burada Taliesin Batı'yı inşa eden Wright, hayatının geri kalan yirmi yılını da burada geçirdi. 9 Nisan 1959 tarihinde Wright 92 yaşında hayata gözlerini yumdu.

Taliesin Batı, Scottsdale, Arizona, 1937-59

Sergide Neler Var?
Mimarlık tarihi okurken, Frank Llyod Wright'ın tasarım yaparken en önem verdiği kavramların, doğaya saygı duyması ve de doğal malzemeler kullanması olduğunu ögrenmiştim ama bu sergide bunu çok daha net gözlemleme fırsatı buldum. Frank Llyod Wright'ın tasarımlarının en etkileyici başka bir özelliği de iç mekanların, dış ile son derece uyumlu olması.

"Frank Lloyd Wright: İçeriden Dışarıya" sergisi mimarın tasarımlarını tarihi bir süreçte inceliyor. Serginin başladığı ilk rampada yer alan Yüksek Galeri (High Gallery) denen bölümde Wright'in doğup büyüdüğü Wisconsin eyaletinde Taliesin şehirinde 1952 yılında inşa edilen Hillside Tiyatrosu'ndan ödünç alınan orjinal bir sahne perdesi yer alıyor.

Solomon R. Guggenheim Müzesi Sergisi Girişi, Hillside Tiyatrosu Perdesi, Spring Green, Wisconsin, 1952 (1955 yılında yapılmış)

Sergide Wright'in daha önceden pek bilinmeyen bazı tasarımları, bilgisayar ortamında üç boyutlu, maket ya da katmanlara ayrılmış maket şeklinde sergileniyor. Bu parçalara ayrılmış maketlere örnek olarak Unity Tapınağı veya Beth Sholom Sinagogu örnek olarak verilebilir. Geniş alana yayılmış maketler olarak da Bağdat Belediyesi Nazım Planı (1957), Washington'da yer alan Crystal City (1940) veya Pittsburgh Point Belediye Binası (1947) gösterilebilir.

Pittsburgh Point Park Belediye Binası, Pittsburgh, Pennsylvania, 1947 (inşa edilmedi)

"Frank Lloyd Wright: İçeriden Dışarıya" sergisi New York Guggenheim Müzesi'nde 15 Mayıs 2009 ile 23 Ağustos 2009 tarihleri arasında sergilendikten sonra 23 Ekim 2009 ile 14 Şubat 2010 tarihleri arasında da Bilboa Guggenheim Müzesi'nde sergilenmeye devam edecek. Sergiyi açıklayan detaylı bir kitaba ek olarak müzenin inşaatının ellinci yılı nedeniyle müze yönetiminin ve Frank Lloyd Wright Vakfı'nın ortak çalışmasıyla müzenin 16 yıllık inşaat serüvenini anlatan bir kitap basılacak. Guggenhim Müzesi'nin tarihçesini, ilk tasarım aşamasında inşaatına kadar anlatacak olan bu kitap müzenin inşaatını çizimler, modeller ve fotoğraflarla detaylı anlatacak ilk kitap olma niteliğini taşıyacak.

İmaj Galerisi

Solomon R. Guggenheim Müzesi Sergisi Girişi, Hillside Tiyatrosu Perdesi, Spring Green, Wisconsin, 1952 (1955 yılında yapılmış)	Solomon R. Guggenheim Müzesi, Sergi Girişine Bakış, New York, 2009	Solomon R. Guggenheim Müzesi, New York, 2009
Solomon R. Guggenheim Müzesi, New York, 1943–59 Perspektif, “Giriş Bölümü ve Resepsiyon”	Solomon R. Guggenheim Müzesi, New York, 1943–59 Dış Cephe	Solomon R. Guggenheim Müzesi, New York, 1943–59 Dış Cephe
Solomon R. Guggenheim Müzesi, New York, 1943–59 İç Perspektif	Solomon R. Guggenheim Müzesi İnşaatı Sırasında Frank Lloyd Wright’in Fotoğrafı, New York, 1959	Solomon R. Guggenheim Müzesi’nin Açılışına Gelen Kalabalık, New York, 21 Ekim 1959
Solomon R. Guggenheim Müzesi Maketi, New York, 1943–59	Larkin Company Yönetim Binası, Dış Cephesi, Buffalo, New York, 1902–06 (Yıkıldı)	Larkin Company Yönetim Binası, İç Mekan Kesiti, Buffalo, New York, 1902–06 (Yıkıldı)
Birlik Tapınağı, Perspektif, Oak Park, Illinois, 1905–08	Birlik Tapınağı, Perspektif, İçeriden Görüntü, Illinois, 1905–08	Gordon Strong Otomobil Gözlem Evi, Perspektif, Maryland, 1924–25 (inşa edilmedi)
Gordon Strong Otomobile Gözlem Evi, Kesit, Maryland, 1924–25 (inşa edilmedi)	Gordon Strong Otomobil Gözlem Evi, Maket, Maryland, 1924–25 (inşa edilmedi)	Taliesin Batı, Çizim Stüdyosuna Bakış, Scottsdale, Arizona, 1937–59
Taliesin Batı, Çizim Stüdyosuna ve Orjinal Oturma Odasına Bakış, Scottsdale, Arizona, 1937–59	Çelik Katedral, Dış Cephe, New York, 1926	Çelik Katedral, Plan, New York, 1926
Jacob Evi No.1, Maket, Madison, Wisconsin, 1936–37	Jacob Evi No.1, Dış Cephe, Madison, Wisconsin, 1936–37	Jacob Evi No.1, İçeriden Bakış, Madison, Wisconsin, 1936–37
Cloverleaf Quadruple Toplu Konutları, Perspektif, Pittsfield, Massachusetts, 1942	Cloverleaf Quadruple Toplu Konutları, İçeriden Perspektif, Pittsfield, Massachusetts, 1942	Marin Bölgesi Yönetim Merkezi, Ana Giriş, San Rafael, California, 1957–62
Marin Bölgesi Yönetim Merkezi, Perspektif, San Rafael, California, 1957–62	İmparatorluk Hoteli, Tokyo, 1913–22 (yıkıldı)	İmparatorluk Hoteli, Tokyo, 1913–22 (yıkıldı)
Hillside Dayanışma Merkezi, Çizim Stüdyoları, Spring Green, Wisconsin, 1933	Hillside Tiyatorosu No.2, İç Mekanlardan Görünüm, Spring Green, Wisconsin, 1952	Taliesin III, Göletin Hemen Yanındaki Yerleşim Birimlerine Bakış, Spring Green, Wisconsin, 1925–59
Taliesin III, Hill Kulesi, Spring Green, Wisconsin, 1925–59	Bir Mil Uzunluğundaki Kule, “The Illinois” Chicago, 1956 (inşa edilmedi)	Bir Mil Uzunluğundaki Kule, “The Illinois” Chicago, 1956 (inşa edilmedi)
Arizona Eyalet Parlamentosu “Oasis”, Phoenix, Arizona, 1957 (inşa edilmedi)	Huntington Hartford Spor Klübü, Los Angeles, 1947 (inşa edilmedi)	Huntington Hartford Spor Klübü, Maket, Los Angeles, 1947 (inşa edilmedi)
SC Johnson&Son Yönetim ve Araştırma Merkezi, Maket, Racine, Wisconsin, 1936–50	Pittsburgh Point Park Belediye Binası, Maket, Pittsburgh, Pennsylvania, 1947 (inşa edilmedi)