Haberler

İstanbul'da Eğlenmek

Tarih: 30 Aralık 2009 Derleyen: Derya Yazman
"Eğlence" kavramı, Türk toplumunda Osmanlı Döneminden tutun günümüze dek her dönemde etkinliğini korudu ve değişimler gösterdi. Sosyo-ekonomik ve kültürel alandaki değişimler eğlence anlayışında da bazı farklılaşmaları ortaya koydu. Osmanlı Döneminde dans, cambazlık, şiir ve öyküye dayalı bir içeriğe sahip olan eğlence anlayışında ortaoyunu, kukla ve karagöz gibi drama sanatları önemli eğlence etkinliklerini oluşturmaktaydı. Bunun yanı sıra at yarışları, mızrak ve ok atma yarışları, kılıç dövüşleri yanında gece yapılan donanma gösterileri, hava fişekler ve kandillerle yapılan düzenlemeler ise dönemin popüler eğlenceleriydi. Cumhuriyet Döneminde ise eğlence anlayışında artık batı tarzı eğlenceler -balo, dans, kadın/erkek birlikteliği- hâkimken, dışa açılım söz konusu oldu. Günümüze gelindiğinde de eğlence kavramı artık gelenekselliğini bırakarak, "Yeni Tüketim Stratejisi" olarak kullanılmaya başlandı. İnternet, bilgisayar oyunları, tv; festival ve eğlenceler (film, sanat, fotoğraf, müzik, opera, sinema, tiyatro,sergi vb.); eğlence merkezi, disko, meyhane, bar, fitness center, otel, bar, pavyon, gazino, kumarhane, lokantalar; alışveriş merkezleri (AVM'ler); doğum günü partileri, düğünler, yılbaşı partileri, anneler günü, babalar günü, evlilik yıldönümü gibi özel gün kutlamaları günümüzün yeni eğlence anlayışını oluşturuyor.

İstanbul kenti de her dönem eğlencenin en çok yaşandığı kent oldu. Barındırdığı eğlence mekanlarının sayısı ve çeşitliliği ile insanları cezbeden bir şehir İstanbul... Bu kentte, Osmanlı Döneminden günümüze dek eğlence mekanları yer seçerken, bu mekanlar insanların eğlence ihtiyaçlarını karşılayabildikleri en uğrak yerler olmayı da başardı.

Osmanlı Döneminden 2000'li yıllara dek eğlence anlayışındaki değişimi İstanbul'daki eğlence yerlerinin mekansal yer seçimleri ile incelersek:

Osmanlı Dönemi (Cumhuriyet Öncesi)
Bu dönemin önemli eğlence mekânlarını şu şekilde sıralamak mümkün:

Saray ve Çevresinde: müzikli danslı ziyafetler,

Halk Kahvehanelerinde: çeşitli oyunlar, meddah ve Karagöz gibi seyirlik oyunlar,

Hamamlar (Deniz hamamları: Yeşilköy, Bakırköy, Samatya, Kumkapı, Çatladıkapı, Ahırkapı, Salıpazarı, Fındıklı, Kuruçeşme, Ortaköy, İstinye, Tarabya, Büyükdere, Yenimahalle, Beykoz, Paşabahçe, Kuleli, Çengelköy, Beylerbeyi, Üsküdar, Salacak, Moda, Fenerbahçe, Caddebostan, Bostancı, Maltepe, Kartal, Pendik ve Tuzla.)

Ev içi mekânlar ve bahçelerde: Ramazan Eğlenceleri, düğünler, lohusalık, sünnet düğünleri gerçekleşmekteydi.


Osmanlı Dönemi İstanbul'daki Eğlence Mekânları, Kaynak: "Metropoliten Alanlar Planlama Sorunları", 1.Sempozyum Bildirileri'nden yararlanılarak oluşturulmuştur.

1838 İngiliz-Osmanlı Ticaret Antlaşması ile yabancı tüccarların İstanbul'a gelmesi, 1839 Tanzimatın İlanı ile Galata ve Pera Bölgesi'nde yabancı ve gayrimüslümlerin işletmeciliğini üstlendiği, eğlence mekânlarının açılması o dönemin eğlence mekânlarının bu bölgelerde artmasına neden oldu.

Dönemin önemli mesire yerleri: Kâğıthane, Göksu, Kalender, Yoğurtçu Deresi, Kaçaksu, Kanlıca, Fenerbahçe, Çiftehavuzlar, Kuşdili, Büyükdere, Sarıyer vs. gibi semtlerdi. Ayrıca Kâğıthane âlemleri, Çamlıca gezintileri, Boğaz mesireleri şehir halkının topluca eğlenmesine olanak tanıdı.

Bu dönemde meydanlarda insanların toplanma ve sosyal bir ortam yaratabildikleri mekânlardı. Özellikle de Dolmabahçe Meydanı (Avrupa'dan gelen cambaz ve zurbaz gösterileri) ve Sultanahmet Meydanı dönemin önemli toplanma mekânları idi.

Bunların yanı sıra dini bayramlarda da insanlar Fatih, Şehzadebaşı, Laleli, Beyazıt, Sultan Ahmet, Ayasofya, Mahmut Paşa, Eyüp Sultan, Sultan Selim camilerinin ağaç altı kahvelerini doldurur; yatsı ezanına kadar çubuklar, nargileler, kahveler içilirdi.

1923 - 1950 Dönemi
Osmanlı toplumunda Tanzimat sonrası modernleşme sürecinde sosyal hayatın yeniden düzenlenmesinde Avrupaî yaşam tarzı referans olarak kabul edildi. Bu durum, Cumhuriyet ve Atatürk ile hız kazandı.

Özellikle sahne sanatlarında çok sesli müzik, opera, bale, tiyatro önem kazandı ve bu durum yeni mekânsal gereksinimleri de beraberinde getirdi.


1923 - 1950 Dönemi İstanbul'daki Eğlence Mekânları

Bu dönemde, Tarihi Yarımada ve Beyoğlu Bölgesi'nde farklı sosyo-kültürel yapılar nedeniyle eğlence mekânlarında da farklılıklar söz konusuydu. Bu dönemin önemli eğlence mekânı olan gazinolar ise, Beyoğlu Bölgesi, Tarihi Yarımada ve Haliç Kıyıları (Haliç Kıyısında "Fener İskele Gazinosu")'nda çoğunlukla yer alırken, 1925'ten sonra Boğaziçi, Büyükdere'deki "Beyaz Park Gazinosu", 1930'larda Büyükada'da "Büyük Klüp", Doğu yakasında "Çubuklu Gazinosu" dönemin popüler eğlence mekânlarını oluşturuyordu.

1940'larda Ankara bürokratlarının İstanbul'u sayfiye mekânı olarak kullanmaları, Atatürk'ün Florya'yı ziyaretleri İstanbul'da canlılığı arttırdı. 1945'de Marshall Yardımı ve diğer ekonomik paket uygulamaları ile İstanbul'a kırdan kente göç, nüfus yapısı ve büyüklüğü üzerinde değişimler söz konusu oldu ve bu şekilde kentte yeni zenginler ortaya çıktı. Dolayısıyla da onların gittikleri prestijli mekânlar yaratıldı. Anadolu yakasında Kalamış Belvi Oteli ve Gazinosu, Avrupa yakasında Arnavutköy ve Ahırkapı Gazinoları bunlardan en önemlileridir.

Sonuç olarak bu dönemin iki temel eğlence mekânından söz etmek mümkün:
- Üst gelir grubuna yönelik batı tarzı eğlence mekânları (Tiyatro, sinema, konser, vb.)
- Alt ve orta gelir gruba yönelik ise lokanta, meyhane ve gazinolar.

1950 - 1960 Dönemi
Bu dönemde liberal politikalar ile çok partili dönem varlığını gösterdi. Dış dünya ile bütünleşme dönemine girilmişti. Bu şekilde gelişen süreçte yaşam standartlarında yükselme ile yaşam biçimlerinde değişimi (dışa açılım) beraberinde getirdi.


1950-1960 Dönemi İstanbul'daki Eğlence Mekânları

Bu dönemde üst gelir grubunda yazlık-kışlık ikametgâhlar söz konusuydu. Otomobil sahipliliğinin artması ile İstanbul'a yakın dinlenme alanları, Şile ve Erdek gibi deniz kenarı yerleşmeleri popüler oldu. Osmanlı döneminin önemli eğlence mekânlarından biri olan hamamlar artık yerini plajlara bırakmıştı. Florya, Moda, Yeşilköy, Büyükçekmece ve Çardak Plajları dönemin en popüler plajlarıydı.

Gece hayatında canlılık da artmıştı. 1950'lerin başında Gondola, Tabu, Melodi, Anjelik; 1950'lerin sonunda Hilton ve Divan Otelleri ve Barları en popüler gece eğlence mekânları idi. Ayrıca, Eminönü - Bahçekapı, Galata ve Karaköy, Beyoğlu'ndaki lokantalar; Taksim Kristal, Tepebaşı, Cumhuriyet, Taksim Belediye, Maksim, Yenikapı, Bebek Belediye, Maçka Küçükçiftlik Parkı gazinoları da yine dönemin önemli eğlence mekânlarını oluşturuyordu.

Sinemalar bu dönemde de insanların gittiği en uğrak mekânlar olmuştu. Beyoğlu'ndaki Emek, Atlas, Dünya, Fitaş sinemaları halen daha mekânsal konumlarını koruyan sinemalar.

Diğer bir eğlence ve dinlenme mekânları da açık mekânlardı. Bunlar da, Kısıklı Rıza Paşa Korusu, Ihlamur Parkı, Dolmabahçe Parkı ve Kadırga Meydanı, Spor ve Sergi Sarayı olarak sıralanıyordu.

1960 - 1970 Dönemi
Bu dönemde de özel sektör işbirliği ile karma ekonomik düzeni benimseyen ithal ikameci ekonomi varlığını göstermekteydi. Kırdan kente göç hızlanırken, 1962-1963 yılları arasında Avrupa'ya olan işçi göçü artmıştı.

Göçler sonucu insanların getirdikleri radyo, teyp ve televizyonların artması ile eğlence anlayışı artık ev içi eğlenceye dönüşmüştü.

Bunun yanı sıra, bu dönemde imar hareketleri de söz konuydu. İstanbul Bölge Planlama Bürosu'nun kurulması ile eğlence ve rekreasyon mekanları (ormanlar, parklar), açık hava sinemaları artmıştı.

Osmanlı döneminin geleneksel mesire alanları da yine bu dönemin hafta sonu piknik alanları olarak kullanılmaktaydı.

1970 - 1980 Dönemi
Bu dönemde, politik hayat, siyasetin günlük yaşam üzerinde etkilerinin arttığı, sosyo- ekonomik yapıda farklılıkların ortaya çıktığı "İkili grup"ların oluştuğundan bahsetmek mümkün. Bunun sonucunda da eğlence mekânlarında çeşitlilik söz konusu oldu.


1970-1980 Dönemi İstanbul'daki Eğlence Mekânları

Bu dönemde "Arabesk Yaşam Tarzı" hâkim olarak, meyhaneler artık biracılara, midye - kokoreç ve lahmacun salonlarına dönüştü. Anadolu yakasında Üsküdar ve Kadıköy, Avrupa yakasında Şişli, Beyoğlu'nda yer alan bu mekânlar dönemin en yoğun mekânları oldu.

1970'lerde Kulus, Papirus, Elmadağ'da Hidromet, Suadiye'deki klüpler, tiyatro, sinema, opera, müzikaller önemli gece eğlencesi mekânlarıydı.

Mesire alanları olarak da, Boğaz ve kuzeydeki orman alanları, Ataköy, Florya, Salacak, Moda, Fenerbahçe, Caddebostan, Suadiye, Büyükada, Küçüksu, Tarabya Plajları insanların en uğrak mekânlar oldu.

1980 - 2000 Dönemi
Bu dönemde küreselleşmenin etkisi ve liberal politikaların hâkim olmasıyla eğlence mekânlarında da farklılıklar oldu. Bu dönemde yeni eğlence mekânlarının ortaya çıkışı, eski eğlence mekânlarında niteliksel değişmeler ve mekânsal anlamda merkezileşmeler söz konusu oldu.

1990'larda özel tv kanallarının açılması ile medyanın etkisi, kadın hareketlerindeki yoğunlaşma, pop müzikte patlamalar, festivaller gündeme geldi. Bu şekilde de kentte, "kozmopolitenleşme" arttı.


1980-2000 Dönemi İstanbul'daki Eğlence Mekânları

Bu dönemin önemli eğlence mekânlarını oluşturan yeni alışveriş merkezleri ve eğlence merkezleri gittikçe artmaya başladı. Ataköy Galeria, Altunizade Capitol, Akmerkez, Tatilya, Carrefour, Metro, vb. bu dönemde açılan alışveriş merkezleriydi. Bu mekânlar çoğunlukla kent merkezine uzak yerleri seçerek, zamanla çevresinde mekânsal genişlemeye neden oldu.

Bu dönemin önemli sosyal mekânlarından biri de 1980'lerde İstanbul Festivaline talep ve eğilimler artmasıyla açılan Cemal Reşit Rey Konser Salonu.

Diğer bir yandan, 1980'lerin sonuna doğru eğlence mekânlarında imaj değişimi söz konusu oldu. Tiyatro, sinema salonları, kitapçılar, lokantalar, kafe barlar, hamburgerciler, pizzacılar, ev yemekleri gibi fonksiyonlar artık kentte yer seçmeye başladı. Beyoğlu'nda entel ve sosyete barları, gençlik, rock, caz barlar; Levent-Etiler'de gece klüpleri, barlar; Kumkapı, Ortaköy'de restoranlar; Elmadağ-Harbiye, Beşiktaş'da 2634 sayılı Turizm Teşvik Yasası ile oluşan oteller ve restoranlar; Osmanbey-Maçka Aksı'nda oteller, sinema, kafeler, restoranlar, barlar dönemin önemli eğlence mekânları.

Boğaz Bölgesi; Tarabya'da orta sınıf tavernalar, Arnavutköy'de ise üst sınıf tavernalar, Kuruçeşme'de eğlence mekânları, Anadolu ve Rumeli Kavakları da yine bu dönemin önemli eğlence mekânlarını oluşturuyordu.

1995 sonrası Anadolu yakasında Kadıköy ve Moda'da açılan kültür ve sanat mekânları kentin sosyo- kültürel anlamda modernleşme ve batılılaşma süreçlerine destek oldu. Altunizade ve Yayla Kültür Merkezi bu mekânların önemlilerinden.

Bu dönemde mesire yerleri olarak da, Belgrad Ormanları, Bentler, Büyükdere Çayırı, Beykoz Ormanları, İstanbul kuzeyindeki ormanlar, üst gelir gruba hitap eden Parkorman, Kemer Country, vb. alanlar ile kıyı dolgu alanları, Moda, Fenerbahçe, Bostancı rekreasyon ve piknik alanları insanların dinlenme ve eğlence mekanlarını oluşturuyordu.

Kaynaklar:
Çedikçi, T., "Eğlence Sektörünün Ülke Ekonomisindeki Yeri: Bir Uygulama Örneği, Müzikaller", Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kültür Ünv., 2008.

Keskin,Y., "İstanbul'da Eğlence Hayatı (1923-1938)", Yüksek Lisans Tezi, Marmara Ünv., 2006.

"Metropoliten Alanlar Planlama Sorunları", 1.Sempozyum Bildirileri, YTÜ Yayınları, 15-16 Ekim 1998.

Takvim
<<Ağustos 2011>>
Pzt Sal Çar Per Cum Cmt Paz
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30 31        
Haber Bölümleri
Haber Kategorileri
Yayınlanan haberlere günlük olarak yukarıdaki takvimden, haberlerin kategorilerine ise aşağıdaki listeden ulaşabilirsiniz.