Graffitiyle gelişip büyüyen sokak sanatlarının gidişatına bakınca, başlangıçtaki niyetle akıbetin epey farklı olduğunu söylemek mümkün. Bugün sisteme karşı alternatif duruşu temsil eden sokak resimleri, ilk olarak 1920'lerde Lenin döneminde sosyalist devrimin propagandasını yapmak için yaygınlaşmış. Devrimin en önemli simgelerinden tren vagonları, orak-çekiç/bilumum duvar resimleriyle kaplıymış. 60'ların sonuna doğru savaşmayıp sevişen hippilerin etkisiyle San Fransisco bir graffiti cennetine dönüşmüş. Spreyle boyanan duvarlara, 70'lerle birlikte yeni bir teknik daha karışmış; stencil denen baskı tekniği ile sokak sanatı kendine yeni bir dil daha bulmuş. 80'lerde giderek popülerleşen hiphop kültürüyle birlikte getto gençliğinin, 90'larda ise esip kavuran endüstrileşmeye karşı duran sanatçıların yeni mecrası olmuş duvarlar.
Banksy günümüzde sokak sanatı denince ilk akla gelen isimlerden biri. Onun için kimi anarşist, kimi vandal, kimi de kapitalist sistemde oyunu nasıl oynayacağını çok iyi çözmüş bir hilekâr diyor. Neden bu kavram karmaşası? Bunda Banksy'nin yaptığı duvar resimlerinin kışkırtıcılığı ve teknik olarak mükemmelliğinin yanında yüzünü hiç göstermemesinin de katkısı büyük. Bugün çalışmaları Sotheby's müzayedelerinde satılan bir graffiti sanatçısı olan Banksy'nin menajeri dahi onun kim olduğunu bildiğinden emin olmadığını söylüyor (Yerseniz). İngiliz basını ise her gün yeni bir Banksy fotoğrafı yayınlamaya devam ediyor.
Altkültür ikonu
Banksy'nin hafızalara kazınmış resimleri arasında bombalara sarılı küçük kızlar da, öpüşen gay İngiliz polisleri de, Londra'yı gözetleyen gizli kameralar da var. Gündemi damardan yakalayan bu altkültür ikonu olmuş sanatçının birey değil, bir toplululuğu, hatta bir manifestoyu simgeleyen bir kavram olduğunu düşünenler dahi mevcut.
Hakkında kitaplar yazılıp politik duruşunu metheden makaleler döşenilen Banksy, rivayete göre fenomen Massive Attack grubu üyesi 3D lakaplı Robert Del Naja'ya özenip girmiş graffiti dünyasına... Naja, 80'lerin başında hiphop kültürünü ve beraberinde graffitiyi Bristol gençliğine tanıştırmış, sonra da New York'tan sanatçıların buraya gelmesine katkıda bulunmuş mümtaz bir kişi. O dönemde genç sokak sanatçılarının kendilerini ifade edecekleri bir alan yaratmak isteyen Barton Hill Gençlik Merkezi'nin de kurulmasıyla Bristol bir altkültür merkezi haline dönüşmüş.
Banksy, 1992-1994 yılları arasında grafittileri ve stencil işleri sayesinde Bristolluların hafızasında yer edinmeye başlamış. Şehrin her yerinde, her sokağa iz bırakmış. 1998 yılında diğer sokak sanatçıları ile katıldığı ‘Walls On Fire' sergisinin en dikkat çekici ismi olmuş. Hatta sergiden sonra işlerinin olduğu duvarlar sökülüp çalınmaya başlanmış! 2000 yılında Severnshed adlı restoranda düzenlenen ilk kişisel sergisindeki işleri 89 euro ile 2000 euro arasında satışa sunulup ilk kez alıcı bulmuş. Sonrasında Banksy'nin ‘sistem'le uzlaşmasının en manidar örneklerinden biri gerçekleşmiş: Londra'daki İsviçre Konsolosluğu, Banksy'den konsolosluğun duvarlarını renklendirmesini istemiş. Çok kısa sürede ünlenen bu alternatif sanatçının Bristol'daki çalışmalarını görmek isteyenler için, Banksy Tur Rehberi dahi yayınlanmış.
Bir tür süper kahraman muamelesi gören, yaratıcılığı ve keskin politik içerikli işleriyle Bristol halkının gönüllerinde taht kuran Banksy, hayvan hakları ile de çok ilgili bir sanatçı. Soykırım kurbanlarının giydiği çizgili pijamaları giymiş kuzu stencil'leri, ilk akla gelen örnek. Meselesini dile getirmek için gerekirse Fizan'a gitmekten de çekinmeyen bir sanatçı; Katrina kasırgası sonrası New Orleans'da yaşananların unutulmaması için ayakta kalmış duvarlara imzasını atmaktan geri durmamış.
Lakin en esaslı çalışması Batı Şeria'da yaptığı duvar resmi... Sanatçı duvarda bir delik ve deliğin ardında bir cennet resmederek ‘duvarın ardındaki barışı' vurgulayan, romantik ve hayata geçirmesi oldukça meşakkatli bir çalışma gerçekleştirmiş. Banksy'nin bu çalışmasından etkilenen Filistinli ressamlar da duvarları tuval niyetine kullanmaya başlamış. Bilumum sanatçının işleriyle bezeli duvar, şimdilerde Post-Berlin Duvarı muamelesi görüyor. Tabii Batı Şeria'da duvara resim çizmek Bristol gecekondularında takılmaya benzemediğinden, Banksy bu esaslı proje sırasında bilumum badireler atlatmış. Resimleri çizerken askerler tarafından tehdit edilmesi, havaya ateş açılması gibi...
Peki, bu süper kahramanın bir yandan da çağdaş sanat piyasasının tipik bir çarklısına dönüşüp müzayedelerde alıcı bulmaya geçişi nasıl olmuş? Adamımız yetenek avcısı, reklamcı Charles Saatchi'nin devreye girmesiyle... 2004 yılında bir gazetede Saatchi'nin Banksy hayranı olduğu haberinin çıkmasıyla, Banksy'nin fırlama genç yetenekten dört başı mamur bir çağdaş sanatçıya dönüşümü bir çırpıda gerçekleşmiş.
Sonra ver elini New York'taki Moma, Metropolitan Müzesi, Brooklyn Müzesi vs... Los Angeles'taki sergisinde politik eylemlerin başkişisi Angelina Jolie'ye 200 bin euro'ya da iş satılmış, Jude Law'a da...
Silmek yasak!
Çalışmaları müzayede salonlarına giren ilk sokak sanatçısı kimliğini taşıyan Banksy hezeyanından Londra tren istasyonu görevlileri de nasibini almış: Bugüne dek tren istasyonlarına çizilen resimleri anında silen çalışanlara Banksy'nin işleri hakkında bir ‘brief' verilmiş ve silinmemeleri istenmiş! Yetkililer sanatçının işlerinin satış gelirlerini hayır kurumlarına bağışlıyormuş.
Banksy'nin statükocu sanata karşı yarattığı saadet zincirini pek kaale almayanlar da mevcut. Hatta bu grup, Banksy'nin ‘ünlü' olmasını, kurulu düzenin insanlarından aldığı alkışı aşağılayıcı buluyor. Kabulü nasıl olursa olsun tam gaz üretime devam eden Banksy ise kraliyet logosuyla birlikte İngiltere'nin farklı bölgelerinde ‘Burası grafitti alanıdır. Lütfen duvar dışındaki alanlara graffiti çizmeyiniz' yazarak gençlerin duvarlara akınını sağlamaya devam ediyor.