|
Projelere kriz freni
Borç yükünün ağırlığıyla art arda iki kriz yaşayan Türkiye, krizle
birlikte yatırım bonkörlüğüne de son veriyor. Kamu yatırımları proje
sayısı iki yılda yarı yarıya azaltılırken, 12 yıla uzayan 'bitirme' süresi
7.5 yıla çekildi. DPT Müsteşar Yardımcısı Halil İbrahim Akça, biriken
yatırım stokunun yeni sistemde önemli ölçüde eritileceğini ve 2-3 yılda
yatırımların süresinde bitirilebilir hale geleceğini söyledi.
'Yatırımların rasyonelleştirilmesi', kamu yatırım stokunun altından
kalkamayacak boyuta ulaşmasıyla gündeme geldi. 2002 Kasım ve 2001 Şubat'ındaki
krizler, kamu kaynaklarının daha büyük kısmının borca aktarılmasına yol
açınca, yatırımlara ayrılan kaynaklar da sınırlandı. Yatırımların
tamamlanma süreci ortalama 12 yıla çıkarken, tarımda bu süre 30-40 yıla,
ulaştırma ve enerjide de 15-20 yıla uzadı.
Projeler rafa kaldırıldı
Özellikle 1992-96 döneminde, ödeneksiz ve etüt projesi bile tamamlanmayan
projelerin yatırım programına alınması yatırım stokunu büyüttü. 500
trilyonluk baraj inşaatı projeleri 100 milyar lira gibi çok küçük ödeneklerle
başlatıldı. 2001'den başlamak üzere 6 bini aşan yatırım projesi masaya
yatırıldı. İhalesi yapılmamış, İstanbul-Ankara hızlı tren projesi gibi
ekonomik değerini kaybetmiş, mevcut kaynaklarla rasyonel olmayan yatırımlar
durduruldu. 2001'de durdurulan proje sayısı 1002 olarak belirlendi. Proje sayısı
5 bin 47'ye indirildi. 2002 yılına ise 4 bin 414 proje ile girildi. 2003 yılına
girilirken, 230 ana proje rafa kaldırıldı. Yatırımların ayıklanmasıyla
birlikte bir an önce tamamlanarak bitirilen proje sayısı da artış gösterdi.
2003 yılındaki yatırım programında toplam proje sayısı 3 bin 851'e
geriledi.
5-6 yıl kazanıldı
DPT Müsteşar Yardımcısı Halil İbrahim Akça, yatırımların rasyonelleştirilmesi
çalışmaları sonrasında ortalama 12 yıla kadar çıkan 'bitirme' süresinin
2001'de 9.4 yıla, 2002'de 8.5 yıla çekildiğini, bu yıl ise yatırımların
ortalama tamamlanma süresinin 7.5 yıla indirildiğini söyledi. Akça, teknik
olarak yatırımların tamamlanma sürecine şu örnekleri verdi:
"Bir hidroelektrik santral beş yılda, karayolları iki-üç yılda,
fabrikalar iki yılda, hastaneler bir-iki yılda tamamlanması gerekiyor."
Akça, yatırımlarda yeni anlayışın oturtulmasıyla iki-üç yıllık bir süreç
sonrasında yatırımların tamamlanmasının teknik olarak bitirilmesi gereken
sürelerde bitirilir hale geleceğini söyledi.
DPT Müsteşar Yardımcısı Akça'nın verdiği bilgiye göre, bazı enerji,
sulama, özelleştirme nedeniyle İsdemir, Tekel yatırım projeleri durduruldu.
Henüz başlanmayan Ankara-Pozantı gibi otoyol projeleri ile ihalesi yapılmamış
havaalanı projeleri, kültür merkezleri, rantabl olmayan sağlık yatırımları
ve belediye hizmet binası gibi İller Bankası yatırımları yatırım programından
çıkarılan projeler arasında yer alıyor.
28 ülke kredili yatırım
Avustralya, Kanada, ABD ve Rusya gibi ikili anlaşmalarla gerçekleştirilmesi
öngörülen 28 hidroelektrik santralın yapımının da durdurulması gündemde.
Bunun için ülkelerle yeniden görüşmeler yapılması ve Türkiye'nin yıllık
9 katrilyonluk yatırım tutarının çok üzerine çıkan bu yatırımlardan
vazgeçilmesi hedefleniyor. Ancak, anlaşma yapılan ülkelerle bunun için müzakere
başlatılması şart.
Kamunun yatırımları büyük ölçekte özel sektöre bırakması ve yalnız
'kritik' ve zorunlu olan altyapı yatırımlarına yönelmesi yeni dönemdeki
temel politika olacak. Yeni İhale Yasası da kamuda yatırımlarını
'daraltıcı' etki yapacak. Yasaya göre, yatırımlara fizibilite raporlarında
öngörülen tamamlanma sürelerine göre ödenek tahsisi yapılacağının
taahhüt edilmesi gerekiyor. Bir baraj inşaatı beş yılda tamamlanacaksa,
bunun yıllık ödenek ihtiyacı karşılanacak. Taahhüdün yerine
getirilmemesi devleti yargı ve uluslararası tahkimle karşı karşıya bırakabilecek.
Zaman
|
