|
İstanbul’da tek bir Art-Deco bina
bırakmadık
Güzelim İstanbul'umuzda Art-Deco stilinde iki adet şahane mekán vardı,
ama maalesef ikisini de yıktık. Bir Park Otelimiz vardı, tabağına, çatalına
kadar Art-Deco modasını yansıtan, karakteri olan bir oteldi. İkinci Art-Deco
bina ise şimdiki Sheraton Oteli'nin yerinde bulunan Taksim Belediye Gazinosu
idi.
Bugünlerde Londra'da, Victoria & Albert Müzesi'nde (kısası V&A)
1910 - 1939 seneleri arasında dünyaya hakim olan Art-Deco (Türkçe okunuşu
Ar - Deko) stilinin sergisi var. Bu aralık İngiltere'ye gidemediğim için
sergiyi göremedim ama eksik olmasın bir arkadaşım serginin kalın kataloğunu
yüklenmiş bana getirmiş, biraz tetkik ettikten sonra kendi bilgilerimi de
katarak sizlerle paylaşmak istedim.
Art-Deco ismi moderne verilen bir isim olmakla birlikte, 'modernci' demek değildir.
20. yüzyılın başlarına ait bir stil olup iki savaş arasında ortaya çıkarak
bütün dünyaya yayılmıştır ve neredeyse her türlü görsel sanata damgasını
vurmuştur.
İki savaş arasındaki dönem
Güzel sanatlardan mimariye ve dekorasyona, modadan her türlü dokumaya,
filmlerden fotoğrafçılığa kadar her konuda izleri görülür. Bu devrede,
teknoloji dramatik bir şekilde öne çıkar, toplumlardaki aşırı ilerlemenin
yanında politik ve ekonomik krizlerin getirdiği şaşırtıcı kontrastlar
arasında keşfedilen bir görselliği içerir.
Art-Deco, 1920'lerin köpüren lüks çılgınlığından depresyona,
kapitalizmin hiçbir şeye aldırmadan yayılmasının yansıması olan faşizm
ve komünizm gibi totaliter rejimlerin hákim olmasının neticesindeki bunalımlar
arasında çıkan bir stildir. 'Great Gatsby' filmi bugünleri çok güzel yansıtır.
Paris'teki apartmanını dekore etmek isteyen yeni zenginlerden Amerika'nın
ortasında toprağını işleyen çifçiye kadar herkes bu akımın esiri olmuştur,
çünkü teknolojinin getirdiği kolaylıklardan herkes yararlanmak istemiştir.
Art-Deco, şimdi herhangi bir görsel eşyanın harpler arasındaki modayı
yansıttığı bir kelime olmuştur. 1966'da bu modayı yansıtan eşyalara
evvela 1925'te Paris'te yapılan ‘‘Uluslararası Dekoratif Sanatlar ve
Modern Sanayi’’ sergisine dayanarak ‘‘25'ler senesi’’ adı verilmişti.
Sonra 1969'da Bevis Hillier'in ‘‘Art-Deco’’ isimli kitabını yayınlaması
ve 1971'de Minneapolis Sanat Enstitüsü'nde ‘‘Art-Deco Dünyası’’ adını
taşıyan bir serginin hazırlanması neticesinde bu stilin adı da Art-Deco
olarak tespit ve kabul edilmiş oldu.
Bu sanatın esası, artık seri imalata geçilmesi sebebiyle imalat kolaylığında
geometrik desenlerin yaratılarak bu stile hakim olmasıydı. Makinelerden
estetik görüntüleri elde edebilmek için hayvanları ve nebatları hep köşeli
şekilde yaratarak geometrik biçimlere kaydırmışlardı. Anlayacağınız,
sanat imalata ve sanayiye geçmişti.
Göğüssüz kadınların boru gibi entarileri giyerek çarliston dansları
yaptıkları bu devrede sinema salonlarında renkli ve bol geometrik çiçekli
desenlerin yanında krom ve cam malzeme kullanılmıştı. Modaya hükmeden meşhur
Paul Poiret bile artık kıyafetlerde seri imalata geçilmesini önerirken, kıyafetlerle
birlikte yaşanan mekánlardaki dekorasyonların da değişmesi gerektiğini söylemekteydi.
İsviçre doğumlu mimar, filozof ve desinatör Le Corbusier bile bir evin
‘‘yaşamak için bir makine’’ olması gerektiğini ileri sürmüştü.
1923'te Tutankamon'un mezarının bulunmasıyla, bir müddet Mısır etkisi
her yerde göze çarptığı gibi Orta ve Uzak Doğu'nun dekoratif elemanları
da bu stili çok etkilemişti.
Bana göre Art-Deco stili, sinema veya konser salonları, oteller, gece kulüpleri,
transatlantik gemiler gibi büyük mekanlarda çok hoş görünmekte ama ev veya
apartmanlar gibi küçük iç mekanlarda hantal eşyaları, soluk aydınlatmasıyla
ve o devrin moda renkleriyle fevkalade soğuk gelmektedir. Şayet Art-Deco bir
ev döşeyecek olursanız mutlaka her türlü eşyanızın o devre ait olması
şarttır, zira bu stil başka hiçbir stille, bugünkü modern üslupla bile bağdaşmamaktadır.
Sofradaki tabak-çanak, çatal-bıçak hepsi Art-Deco olmak zorundadır. Her şeyiyle
tamam bir evde yaşasanız dahi bir müddet sonra sıkıldığınızı
hissedersiniz. Halbuki 18. yüzyılın klasik eşyasında bu tür sıkıntıları
yaşamazsınız ve pek çok başka eşya ile hatta modern eşya ile bile karıştırabilirsiniz.
Art-Deco stilinden yegáne klasik olarak kalanlar mimarisini yansıtan
binalardır, sinema ve tiyatro salonlarıdır ve bence en harikası da bugün
bile geçerli olan mücevherlerdir. Cartier gibi kuyumcuların yarattığı
Art-Deco stili mücevherler hálá kullanılmaktadır ve güzelliklerinden hiçbir
şey kaybetmeyerek klasikleşmişlerdir.
Bir de Art-Deco devri posterlerine bayılıyorum. Art-Deco stili kitap
ciltleri de hoşuma gider.
İki binayı da saklamalıydık
Güzelim İstanbul'umuzda Art-Deco stilinde iki adet şahane mekán vardı, ama
maalesef ikisinin de kıymetini bilemedik ve yıktık. Gençler hatırlamazlar
ama bir Park Otelimiz vardı, tabağına, çatalına kadar Art-Deco modasını
yansıtan ve karakteri olan bir oteldi. Eski sahipleri bakamadıkları için
sattılar, şimdiki sahibi ise tamamen yıkıp yeni bir bina yapmak üzere iken
akılları başlarına gelen otoriteler inşaatı durdurdular. Bir beton karkas
senelerdir göz zevkimizi bozuyor.
Aslında eski oteli yıktırmayacaklardı. Tabii, devrinin ihtiyacına göre
yapılmış olan bu otel artık rantabl olmayabilir ama yanına modern bir bina
ilave ederek bu Art-Deco stilinin yaşaması temin edilebilirdi ve rantabl
olurdu. Allah'ın Hindistan'ında bile Bombay'daki Tac Mahal Oteli bu yöntemle
problemini halletti ve pek çok turist de eski kısımda kalmayı tercih ederek
özellikle o bölümdeki odalardan birini istiyor.
İstanbul'daki ikinci Art-Deco bina ise vaktiyle şimdiki Sheraton
Oteli’nin yerinde bulunan Taksim Belediye Gazinosu idi. Bütün önemli düğünler
orada yapılırdı ve çok tipik bir Art-Deco stili salondu. Sanki Taksim parkında
hiç yer yokmuş gibi bu binayı da yıktılar ve yerine o gökdelen otel yapıldı.
Bu gazinoyu bir köşede tutsalardı da otelin bir bölümü gibi devrinin modasını
yansıtan bir salon olarak kalsaydı fena mı olurdu? Bence bu küçücük
binaya da yazık oldu. Şimdi maalesef gençlerimize gösterebileceğimiz güzel
bir Art-Deco örneğimiz bulunmuyor.
Hürriyet - Sevgi Gönül
|
