|
İçinden Enron
geçen fatura
GAMA'nın Trakya Elektrik'teki ortağı Enron'a kestiği 16.1 milyon dolarlık
iki fatura, hesap uzmanlarının raporuna 'Ne tür harcama olduğu belli değil'
ifadesiyle geçti. Trakya Elektrik yetkilileri bu faturalar için 'Hükümet
dairelerinden gerekli izinlerin alınması ve TC içerisindeki sözleşme müzakereleri
alanında olmuştur' dedi
ABD'de mali piyasaları sarsan Enron'un Türkiye'de de muhasebe usulsüzlüğü
yaptığı tespit edildi. Enron'un ortakları ile birlikte Tekirdağ'da kurduğu
doğalgaz çevrim santralı için kayıtlarına geçirdiği faturalarla, hak
ettiğinden fazla yatırım indiriminden yararlandığı belirlendi. Şirket
aleyhine 212 trilyon lira vergi ve ceza hesaplandı.
Maliye Bakanlığı Hesap Uzmanları Kurulu tarafından hazırlanan 29 Eylül
2003 tarihli ve XCV - 3 / 31 - 31 numaralı rapora göre, Enerji Bakanlığı
ile maliyet artı kâr esası üzerinden anlaşma imzalayan Enron'un büyük
ortak olduğu Trakya Elektrik AŞ'nin muhasebe kayıtlarında içeriği tam
olarak belirlenemeyen milyonlarca dolarlık faturalar tespit edildi.
Bunların arasında en ilgincini, Trakya Elektrik'teki küçük ortak GAMA'nın
kestiği toplam 16 milyon 100 bin dolarlık iki fatura oluşturdu. Gama'nın 10
Ekim 1996 ve 4 Haziran 1998'de kestiği 8 milyon 50 bin dolarlık iki faturanın
ne gibi hizmetler karşılığında muhasebe kayıtlarına geçirildiğini araştıran
hesap uzmanları, bunu yazılı olarak şirkete sordu. Büyük ortağı Enron
olan şirketten GAMA'nın kestiği 16.1 milyon dolarlık faturalar için şaşırtıcı
bir açıklama yapıldı:
"Gama tarafından gerçekleştirilen geliştirme hizmetleri esas olarak,
hükümet dairelerinden gerekli izinlerin alınması ve Türkiye Cumhuriyeti içerisindeki
sözleşme müzakereleri alanında olmuştur."
Trakya Elektrik'te santral maliyetine eklenen ancak 'yatırım indirimi
uygulamasına aykırı olduğu' tespit edilen başka faturalar da saptandı.
Trakya Elektrik AŞ tarafından Enron'a bağlı şirketlere sponsor geliştirme
hizmeti karşılığı 5 milyon dolar ödeme yapılırken, Enron'a bağlı inşaat
şirketine de santralı 149 gün erken teslim ettiği için 24.5 milyon dolar
erken ödeme primi (bonus) verildi.
Alınan fatura yine maliyete eklenirken, planlanan ancak kullanılmayan 35
milyon dolar krediye aracılık etmesi amacıyla Enron'un yan finans kuruluşuna
"yararlanma harcı" adı altında 2.8 milyon dolar verildi ve alınan
fatura diğerleri gibi santralın maliyetine eklendi. Böylece toplam 600 milyon
dolara mal olan santralın tartışmalı birçok harcaması maliyete eklenirken,
bu para Enerji Bakanlığı, dolayısıyla elektriği kullanan abonelerden çıkacak.
Enron'un büyük ortağı olduğu Trakya Elektrik AŞ bir yandan artırılan
maliyetlerle Enerji Bakanlığı'ndan fazladan gelir elde ederken, maliyete
eklenen giderler ile de faaliyete geçtiği 1999'dan bu yana haksız yere yatırım
indiriminden yararlandı.
Enron'un macerası
Enron'un Türkiye'deki macerası 1993 yılında başladı. Enron'un yüzde 50,
Midlands Overseas Ltd'nin yüzde 31, Wing'in yüzde 9 ve Türk ortak GAMA'nın yüzde
10 ortaklığı ile 1993 yılında kurulan Trakya Elektrik AŞ yatırım teşvik
belgesini 1995'te aldı. Santralın inşaatına 1996 yılında başlayan şirketin,
yatırım başlamadan yapılan harcamalara ilişkin kur farkları ile küçük
ortaklara proje ve sponsor geliştirme adı altında fatura karşılığı ödenen
21 milyon doları maliyete katarak "yatırım indirimi" uygulamasıyla
vergi matrahından düştüğü belirlendi.
21 milyon doların 2 milyon 366 bin doları Enron Power Operations Ltd, 719
bin doları Enron Europe Ltd, 1 milyon 913 bin doları Midlands Generation
(Overseas) Ltd'ye, 16 milyon 100 bin doları da GAMA Endüstri AŞ'ye ödendi.
'Resmi dairelerdeki harcama'
Uzmanlar, faturaların içeriği konusundaki kafalarında oluşan soru işaretlerini
raporlarında şöyle dile getirdiler: "Özellikle ücrete yönelik
harcamalardan; hükümet dairelerinden gerekli izinlerin alınması ve Türkiye
Cumhuriyeti içerisindeki sözleşme müzakereleri alanında GAMA Endüstri AŞ
tarafından yapılan harcamaların ne tür harcamalar olduğu belli değildir."
Trakya Elektrik AŞ 4 Eylül 2003 tarihinde hesap uzmanlarına gönderdiği
yazılı açıklamada, faturalaştırdığı küçük ortaklara yaptıkları ödemenin
daha önce imzalanmış olan "Ücret Anlaşmasına" göre yapıldığını
açıkladı.
Ödemelerin içeriğinden bahsedilirken de; tüm sözleşmelerin takibi,
incelenmesi, geliştirilmesi, yerli ve yabancı mali hukuk müşavirlerine anlaşmaların
hazırlatılması, yurtdışı ve yurtiçi bankalar ve kurumlarla müzakere
edilmesinden bahsedildi.
16 milyon 100 bin dolar ödeme yapılan GAMA ile ilgili harcama içinse
"iş geliştirilmesi ile ilgili olarak takriben 4 sene müddetle yabancı
ortakların elemanlarına GAMA ofislerinin tahsisi ve bu ofislerin imkanlarından
tam istifade ettirilmesi vs. hizmetlerin geliştirilmesidir" denildi.
Hesap Uzmanları, GAMA'ya yapılan 16.1 milyon dolarlık ödeme dahil toplam
21 milyon dolarlık harcamanın aslen şirketin çeşitli iş takip harcamaları,
Türkiye Cumhuriyeti'nde hükümet dairelerinden çeşitli izinlerin alınması
ve sözleşme müzakereleri konusunda yapılan giderler olduğunu vurguladılar.
Müteahhitlere bonus ödendi
Trakya Elektrik'teki muhasebe usulsüzlüklerinin bir başka boyutunu santral inşaatını
gerçekleştiren müteahhit firmalara "erken bitirme" karşılığı
ödenen primler (bonus) oluşturdu.
Hesap Uzmanları'nın raporuna göre, Enron'a bağlı inşaat şirketi tarafından
inşa edilen santralin 149 gün erken bitirilmesi karşılığı toplam 24.5
milyon dolarlık prim ödemesi gerçekleştirildi.
Şirket tarafından yapılan bu ödeme, maliyete eklenirken, yasa gereği
yalnızca yatırımın amacına uygun olarak yapılan harcamaların vergi matrahından
düşülmesine imkan tanıyan yatırım indirimi uygulamasına aykırı biçimde
hareket edildiği belirlendi.
Ödemelerin 1.5 milyon doları Enron Proje Yönetim Ltd'ye, 1.9 milyon doları
Enron Equipment Installation Company'ye, 413 bin doları Enron Onshore
Procurement'a "Schedule Completion Bonus" adı altında ödendi.
Ayrıca "Dizayn, Satın Alma ve İnşaat Anlaşması" gereği Enron
Equipment Procurement Company'ye yapılan 16.8 milyon dolalık Erken Üretim İkramiyesi'ne
(Consortium Bonus) ek olarak 3.6 milyon dolar ödeme yapıldı.
Büyük ortağı Enron olan Trakya Elektrik AŞ'den konuyla ilgili yapılan açıklamada,
anlaşmaya göre teslim tarihi 12 Temmuz 1999 olan santral inşasının 149 gün
önce bitirilerek 13 Şubat 1999 tarihinde şirkete devredildiği belirtildi.
149 günlük üretim kazanç ve kârın elde edilmesinden dolayı inşaatçı
firmalara erken üretim primi verildiği belirtilirken Hesap Uzmanları 24.5
milyon dolarlık harcamanın maliyet değil, ödemenin yapıldığı 1999 yılı
gideri olarak hesaplanması gerektiğini belirtti.
Uzmanlar 1999 itibarı ile 10.5 trilyon liraya karşılık gelen bu harcamanın
yatırım indirimi kapsamında değerlendirilemeyeceği için vergi matrahına
eklenmesi gerektiğini belirttiler.
Alınmayan krediye komisyon
Enron'un yönetimindeki Trakya Elektrik AŞ'deki vergi kanunlarına aykırı
uygulamanın bir başka boyutunu da, kendisine bağlı bir finans şirketine ödediği
2.8 milyon dolarlık kredi komisyonu oluşturdu. Hesap Uzmanları'nın yaptığı
incelemeye göre alınması öngörülen 35 milyon dolar kredinin Enron'a bağlı
finans kuruluşları tarafından temin edilmesi planlandı.
Ancak kredi kullanılmamasına rağmen Trakya Elektrik AŞ tarafından
Enron'a bağlı finans kuruluşuna 2.8 milyon dolar ödendi. Bu gider de
santralin maliyetine eklendi.
Hesap Uzmanları yaptıkları inceleme sonucunda yatırım indiriminden
yararlanılması mümkün olmayan giderlerin ve her yıl vergiden düşülen
tutarların kurum kazancına eklenmesi gerektiği sonucuna vardılar.
Rapora göre Trakya Elektrik 145 trilyon lira olan kazancının tamamına yatırım
indirimi uygulayarak vergi vermezken 2001 yılında elde ettiği 368 trilyon
lira kazanç için de aynı yöntemi benimsedi. Hesap Uzmanları'nın incelemesi
sonucunda maliyete dahil edilemeyecek giderler için yatırım indirimi
uygulamasının alanı daraltıldı. Şirket 2002 yılında 213 trilyon kazanç
elde ederken indirmesi gereken yatırım tutarı yalnızca 82 trilyon lira ile sınırlandı.
Şirketin 131 trilyon liralık kazancı ise vergi matrahı tespit edildi. Şirket
aleyhine 39 trilyon lirası Kurumlar Vergisi ve 3.9 trilyon lirası fon payı
olmak üzere toplam 212 trilyon lira vergi ziyaı ve ceza hesaplandı.
Ödeme 7.2 trilyon
Hesap Uzmanları'nın yaptığı tespitlere göre toplam 212 trilyon lira vergi,
gecikme faizi ve cezası öngörülen Trakya Elektrik ile ilgili olarak şirket
yetkilileri mahkemede itiraz yoluna gitmedi. Sorunu Maliye Bakanlığı bünyesinde
bulunan ve Maliye Müsteşarı, Müsteşar Yardımcısı ve Gelirler Genel Müdürü'nden
oluşan Uzlaşma Komisyonu'nda çözmeyi tercih eden şirketin toplam ödemesi
7.3 trilyon oldu.
Milliyet - Nedim Şener
|
