|
Afet konutları ilk
depremde yıkılacak
Dinar ve Marmara depremleriyle Senirkent afetinden sonra yapılan konutlar
standartlara aykırı. Yeni bir depremde can kaybı olabilir. Sorun denetimdeydi.
1995 ve 1999 yıllarında meydana gelen Dinar ve Marmara depremleriyle
Isparta Senirkent'teki toprak kayması sonrasında konut projesi için toplam 538
milyon 200 bin avro kredi veren Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası, yapılan afet
konutlarının depreme dayanıklı olmadığını tespit etti.
Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası, Afyonkarahisar'ın ilçesi Dinar ve Marmara
depremleriyle, Senirkent'teki toprak kaymasından sonra geliştirilen konut
projelerinin kalitesi, uygunluğu, etkileri ve işe yararlığının değerlendirildiği
bir rapor hazırladı.
Başbakanlığa da verilen değerlendirme raporunda, projelerde işlerin kalitesiz
yapılmasının hem hak sahipleri hem de belediyelere yüksek bakım masrafı
yarattığı belirtilerek, "Deprem yönetmeliğine uymadan yapılan binalarda
gelecekte olacak büyük bir depremde can kaybı olma olasılığı kabul edilemez bir
durumdur" denildi. Rapordaki tespitler şöyle:
Büyük risk: Her üç proje acil ihtiyaç olan afetzedelerin barınma ihtiyacını
karşılamıştır. Ama yapım aşamasındaki yetersiz denetim ve kısıtlı zaman yüzünden
binalarda kusurlar bulunmakta ve kusurlar gelecekte olabilecek afette yeni
binalar için büyük risk taşımakta. Halkın fikrinin alınmamış olması binaların
halkın ihtiyacına göre tasarlanmasına ve gelecekte halkın binaların ortak
kullanımına hazırlanmasına imkân vermemiştir.
Sıvılaşma tehdidi: Senirkent'te sert iklim koşulları ve bakım eksiklikleri
nedeniyle ana çatının betonu daha önceden yaşlanmakta. Dinar'ın kırsal
kesimlerindeki konutlar ve ahırların yetersiz dizayn edilmeleri nedeniyle çökme
olasılıkları yüksek. Kötü zemin koşulları nedeniyle Dinar'da bazı konutlar
sıvılaşma tehdidi altında. Marmara projesi için kullanılan 'shear briket'
duvarla inşa edilen bloklar ağır sismik yükleri taşıyamayacak.
Danışman eleştirisi: Planların tasarımı, hak edişlerin hesaplanması ve
firmaların teknik ve mali bakımdan kontrol edilmesi, firmaların ilerlemelerine
göre para alan danışmanlar tarafından yapıldığından, firmaların iflas etme riski
karşısında danışmanların kalitesiz inşaatı görmezden gelmelerini teşvik
etmiştir. Danışmanların alacaklarının enflasyona göre ayarlanması 2001'de
başladıysa da danışmanlara göre bu kural işlemiyor.
Altyapı yapılmadı: Senirkent'te kentsel altyapı yenilenmiş, ancak afet
zararlarını önleme çalışmalarının yapılanmasında sosyal çalışmalar hâlâ
yapılmamıştır. Ağaçlandırma çok aralıklarla yapılmış olup kurumsal prosedürlerde
bir ilerleme kaydedilmemiştir.
Yeniden inşa çalışmalarında çevre göz ardı edilmiştir. Verimli tarım alanları
özelikle zeytinlikler kamulaştırılmış, binalara yer açmak için sökülmüştür. Çoğu
yerde atık su arıtma tesisleri ve kanalizasyon sistemi bağlanmamıştır. Erozyona
karşı tedbir alınmamıştır. Hem firmalarca hem de hak sahiplerince peyzaj göz
ardı edilmiştir. Laboratuvar testlerinde binaların uygun kalitede olmadığı
anlaşılmış, beton ve çelik kafes dayanımları standartların altında çıkmıştır.
Kuzey Anadolu Fay Hattı'nda bulunan 1 milyon 500 bin konutun ilke olarak yıkılıp
tekrar yapılması gerekmektedir.
Yerel işsizlik arttı: Firmalar daha az parayla çalışan vasıfsız işçileri
farklı bölgelerden getirmiş ve iş bittikten sonra bu işçiler geri dönmedikleri
için yerel işsizlik artmıştır. Bölge ekonomisine katma değer sadece Sakarya
Nehri'nden getirilen kum ve yerel olarak sağlanan mobilyalar olmuştur.
Bilinç eksik: Türkiye'de afet zararlarının önlenmesi mühendislik açısından
ele alınmakta. Nüfusun çok azı, afet önleme metotlarını anlamakta. Çoğu ise
böyle bir şeyin varlığından bile habersiz yaşamakta.
Halka danışılmadı: Projelerde mimari tasarım oldukça basitti, ama projelerin
belirlenmesinde ve uygulanmasında ortakların söz hakkı yoktu. Kararlar merkezde
alınmaktadır. Hak sahipleriyle bir diyaloğun ve planlama aşamasında esnekliğin
olmayışı sonradan hoşnutsuzluğa neden olmuştur.
Özeleştiri: Avrupa Kalkınma Bankası ve Dünya Bankası Marmara Bölgesi'ndeki
paralel krediler konusunda bilgi alışverişinde bulunmamışlardır. Böyle
yapılsaydı her iki kurum da bundan çok şey kazanırdı.
Kredi toplamı 538 milyon avro
Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası, Batı ve Orta Anadolu'daki üç doğal afet için
kredi vermişti. Banka, Isparta Senirkent'te 1995 yılında yaşanan toprak kayması
sonucu, felaketzedeleri yerleştirmek için 252 konutun inşası, 125 konutun
onarımı veya iyileştirilmesi ve 337 ailenin yeni yerleşim alanının kurulacağı
5.2 hektar arazinin sahibine ödenecek tazminat için 30 milyon avro kredi
sağladı.
162 milyon avroluk ikinci kredi ise Dinar depreminde, 15 bin 500 konut yapımı ve
kamuyla ticari binaların su ve elektrik sistemlerinin inşası ve 2 bin kırsal
ahırın inşası için verildi. Banka, 1999'da beş ili vuran Marmara depremi
sonrasında da toplam 346.2 milyon dolar kredi sağlamıştı.
Rapor yol da gösterdi
Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası, afet konutlarıyla ilgili raporunda, neler
yapılması gerektiğini de şöyle sıraladı:
Projelerin daha etkili ve anlamlı olabilmesi için hak sahipleriyle önceden
görüşülmeli. l Merkezi hükümet, yerel yönetimlerle işbirliği yapmalı. Böylece
yanlış anlama ve hatalar önlenebilir.
Afet sonrası yaşamın kalitesi göz ardı edilmemeli. l İhale ihlallerini
önlemek için daha sıkı kontrol gerekli. l Afete dayanıklı yapılar için Avrupa
kuralları ve yönetmeliklerinin kabul edilmesi ve uygulayıcı yönetim, danışman ve
müteahhitlerin uygulamada bunu kabul etmeleri gerekmekte. l İhaleye en kalifiye
firmaların katılımını sağlamak ve istenilen standartları elde etmek için
ihalelerin şeffaf olması gerekli. l Proje bölgelerinde gözlemlenen riskleri
azaltmak için, Senirkent'te çelik donatıların paslanmasını engellemek üzere
bütün dış duvarlar su geçirmez astarla kaplanmalı, bu işlem dış yalıtımla
birklikte yapılmalı. l Dinar'da kırsal yapıların güçlendirilmesi acilen
araştırılmalı ve yapılmalı. l Kocaeli'nde yapısal sağlamlığı tehdit eden bozuk
briket dolgu duvarlarının yerlerinin tespit edilmesi çalışmaları yapılmalı ve
bunların betonarme duvarlarla değiştirilmesi gerekmekte. l Alternatif inşaat
metotları araştırılmalı ve uygulanmalı. l Eski Anadolu evleri daha pahalı, ama
afetlere daha dayanıklı. l Mühendislik firmaları planlama ve koordinasyonla
ilgilenmemeli, bunu Başbakanlığa bağlı koordinasyon birimi yapmalı.
Radikal
|
