Kaynak: Patara Kazıları Resmi Web Sitesi, Patara Antik Kenti Meclis Binası
Geçtiğimiz yıl, Antalya'nın Kaş ilçesindeki Likya Uygarlığı'nın başkenti Patara Antik Kenti'nde 20 yıldır devam eden kazılarda bulunan dünyanın ilk parlamentosu gün ışığına çıkarıldı.
"Eğer mükemmel bir konfederasyon cumhuriyet örneği vermem gerekirse Likya'yi gösteririm". Montesquieu, De L'Esprit des Lois (1748).
Bu saptama, ABD'nin 1787 yılında kabul edilen Birleşik Devletler Anayasası'nin biçimlendirilişinde etkili olmuş. 1776 tarihli tutanakların 1.081. yaprağında bu olgu, "Montesquieu'ye göre Likya Konfederasyonu" olarak öne çıkarılıyor. Önümüzdeki yıllarda Amerikan Anayasası'nın kutlamalarının Patara meclis binasinda yapılması için çalısmalar başlatılmış.
Meclis Binası'nın ölçüleri, 42,8x30,6 m. Günümüze kadar ulaşan duvarlar içerisinde, kuzeybatı köşe en yüksek olanı. Duvarın hemen önünde bulunan ve üst yapıya ait olduğu bilinen iki sıra taş blok yardımıyla, duvarın çatı başlangıcına kadar olan yüksekliği yaklaşık 17 m olarak ölçülüyor. Yapının inşasında yerel kireçtaşı kullanılmış.
Meclis Binası'nın kapasitesi yaklaşık 1.400 kişi. Ana girişleri kuzey ve güney yönlerde. Üst oturma sıralarına rahatlıkla ulaşabilmek için, ana girişlerin hemen yanında merdiven çıkışları da bulunuyor. Doğu yüzden açılan iki küçük giriş kapısı ise, olasılıkla yönetim kadrosu veya özel durumlar için tasarlanmış. Yapının tam merkezinde mermer döşeli küçük bir orkestra ve onun hemen önünde bir sahne binası konumlanmış.
Kaynak: Patara Kazıları Resmi Web Sitesi, Patara Antik Kenti Meclis Binası
Sahne binasının önünde, konuşmaların yapıldığı veya oyunların oynandığı ahşap bir platform -pulpitum- bulunuyor. Oturma sıraları da yerel kireç taşından yapılarak yarım daireyi aşan şekilde yerleştirilmiş. Cavea'nın1 merkezi, büyük olasılıkla Meclis Başkanı'nın oturduğu eksedra2 formlu bir tahtla vurgulanmış. Yuvarlatılmış biçimiyle farklı olan tahtın düzeyi, diğer oturma sıralarından daha yüksek tutulmuş. Doğu cephe duvarının her iki köşesinde, kuzey ve güney yönlerde bulunan kemerlerden, Meclis Binası'nın agoraya bakan yüzünde bir stoanın3 varlığı anlaşılıyor. Yapının aydınlatması, doğu cepheye açılan iki sıra ve kuzey-güney duvarlarda bulunan tek sıra pencerelerle sağlanmış. Batı yönde herhangi bir pencere açıklığının varlığı tespit edilememiş.
Meclis Binası'nın ilk inşa ediliş tarihinin kesin olarak bilinmemesine rağmen, yapının ilk evresini Patara'nın Likya Birliği Başkenti olduğu bir döneme tarihlemek mümkün. Her ne kadar Meclis Binası'nda ele geçen yazıtlar Roma Dönemi'ne işaret etse de, Patara'nın Hellenistik Dönemde birlik merkezi olduğu yine Patara'da ele geçen diğer yazıtlarla belgelenmiş.
Sonuç olarak, ilk bakışta mimari tarzından dolayı sadece bir Odeion gibi algılanan yapının etraflıca incelenmesiyle erken evresinin, Likya Birliği Başkenti'nin Patara'ya taşındığı Geç Hellenistik Dönem'de, Bouleuterion amaçlı inşa edildiği anlaşılmış. Roma Dönemi'yle birlikte yapılan ilavelerle işlevsel bir çeşitliliğe gidilmiş ve Odeion olarak da kullanılmaya başlanmış. Kazılar esnasında ortaya çıkartılan pek çok yazıtın deşifre edilmesiyle yapının, Likya Birliği'nin Meclis Binası olarak, MS 4. yüzyıla kadar hizmet verdiği de belgelenmiş.
Kaynak: WOWTurkey, Metropolis Antik Kenti Bouleuterion'u
Bouleuterion
Antik Yunan'da kent meclisi toplantılarının yapıldığı kapalı yapılara Bouleuterion adı verilmiş. Agora'nın demokrasi ile olan yakın ilişkisinden dolayı bouleuterionlar, genellikle Agora'ya yakın konumlandırılmışlar.
İzmir ili Torbalı ilçesindeki Yeniköy ve Özbey köyleri arasında yer alan Metropolis Antik kentindeki Bouleuterion, Bizans surları tarafından ikiye bölünmüş ve kareye yakın bir plana sahip. Dairesel oturma sıralarının ortasındaki yarım daire alanda sunaklar bulunmuş. Yapı, ele geçen mimari ve plastik buluntulara göre Geç Hellenistik devre tarihleniyor. Oturma sıralarının arasındaki, kenarı aslan ayaklı üç merdivenden başka, duvar kenarlarında üst platforma ulaşan iki merdiven daha var. Üst kısma çıkmak isteyen meclis üyeleri bu merdivenleri kullanarak, yapılan konuşmayı engellemiyorlardı. Bizans sur duvarının içinden çıkarılan asker ve yönetici heykellerinin üst platformda, nişlerin içine yer aldığı düşünülmekte. Yapı, Atina Yeni Bouleuterion ile başlayan ve Miletos Bouleuterion'u ile devam eden meclis binası geleneğinin önemli bir örneğidir.
Prytaneion
Prytaneion, her yunan şehir devletinde şehrin bağımsızlığını ve egemenliğini temsil eden Hestia kutsal ateşinin yandığı kutsal mekanlara verilen ad. Kelime pyrtan (demokratik yunan şehrinin yönetici kurulu) kelimesinden gelmekte olup, kutsal ritüeller ve şehrin yöneticilerinin katıldığı yemekli toplantıların yapıldığı ve hepsinden önemlisi şehir yönetimi için önemli kararların alındığı yer. Bu konumuyla resmi binaların en önemlisi ve şehrin kalbi niteliğini taşıyan bu binaların kısımları içinde ayrıca resmi misafirhane de bulunuyordu.
Gerek ocak tanrıçası Hestia, gerekse ona bağlı olarak her kentte bulunan Prytaneion meclisleri, kentlerin sağlıklı, düzenli ve biteviye varlığını sürdürmesini sağlamayı amaçlamış. Bu amaçlanan durumu da, Hestia ateşinin yanmakta olduğu "ocak" sembolize ediyormuş.
Efes Prytaneionu bu yapıların günümüze kadar kalmış çok az örneğinden biri olması dolayısı ile önemli bir yere sahip.
Efes Prytaneionu, Bazilikanın batı ucunda konumlanıyor. Yan yapıların dışında önde, çevresi portikli bir avlu ve gerisinde bulunan kapalı büyük bir salondan oluşuyor. Cephesindeki sekiz tane yüksek ve kalın Dor sitilindeki sütunlarıyla büyük bir tapınak görünümünde. Sütunlardan iki tanesi onarılarak yerlerine konulmuş. Prytaneion'un içi de, dış görünümüne uygun olarak son derece gösterişli. Salonun tam ortasında bazalttan yapılmış sunağın temelleri var. Efes Müzesi'nde sergilenen Artemis Heykelleri, bu kutsal alanda sağlam olarak bulunmuşlar.
Prytaneion, ilk kez MÖ 3. yüzyılda yapılmış, son şeklini imparator Agustus döneminde almış. Yapı, çeşitli nedenlerle yıkıldıktan sonra sütun ve mimari parçalarının bir bölümü Skolastika Hamamı'nın yapımında kullanılmış. Kazı çalışmaları sırasında buradan alınarak yeniden prytaneiona getirilmiş.
Kaynak: Wikipedia, Efes Antik Kenti Odeon'u
Odeon
Roma İmparatorluğu döneminden önce, kent meclislerinin toplandığı Bouleuterion yapıları Roma öncesi kentin yönetiminde önemli işlevler görmüş. Ancak Roma İmparatorluğu döneminde, merkezi idarenin ağırlık kazanmasıyla, Bouleuterionlar eski işlevlerinin önemli bir kısmını kaybederek ve bir nevi Odeonlara dönüşmüşler.
Zaten Roma döneminde kentlerde daha çok Odeon yapıları inşa edildiği görülüyor. Örneğin, MS 2. yüzyılda Efes kentinde yapılan Odeon, resmi toplantıların yapıldığı bir yer olmanın yanı sıra, konserlerin de düzenlendiği bir yapı özelliği gösteriyor.
Efes'te Agora'nın kuzeyinde yer alan Odeion küçük bir tiyatro görünümünde. Bunun için Küçük Tiyatro olarak da adlandırılıyor.
Kazı çalışmaları sırasında ele geçen bir yazıta göre yapı, Efesli ünlü bir aileden olan Publius Vedius Antonius'la kasısı Flava Papiana tarafından, MS 150 yıllarında Bouleuterion olarak yaptırılmış.
Panayır Dağı'nın yamacına inşa edilen yapıda, genel anlamda tiyatrolarda görülen cavea, orkestra ve skene4 gibi üç ana bölümü var. Yarım daire şeklindeki cavea, tam ortasından diazoma5 ile ikiye bölünmüş. Oturma yerleri kaliteli işçilikle yapılmış mermerden oluşuyor. Skene, büyük olasılıkla iki katlı ve hemen önünde mermerden yapılmış dar bir podyumu var. Skeneden podyuma beş kapıdan geçilebiliyor. Bu kapılardan ortada bulunanı, diğerlerinden daha geniş ve yüksek. Orkestra, yarım daire biçiminde. Ortasına yağmur suları için kanal yapılmaması, Odeion'un üzerinin kapalı olduğunu gösteriyor. 1400 kişilik olan Odeion'a, izleyiciler yanlarda bulunan paradoslardan6 ya da paradosların girişindeki üzeri tonozlu merdivenlerle galeriden geçerek ulaşıyorlar. Yapı, Odeon olarak konserler, bouleutrion olarak da boule toplantıları için kullanılmış.
1 Bir tiyatroda izleyicilerin oturduğu kademeli bölüme verilen ad.
2 Dikdörtgen ya da yarım daire şeklinde heykel koymaya, yada oturmaya yarayan, kendisinden daha geniş bir mekana eklemlendirilen açık ve yüksekçe mimari mekan öğesi.
3 Antik Yunan mimarisinde bir sokak ya da agoranın yanında yeralan, üstü kapalı, sütunlu galerilere verilen ad.
4 Eski Yunanca'da sahne anlamındaki kelime.
5 Antik tiyatrolarda caveayı yatay olarak ikiye bölen geçit.
6 Antik tiyatrolarda sahne ile oturma bölümünün arasında yer alan simetrik konumlanmış yan girişler.
Meclis Binaları