Gündem

Atatürk Kültür Merkezi

Tarih: Mart 2007 Derleyen: Emine Merdim Yılmaz
Atatürk Kültür Merkezi'nin Geçirdiği Aşamalar

Türkiye'de antik çağ tiyatro yapılarının birçok önemli kalıntıları vardır.

Osmanlı ve özellikle Cumhuriyet döneminde gerekli nitelikte bir tiyatro yapısı elde etmek için bazı çabalar gösterilmiştir. Ancak tiyatro olarak kullanılan yapılar, sınırlı seyirci salonları ve teknik nitelikleriyle, gerçek anlamda bir tiyatro yapısı olmaktan uzaktılar. Geçmişin önemli kültürel, dinsel ve diğer yapılarının bulunduğu İstanbul'da, opera binası olarak, büyük bir tiyatro binasının yapımına 29 Mayıs 1946'da Vali ve Belediye Başkanı Dr. Lütfi Kırdar zamanında başlanmıştır. Bu başlangıç mimar Rükneddin Güney'in projelerine göre olmuştur.

Yapının parasal nedenlerle İstanbul Belediyesi tarafından yürütülememesi üzerine, 15.7.1953’te yürürlüğe giren 6165 sayılı kanunla, konu Maliye Bakanlığı'na devredilmiştir.

Yapının gerçekleştirilme görevi Bayındırlık Bakanlığına verilmiş ve işe 1956 yılında girişilmiştir. Aynı yıl ortalarında göreve başladığım Bayındırlık Bakanlığı'nda Almanya'da tiyatro yapıları üzerinde doktora yapmam ve başkaca uygulama çalışmalarında bulunmam nedeniyle, bu yapının projelerini incelemekle görevlendirildim.

Konunun böylece ele alınışında, amaç ve program yönünden varılması gereken sonuçlar ile eski projenin bağdaştırılması olanağı bulunamadı. Bunun üzerine projenin yeniden düzenlenmesi ile görevlendirildim. Eski projeye göre başlanmış olan ve bugünkü harcamaya göre yapının yaklaşık %4'ü değerini oluşturan kaba yapı, arsa koşulları İle birlikte bir veri olarak ele alındı. Eski projelere göre yapılan seyirci bölümü kaba yapısı yeniden düzenlenen projeleri kısıtlayıcı yönde etkilemiştir.
Başkanlığımda, statik, tesisat, sahne tekniği ve akustik uzmanlarının da işbirliğiyle 1957 Nisan’ına kadar düzenlenen projelerle, başlangıçta yalnız opera binası olarak düşünülen yapı, içinde çeşitli fonksiyonlarda üniteleri kapsıyan, büyük bir "KÜLTÜR MERKEZİ" niteliği kazanmıştır.

Bu sıralarda düzenlediğimiz projelerin, uluslararası ölçüde değerlendirilmesine Hükümetçe gerek duyulmuş ve bu amaçla tiyatro yapılarıyla ün yapmış Alman Mimar Prof. Gerhard Graubner yurdumuza çağırılmış, ve incelemeleri sonunda vardığı sonuçlar, bir raporla saptanmıştır.

Prof. Graubner: "... harcanan çabanın yeterli bir sonuca ulaştığını, çok iyi bir çalışma yapıldığını, bu yeterli sonuca başarılı bir işbirliği ile varıldığını, ... projelerin gerek mimari, gerek tiyatro tekniği ve gerekse sahne tesisatı bakımından çok gelişmiş bir durumda olduğunu ve uygulamanın bunlara göre yapılmasının gerektiğini,..." belirtmiştir. Yine Prof. Graubner'in önerisi üzerine bu aşamadan sonra, sahne uzmanı Willi Ehle ile sahne tekniği projelendirme ve uygulamasında işbirliğine gidilmiştir. Ancak, bütün bu koşullar altında yeniden düzenlenen projeler de. Bayındırlık Bakanlığına, gerçekleştirmeyi, istenilen hızda yürütebilme olanaklarını sağlamaya yetmemiş, bütçelere konulabilen sınırlı ödenekler, sonucun gecikmesinde başlıca neden olmuştur. 1959 da 2 Milyon, 196G da 10 Milyon, 1961 de 5 Milyon, 1962 de 1 (bir lira), 1963 de 5 Milyon, 1964 de 5 Milyon, 1965 de 7 Milyon, 1967 de 11 Milyon, 1968 de 26 Milyon lira ödenek ayrılmıştır.

Normal olarak bir tiyatro yapısının proje ve uygulaması, konunun komplike özellikleri nedeniyle olağanüstü sorunlarla doludur. İstanbul operası olarak düşünülen projelere göre ortaya çıkan taşıyıcı iskelet, yeniden düzenlenen proje ve uygulamalarda sorunları daha da arttırmıştır. Her yönüyle özellikler gösteren ve Türkiye'de bu büyüklükte ilk kez ele alınan, böylesine komplike bir yapının, yetersiz harcama ve bürokrasi sınırları içinde gerçekleştirilmesi, sürekli olarak aksamış, uygulamada teknik ve idari koordinasyonun sağlanması ve izlenmesi büyük zorluklarla sürdürülebiliri iştir. Yapı, sonunda, 1969 başlarında tamamlanarak, yurt içi ve uluslararası kültür ve sanat faaliyetlerine büyük olanaklar sağIayabilecek nitelikte bir Kültür Merkezi ortaya konmuştur. Böylece projeci ve uygulayıcıların görevi de tamamlanmıştır.

12 Nisan 1969 da İstanbul Kültür Sarayı adıyla hizmete açılan yapı, birbirinden bağımsız kuruluşlar olan Devlet Opera ve balesi ile Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüklerine verilmiştir.

27 Kasım 1970’teki yangın olayı, herkesçe bilinmektedir. Yangın nedeni üzerinde türlü olasılıklar ileri sürülmüş, ancak konu hukuk açısından sonuca bağlanmamıştır. Danıştayın 1973/214 sayılı kararı ile sorumluluk teknik işletme yokluğuna bağlanmaktadır. Bu konudaki kişisel kanım da bu görüşe paralel olarak, teknik işletme sorunudur.

Yangın sonunda tüm sahne ve seyirci bölümü büyük ölçüde hasara uğramıştır. Ancak yapıda en yüksek düzeyde uluslararası güvenlik standartlarına başarıyla uyulmuş olması nedeniyle ölen ve yaralanan olmamıştır.

Yangından önce ve 1nci yapım döneminde 13 yıl sabır ile bitirilen yapı, yangından sonra yeniden 7 yıl daha sabır gösterilerek tekrar tamamlanmıştır. Binanın ikinci yapımında, ilkine göre, ülkemizin gelişen yapı olanaklarından yararlanılarak teknik tesisatta ve iç mekânlarda bazı değişiklikler yapılmıştır.

İstanbul Opera Binası adıyla başlıyan, Kültür Sarayı adıyla acılan ve bugün kendisine uyan Atatürk Kültür Merkezi adıyla bir kez daha bitirilen yapı, 1977 yılı başlarında tekrar işletmeye hazır duruma getirilmiştir. Özellikle belirtmek gerekir ki, Belediyece bir Opera Binası amacı ile yapılan betonarme karkas, daha sonraki Kültür Merkezi projelendirmesi için çok kısıtlayıcı olmuştur. Böylece normal koşullarda, hiç inşaata başlanmamış bir arsa için doğal olan, mimarlık projesi müellifinin sınırsız serbestliğinden yoksun kalınmıştır.

Diğer taraftan bir Kültür Merkezi programı ile 1956 yılında, mimarlık projesinin başlamasından sonra, inşaatın, 2nci açılışa kadar yaklaşık 21 yıl uzaması, projeci mimar için başka bir talihsizliktir.
Bu kadar uzun bir uygulama süresi birçok problemin güncelliğini kaybetmesine, birçok olayın nedeninin anlaşılamamasına neden olmuştur.

Sonucun değerlendirilmesinde bu hususlar gözönüne alınmalıdır.
Kaynak: Atatürk Kültür Merkezi


Atatürk Kültür Merkezi
Takip
YorumlarYorum Sayısı: Henüz hiç yorum yapılmamışBütün yorumları forumda okuyun!
Bütün yorumları forumda okuyun!
Atatürk Kültür Merkezi
Gündem Arşivi
Dönem için hazırlanan gündemlerin listesi aşağıdadır. Ayrıntılarına ulaşmak istediğiniz gündem başlığını listeden seçiniz.