Kapitalist sistemin hep krizler üzerinden kendi kendine prim yaptırdığına aşinayız artık. İster asker askere, ister politik arenada, ister iktisadi şebekenin oluşturduğu ortamda olsun, bütün savaşlar hep kriz ortamlarından besleniyor. Ufacık bir ters hareket, krizlere neden oluyor; kazananların ise her zaman aynı tarafta yer aldığı malumunuz. Tüm dünya üzerinde sistem böyle besleniyor; kazananlar her krizden biraz daha kazançlı çıkıyor. Kaybedenlerse hep varı yoğu, yeri yurdu her an tehdit altında olanlar.
Bugün metropoller içindeki savaşlar aslen rant üzerinden yaşanıyor. Önce bunun için de bir kriz ortamı yaratılması gerekiyor. Bu krizlerin nasıl yaftalandığına da aşinayız artık: burası gerçek değerlerini yitirdi; suç var; çöküntü bölgesi haline geldi ve liste böyle gidiyor. Bu krizler çoğunlukla kent merkezinde yaşanıyor. Kent merkezindeki yoksullar, çöpten çıkardığı geçimi güvercinlerle paylaşanlar, kayıtdışına itilenler, eğitimsiz, işsiz ve güvencesiz kalanlar, hep ayın karanlık yüzünde kalıyor. Kentten arındırılması gereken, yoksulluk iken, kent merkezi yoksullardan arındırılmak isteniyor.
Merkezde rant yükseldikçe, yeni projelerin getireceği rant, iştah kabartıyor. Bundandır ki, yurtdışından prestiji kendinden menkul ve birer dünya markası haline gelen mimarlara projeler ısmarlanıyor. Ismarlama projelerin ölçüleri neye göre veriliyor, işte orası da ayrı muamma... nasıl olsa cici bici, üslup duruş kısmı sağlam olur, orası kesin. Görüntü kurtulduktan sonra içerik pek de önemli değil; ne de olsa artık "prezentasyon" çağında yaşıyoruz. Presentable, yani sunumu güçlü, daha da Türkçesi ile pazarlanabilir oldu mu, sorun yok. Şirketlerin eleman alımı da projeler de bu değerlendirmeden geçiyor.
Sonuç olarak kentin merkezindeki çeşidi alanlarda bir projelendirme çabalamasıdır gidiyor. Deniyor ki, buralar eskimiş, gerçek değeri kadar kazandırmıyor, biz buraları pırıl pırıl yerler haline getireceğiz, turizme kazandıracağız. Zaten bu "turizme kazandırmak" ifadesinin "burayı bir dekor haline getirip seyirlik yapacağız" ile eşanlamlı olması, daha baştan garip bir algılama biçimine ifade ediyor. İyi, güzel getirilsin de, orada yaşayanlara ne olacak, sorusu ise bir kulaktan girip diğerinden çıkmıyor bile; bu soru, sorulması ve sorgulanması hiç de gerekmeyen bir vızıltıya denklenip, daha yetkili kulaklara ulaşamadan havada sönüp gidiyor.
Yerinden Edilmek
Bugünlerde Kuştepe'de, Sulukule'de, Süley-maniye'de ve henüz gündeme gelmemiş çeşitli yerlerde, yeterince rant yaratmadığına inanılan mahallelerde bir "yerlerinden edilme" söz konusu. Yerinden edilmek, öyle yenilir yutulur bir hadise değil aslında. İnsanlar doğdukları, büyüdükleri mahallelerinden uzaklaştırılacaklar. Belki son beş yüz, belki son elli yıldır orada ortak bir yaşam kültürü sürüyor. Bunun bir anlamı var: tanışıklığı var, alışkanlığı var, bir ilişkiler ağı var. Kuşak-lararası bir sürekliliği var. Doğduğundan beri "evim" diye bilinen yerin, belki dedelerin de evleri olan yuvanın, komşuların ve bakkal amcanın, top peşinde koşturulan sokakların bir anda ve anlamsızca yok olması var. Taşınmanın psikolojik ve sosyal maliyetinin maddi bedelinden çok daha yüksek olduğu aşikâr. Bunlara da alıştırılacağız. Olacak olan şu ki, bu yerlerin kimi aslına pek de uygun olmayan tiyatro dekorları olarak tüketime sunulacak ya da yeni ve prestijli ofis, konut ve alışveriş binaları dikilecek üzerlerinde...
Ve olacak olan şu ki, televizyondaki deterjan reklamlarından beynimize kazınan "pırıl pırıl ve tertemiz" sloganı, artık evlerimizden sokaklardaki sosyal yaşama taştığı halde, çoğumuz bunun ne anlama geldiğini sorgulamayacağız bile. Çoğunun aklına gelmeyecek, yoksulların gözden ırak düşmesinin, yoksulluğun ortadan kalkması anlamına gelmediği...
"Rant" sıradan insandan ve sıradan yaşamlardan, hayatın kendisinden daha değerli algılandıkça, mahallelerin tutunma savaşları da sürecek... Ve hep baştan bileceğiz, kazanan kim, kaybeden kim...