İslam Konferansı Teşkilatı Genel Sekreteri Prof. İhsanoğlu’nun üniversite yıllarından beri üzerinde çalıştığı kitabı “Mısır’da Türkler ve Kültürel Mirasları” adıyla yayımlandı.

İslam Konferansı Teşkilatı Genel Sekretri Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu’nun İslam Konferansı Teşkilatı’nın (İKT), İslam Tarihi, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi IRCICA tarafından yayımlanan kitabı “Mısır’da Türkler ve Kültürel Mirasları”, 40 yıllık bir hayalin sonucu. İhsanoğlu ile İstanbul’da bulunduğu kısa bir zaman dilimi içinde görüştük. Hem kitabını hem de Ortadoğu’da süregelen savaşta İKT’nin tavrını konuştuk.

"Gördüğümü kaydettim"
40 yıl bir hayalin peşinden istikrarla gidebilmek ve layığıyla sonuçlandırmak ilgi çekici. Kitap sizin için nasıl bir ihtiyaçtan doğdu?

Bu aslında kültürel bir ihtiyaç. Bir anlamda da denilebilir ki ontolojik bir ihtiyaç. Çünkü ben babamın görevi nedeniyle o ortamda, bir Türk ailenin çocuğu olarak Kahire’de doğdum. 1940’lı yılların ortasında... O dönemlerde Mısır’da çok canlı bir Türk varlığı vardı. Zamanla o varlığın arkasında büyük bir kültür mirası olduğunu gördüm. Ve bu izleri gördükçe kaydettim.
Kitabın konsepti son 10 yıl içinde gelişti. 1800’lerin başından 1950’lere kadar Mısır’da Türk kültürünün değişik yönlerini araştırdım. Her satırı, her kelimeyi yazarken de mutluluk duydum çünkü bu kitabı bilim dünyası ve kültür hayatına bir borç bildim.

Kitap, konuyla ilgili nasıl bir boşluğu dolduracak sizce?

Kitaptaki bilgilerin tamamına yakını ilk defa yazılıyor. Mısır’daki Jön Türk faaliyetleri ya da Bulak Matbaası hakkında araştırmaya rastlayabilirsiniz ama Türklerin Mısır üzerindeki etkileri bu kadar detaylı işlenmedi. Mısır Sarayı’ndaki Osmanlı kültürü, musiki, yemek, giyim kuşam, Türkçe edebiyat...

Mesela çok ilginçtir, Mısır’da yetişmiş, hiç Türkiye’ye gelmemiş ve hatta Türk de olmayan insanlar, saraydan öğrendikleri Türkçe ile şiir yazıp Divan basmışlar. Yine 19. yy.’da Mehmed Ali Paşa’nın kurduğu mekteplerde Türkçe eğitimin nasıl yapıldığı, hangi kitapların okutulduğu gibi bilgilere de ulaştık. 

Mısır’daki eğitim kurumlarında Türk etkisi ne kadar sürmüş?

1820’lerden 1940’lara, 1950’lere kadar çok yoğun olarak devam ediyor ama sonra hafif bir yavaşlama var. Mısır’ın İngiliz işgaline uğraması ve Osmanlı ile olan fiili bağlantılarının azalmasıyla Türkçenin durumu da sarsılıyor. Türkçe eğitim dışı bırakılıyor. Ama fiili olarak sarayda, aristokrat çevrede etkisi sürüyor.
Bu arada Hıdiv İsmail ilk zamanında Sudan’daki mekteplerde Türkçe eğitim yaptırıyor. Türk yemekleri sarayda benimsendiği gibi Avrupa’ya da tanıtılıyor. Türk yemekleri hakkında İngilizce kitap yazılıyor, İngiliz aristokrasisine tanıtılıyor... Musiki meselesi de öyle...

Türklük ve etnik kimlik
Kitapta Türk etkisinden söz etmekle birlikte Türklüğü bir etnik kimlik olarak imlemiyorsunuz.
Tabii. Zaten bu dar milliyetçilik yorumu daha çok Fransız İhtilali’nin getirdiği nasyonalizm anlayışıyla çıktı ortaya. Mısır’da büyük çoğunluk Arapça konuşuyor. Türkçe konuşanlar da Arapça bilmeyenlerdi. Onlar da Türk sayılırdı.
Türkçe konuşanlar; idari zümre, askeri zümre ile Balkanlar’dan, Rumeli’nden ve Anadolu’dan gelenlerdi.

İslam Konferansı Ateşkes Kararında Etkili Oldu
Ortadoğu’daki ateşkes sürecinde İslam Konferansı Teşkilatı ne kadar etkili olabildi? Malum, uluslararası örgütlerin işlevi tartışmalı. Uluslararası kuruluşların görevlerinin tarifini yapmak lazım. Belki görevlerinin ne olduğunu insanlar büyük beklentiler içinde sıralandırabilir ama bu görevlerin yerine getirilmesi ayrı bir meseledir. İslam Konferansı Teşkilatı olarak, Lübnan’a saldırıdan da önce, Gazze’deki hadiselerden itibaren tüm dünyanın dikkatini çekmeye çalıştık. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi, Filistin ve Lübnan’ın haklarını savunan kararı bizim etkimizle aldı. Ayrıca uluslararası camiayı etkilemek üzere çok yoğun bir kampanya yaptık. BM Güvenlik Konseyi’nin karar alabilmesini sağlamak için yoğun bir temasa girdik. Mektup ve telefon diplomasisi ile bazı ziyaretler yaptık. Bunlar, 1701 No.’lu ateşkes kararınının alınmasında etkili oldu diye düşünüyorum.