Türkiye'den Kuzey Irak'a yılda 5 milyar dolarlık ticaret yapılıyor. 2 milyar dolarlık müteahhitlik işi Türklerde. Prof. Doğramacı'nın şirketi, Bilkent'in bir benzerini Süleymaniye'ye inşa ediyor.
Irak Cumhurbaşkanı Celal Talabani'nin partisi Yurtsever Kürdistan Birliği'nin (YKB) hâkimiyetindeki Süleymaniye'ye, Türkiye'ye ilk özel üniversite kampusu örneğini kazandıran Bilkent'in bir eşi yapılıyor.
Bilkent Üniversitesi ve Tepe grubunu kuran, Erbil doğumlu Prof. İhsan Doğramacı, 260 milyon dolar bedelle, 370 bin metrekare inşaat alanında "Süleymaniye Üniversitesi Kampusu" projesini yürütüyor.
Şantiyenin yöneticisi, ODTÜ mezunu, yıllarını Türkiye dışındaki bölge ülkelerin şantiyesinde geçiren Yavuz Tuncer, burada 20 bin öğrencinin öğrenim göreceğini söylüyor. 2010 yılında bitirilmesi öngörülen üniversite projesinde, Türkiye'nin neredeyse tüm vilayetlerinden gelen 1200 personel çalışıyor.
Yerel firma FDC ile kurdukları konsorsiyumla gerçekleştirilen Süleymaniye Üniversitesi'nin Güzel Sanatlar Akademisi teslim edildi. Mühendislik eğitimi ağırlıklı üniversitenin kampusunda, yüzme havuzu, spor kompleksi, alışveriş merkezleri yer alıyor.
FDC, aynı zamanda Prof. Doğramacı'nın Erbil ve Süleymaniye'deki ailesine ait bir şirket.
Tuncer, müteahhitliği "Başkasının taşıyla, başkasının kuşunu vurmak" sözüyle özetliyor ki bu söz şu anda burada yatırım yapanların "girişim alanlarını da" tarif ediyor.
Kültür şehri Süleymaniye
Türkiye'den Süleymaniye'ye giden işadamı Maruf Ataoğlu'nun şirketi Asilsan, lojman inşaatlarını bitirmiş, altyapıyı Tepe üstlenmiş. Ataoğlu, İstanbul'daki Revan restoranlarının bir şubesini buraya açmış.
Süleymaniye, kültür şehri olarak anılıyor. Üniversiteleri, kütüphaneleri ve kültür evleriyle... Kürdistan Bölge Başkanı Mesut Barzani'nin bölgesindeki (Erbil) aşiret izleri burada zayıflıyor. Barzani hem aşiret hem de Nakşibendi tarikatının önde gelen temsilcisi konumunda.
Irak'ın idam edilen eski Devlet Başkanı Saddam Hüseyin döneminde yıllarca ellerinde silahla dağlarda savaşan peşmerge ordusunun üst düzey yetkilileri, bugünkü iktidarın en has evlatları.
Fethullah Gülen'in hastanesi
Türkiye'de Batı Çim'in de ortağı olan Oraskom, Süleymaniye'de yılda 5 milyon ton çimento üretim kapasiteli, dünyanın en büyük çimento tesislerinden birini inşa ediyor. Burada taşeron Türk firmaları olduğu gibi, inşaatın makine parkını Türkiye'nin en büyük inşaat şirketlerinden Gama gönderiyor.
Prof. İhsan Doğramacı'nın doğduğu evin bulunduğu Erbil Kalesi şehrin içinde kalıyor. Doğramacı'nın Erbil'deki tek yatırımı bir klinik. Erbil'de en gelişmiş sağlık merkezlerinden biri Fethullah Gülen'e yakın doktorların kurduğu Sema Göz Hastanesi. Lazer göz ameliyatları da yapan hastanenin yanı sıra, Gülen'in Erbil ve Süleymaniye'de kurdurduğu Özel Işık Koleji, devlet yöneticilerinin ve elit kesimin çocuklarını göndermek için tercih ettikleri kurumlar.
Kürt bölgesinde çok sayıda güvenlik şirketi de faaliyet gösteriyor. Şirketler aylık 300 bin doları bulan özel güvenlik faturası ödüyorlar. Bu şirketler içinde en gelişmişi, Talabani'nin oğlu ile İngiltere Büyükelçisi'nin oğlunun ortak olduğu Wance şirketi.
Nevruz, Kuzey Irak'ın karnavalı
Türkiye 21 Mart'ı, "Nevruz Bayramı" şenliği ile "eylem günü" ikileminde geçirirken, Kuzey Irak'ta aynı gün, Güney Amerika karnavallarının "Ortadoğu" versiyonu olarak yaşandı.
Erbil'den, 3 saatlik bir yolculukla Süleymaniye'ye gittiğim akşam başladı Nevruz ateşleri yakılmaya. En uzun bahar gecesinin karşılandığı; 20 Mart'ı, 21 Mart'a bağlayan, güneşin battığı saatlerde...
Gökyüzünde gri-siyah bir katman oluştu. Boş alanlarda odun ateşleri kümelenmişti.
Saat 19.00 sularında Süleymaniye'ye girdiğimde, trafik kilitlenmişti. Oluşan araç konvoylarından sarkanlar, Amerikan malı maskeler takıp eğlenen gençler, halay çekenler, allı-yeşilli milli giysileriyle sokaklara çıkan makyajlı kızlar...Bu görüntünün altındaki ses ise yalnızca müzikti!
Ne bir slogan, ne bir siyasi mesaj...
Nevruz kutlaması, piknik gezintisine eş. Nevruz pikniği giysileri ise hiç de "spor" değil. Erkekler artık Çin'de yaptırılan gri veya kahverengi tonlarındaki şalvarlı takımlarını üstlerine geçiriyor, kadınlar ise, parlak, canlı renkli uzun milli giysilerini giyip, makyajlarını yapıyorlar.
Irak'ta "federal yapı" kurulmadan önce Nevruz nasıl geçerdi?
Saddam rejiminin en kanlı günlerinde, 1984 yılında Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) Başkanı olarak Celal Talabani, Süleymaniye'ye yakın dağlık bölge olan Surdaş'ta 10 binlere hitaben Nevruz kutlamasına katıldı. Bu bölgenin en görkemli kutlaması olarak anılıyor.
Irak'ta Nevruz ilk kez 1968 yılında Baas rejimi döneminde 'resmi' olarak tanımlandı. Bu kutlama 1962'lerde Abdülkerim Kasım döneminde 'Odun Bayramı' olarak kutlanıyordu.
Kürtler dağda savaşırken bile Nevruz, siyasi eyleme dönüşmedi. Bu kutlamalar sırasında halk "Yaşasın Mam Celal (Celal Amca)" gibi sloganlar atmadı.
Mitolojide, Mezopotamya'da yaşayan zalim bir hükümdara karşı ayaklanma ateşinin yakılması olarak geçiyor Nevruz. Halk da bunu böyle biliyor.
Kuzey Irak'ta savaşan Kürt hareketleri dağlarda "eylem yapıp" ovalarda "yerleşik düzen" kurmuşlar. Tarlaları sürmüşler, okullar, hastaneler yapmışlar, düzene karşı sürdürdükleri "peşmerge savaşı" sivil alandan arındırılmış.
O nedenle dün Erbil'in, Süleymaniye'nin, Dohuk'un taşrasında doğaya sığınan köylüler, bugün yerleşik düzene daha kolay geçiyor. Oysa kentler, yani savaşan güçlerin ateş hattındaki kent merkezleri "sıfırdan inşa" ediliyor; hem de çok hızlı.
GSM'de Talabani- Barzani rekabeti
Yıllardır sürdürdükleri savaşı, "Bağdat iktidarını" paylaşma zemininde sonuçlandıran, Irak Cumhurbaşkanı Celal Talabani ile Kürdistan Bölge Başkanı Mesud Barzani'nin rekabeti, GSM operatörü şirketleri aracılığıyla ekonomide sürüyor.
Barzani'nin etkin olduğu Erbil ve Dohuk'ta haberleşme altyapısını sağlayan GSM operatörü Korek Telecom ile Süleymaniye ve Kerkük ağırlıklı olmak üzere Bağdat'a kadar iletişim ağı bulunan Asya merkezli Asiacell arasında iletişim anlaşması bulunmuyor. Hatta rekabet sürüyor.
Korek'in tamamı Kürdistan sermayesi olurken, Asiacell'in yüzde 40'ı Kuveyt Wataniya'nın, yüzde 9'u ise Uluslararası Körfez Bankası'nın, kalan hisseler de Talabani'nin ağırlıkta olduğu Süleymaniye sermayesi.
Korek'in yıllık cirosunun 40, Asiacell'in ise 50 milyon dolar olduğu tahmin ediliyor. Her iki GSM şebekesine de Avrupa ve Güney Afrikalı mobil telefon şirketlerinden ilgi var.
Erbil'den Süleymaniye'yle konuşmak, bu nedenle İstanbul'la görüşmekten daha zor.
Adının başına ülke ismi konmayan işadamı derneği
Kuzey Irak'a iş yapmaya giden ilk işadamı grubu Ankara'dan yola çıktı. 29 Mayıs 2003'te Erbil'de, 31 Mayıs'ta da Süleymaniye'de Ankara Sanayici ve İşadamları Derneği (ASİAD) ofisleri açan 29 Türk işadamı, bölgede parça parça işler yaptılar.
ASİAD kurucu başkanlığını yapan Cengiz Bozbeyoğlu'nun, Kürdistan Yurtsever Birliği (KYB) yetkililerine geçen yıl Ankara'daki bir toplantıda plaket vermesi üzerine görevden alınmasının ardından yerine Metin Demir seçildi.
Bugün Erbil'deki Türk iş çevresi ASİAD yetkilileriyle ilgili olarak "Gittiler galiba" sözlerinin dışında bir bilgiye de sahip değiller.
Bu grup içinden Zafer İnşaat, ilk olarak 700 bin dolarlık bir iş almış. Zafer İnşaat'ın sahibi Mardinli "hayırsever işadamı" Necati Yağcı. Yağcı, Türk cumhuriyetlerinde, Ortadoğu'da ve Irak'ta Amerikan ordusuna inşaatlar yapıyor. Yağcı gündemimize CHP'den istifa eden eski bakanlardan Kemal Derviş'e ofis ve otomobil tahsis etmesiyle girmişti. Zafer İnşaat bölgede en son, 65 milyon dolarlık Kerkük Havalimanı modernizasyon işini aldı.
Yılda 5 milyar dolarlık ticaret
Türkiye'den Kuzey Irak'a yılda 5 milyar dolarlık ticaret yapılıyor. Müteahhitlik alanında ise toplam 2 milyar dolarlık taahhüt işi alındı.
Bağdat yönetimi, ülke bütçesinden, yüzde 17 oranında geliri Kürt bölgesine aktarıyor.
Irak'ın petrol gelirlerinin artmasıyla bölgenin de buna orantılı olarak genel bütçeden alacağı pay artacak. Türk iş dünyası henüz yolun başında sayılabilir.
Bundan 4 ay önce eski bakanlardan Şerafettin Elçi'nin başkanlığını yaptığı Katılımcı Demokrasi Partisi kurucularından Ahmet Acar'ın öncülüğünde Erbil'de 96 işadamının katılımıyla ikinci bir işadamları derneği kuruldu.
"Yeni açılım yaşanıyor, çok meşakkatli bir yolun başında olduğu bilinmeli" diyerek söze başlıyor, Acar.
Acar'ın, Erbil'de kurduğu Bejerman inşaat şirketi 4 yıldır faaliyette. Erbil hapishanesini bitirmiş, altyapı inşaatları yapıyor.
Acar, "Burası benim bölgemdir, 2.5 saatte Midyat'a gidiyorum. Babamın halası Suriye'de evli. Dohuk Kaymakamı akrabam" diyor.
Acar'ın söylemek istediği, coğrafyadaki aşiret ağalarının bir ucunun Türkiye, öbür ucunun Irak, İran ve Suriye'ye kadar uzandığı.
'Operasyona tepki olur'
Acar, "Derneğimizin adının önüne ülke ismi koymayacağız, yalnızca "İşadamları Derneği" olarak anılmak istiyoruz. Avrupa'dan ABD'ye kadar dünyanın her yerinde Erbil'de iş imkânı yaratan işadamlarını bir araya getirmek istiyoruz" diyerek dernekleşme amaçlarını anlatıyor.
İş kurmak isteyenler ilk önce kentin valisine, sonra da emniyete başvuruyor. Bu makamlardan gerekli izinler çıktıktan sonra, maliyeye kuruluşunu kaydettiren şirket eğer müteahhitse Kürdistan Müteahhitler Birliği'ne üye oluyor.
Birlikten alınan kart, stratejik noktalarda düzenli olarak yapılan "güvenlik kontrollerinden" soruşturmasız geçmelerini sağlıyor. İşadamlarının işkollarına göre sınıf kartları var, hepsinin açacağı kapı da farklı.
Acar'a Türkiye'nin PKK'ya yönelik sınır ötesi operasyon yapması halinde buradaki etkileri soruyorum, "Burada kimsenin gözüne uyku girmez. Çok büyük tepki olur. 2003'ten sonra burada Kürt milletinin birliği anlayışı benimsendi. Şiddet ve kanla beslenme dönemi bitti. Türkiye, Kürt liderlerle ve ABD ile anlaşmadan operasyon yapmaz" diyor.
Burada lokantadan, müteahhitlik firmasına kadar 1200 Türk şirketi kuruldu, Türkiye'den gelen 13 bin 780 kişiye istihdam yaratıldı. Ekonomi 'uzlaştı"!