Hollanda’da bugün ne çok genç mimarın yetişmekte olduğunu bilmek gerçekten korkutucu. Mesleğin hüküm süren entellektüel prensi Rem Koolhaas’ın uzun gölgesinde kalıyorlar olsalar da, apaçık ortadadır ki, yeni yetişen mimarlar da kendi güçlü yaratıcı seslerini duyurmayı başardılar.
Willem Jan Neutelings ve Michiel Riedijk alışılmış Koolhaas kopyaları arasından sıyrılıyor. Amerika Birleşik Devletleri’nde daha az bilinmelerine karşın, firmaları ilkel tapınaklardan, çizgi-romanlardan ve Andy Warhol’un kısa ömürlü süslemeciliğinden esilenmiş cesur tasarımlarla Avrupa’da kendine sağlam bir ün edindi. Hatta, mimari çevrelerde işlenmemiş kabiliyet kadar az rastlanan bir şeye sahipler: bir mizah anlayışına.
Renkli dökme cam panellerle sarmalanmış lüks yüzeyiyle bu bina bugüne kadarki en gösterişli işleri. Fakat, bu pırıltılı yüzeylerin altında, reklam ve pazarlama görüntüleriyle doygunlaşmış bir dünyanın ciddi bir eleştirisini yaratıyorlar ve mimarlığın kahramanlık konumunu sağlamlaştırıyorlar.
Hilversum, Amsterdam'ın güneydoğusunda gelişmiş, daha çok Hollanda televizyon endüstrisinin merkezi olarak bilinen küçük bir kır kasabası. Ancak yine de bünyesinde oldukça etkileyici mimarlık işleri bulunuyor. Villa VPRO’nun katlanan beton formları, Hollandalı MVRDV firması tarafından tasarlanan özel bir yayın kuruluşunun büroları; Willem Marinus Dudok’un alçak, zarif tuğla meclis binası, bir erken yirminci yüzyıl anıtı olarak kısa sürüş mesafesinde.
Milli yayın arşivlerine evsahipliği yapacak olan Hollanda Ses ve Görüntü Estitüsü, yarısı toprakaltında gömülü olan bir mükemmel küp olarak düşünüldü. Büro ve arşivlere ek olarak, onu şehrin kültürel odak noktası haline getirecek bir de müzesi bulunuyor.
Yalnız başına, küçük bir bahçeyle kuşatıldığı arsası üzerinde, ışıldayan kabuğuyla Gordon Bunshaft’ın 1963 yılında Yale’de inşa ettiği, yarı şeffaf yüzeyli Beinecke Rare Kütüphanesi’ni çağrıştırıyor. Nesillerinin pek çok diğer üyesi gibi Neutelings ve Riedijk, Bunshaft gibi savaş sonrası mimarlarından yoğun olarak etkilenmiş: çok miktarda mimari Disney’den fırlamış peri-masalı görüntüleriyle yozlaşmışken, onun binalarının kaba dolaysızlığı özel bir çekim meydana getirir. Her iki bina da diri, kendine güvenen yapılar. Fakat Neutelings ve Riedijk’in binası savaş sonrası asker Amerika’nın karakterinden çok, popüler kültürden alıyor köklerini.
65 yaşındaki Hollandalı sanatçı Jaap Drupsteen ile birlikte tasarlanan yapının panellerine Hollanda televizyonundan ünlü görüntüler basılmış: bisiklete binen bir adalet bakanı veya, mesela, gol atarken Johan Cruyff. Drupsteen bilgisayar teknolojisi kullanarak görüntüleri birleştiriyor ve bunları cama sabitliyor.
Etki büyüleyici. Görüntüler belli açılardan, o da zorla anlaşılabiliyor, sanki bina ortak anıların belirsiz izleriyle basılmış gibi. Fakat dış cepheler aynı zamanda çağdaş kültürün alaycı bir eleştirisi. Puslu, belirsiz görüntüler, internet, televizyon, sinema filmleri ve gazetelerin günlük bombardımanını ifade ediyor, ama sanki geçici bir süre için uysallaştırılmışlar gibi burada zamanda dondurulmuş görüntüsü içindeler.
Binanın içinde, dinginlik, çeşitli dünyalar arasındaki kesif bölünmelerle, yerini Dante’nin “Divine Comedy”sinin çizgi-roman uyarlamasına bırakıyor. Ziyaretçiler içeriye yer altındaki bir avlunun üzerinden geçen bir iç köprüyle giriyorlar. Buradan, bir meydan büyüklüğünde düşünülmüş geniş bir salon, yansıma havuzunun sakin yüzeyine bakan bir kafeteryaya açılıyor. Salonun bir yanında zigurat benzeri formuyla müze; diğer tarafta, camlarla çevrelenmiş bürolar. Burada, döküm cam dış kabuğun iç mekanda yarattığı gösterişli ışıltı, bir Ortaçağ katedralinin renkli camlarını hatırlatıyor.
Burası gücünü, içinde çeşitli mimari tecrübelerin zıtlığını barındıran mekandan alıyor. Mesela, soğuk gri yüzeyiyle yeraltı avlusu, yukarıdaki cennetsi cam duvarlarla keskin bir zıtlık oluşturuyor. Neutelings ve Riedijk avluya “inferno-cehennem” diyor. Burası aynı zamanda bir mezar duygusu da bırakıyor: büyük, kare açıklıklar avlunun duvarlarını keserek cehennemsi kırmızıya boyanmış bir seri koridoru açığa çıkarıyor. Arşivler, araştırmacı ve akademisyenlerin, bir ihtimal, birer keşiş konsantrasyonuyla çalışacakları bu koridorların arkasına yerleştirilmiş.
Ne kızgın ne de dingin, bürolar daha çok günahlardan arınmak için ceza çekilen yerlere benziyor. Küçük, düzgün sıralar halindeki bürolar, ana salona bakan uzun, dar koridorlara açılıyor. Büroların iç mekanları, renkli döküm cam paneller yerine geleneksel pencere bantlarıyla daha dinlendirici. Renkli cam, garip bir şekilde rahatlatan yumuşak bir ışıltı yayıyor.
Fakat, görsel anlamda, gerçek “inferno-cehennem” müzenin kendisi. Neutelings ve Riedijk giriş merdivenlerini sanki gözden uzaklaştırmak istiyorlarmış gibi ana salonun bir yanına yerleştirmişler. İçeride mimarların varlığının ipucları var: müze oditoryumunun duvarları elmas şeklinde, şık bir desenle kaplı, ve renkli cam kabuğun ani görüntülerini sunan iki küçük açıklık merdivenlerin tepesindeki karanlığı deliyor.
Ancak, mimarların sergilerin tasarımında hiç bir kontrolleri yoktu, ve burada bulunan küçük miktardaki mimari, Hollanda televizyonunun eski gösterilerinin baş döndürücü interaktif enstellasyonları, sahne setleri röprödüksiyonlarıyla ele geçirilmiş durumda. Etki, neredeyse sindiriyor.
Bir çok mimar gibi Neutelings ve Riedijk de, global reklam ve pazarlama görüntüleriyle tamamen ele geçirilmenin eşiğindeki bir toplumla barışık kalabilmek için mücadele ediyor. Mimarlık, giderek daha çok bu ilgilerin aracı oluyor.
Rekabet halindeki güçlerin ayrı dünyalarını biribirinden ayırarak ve sonra bunları üstüste çakıştırarak, mimarlar, kültürümüzün nereye yönlendiği üzerine güçlü bir yorum getirirken, halkın hakimiyetini de gizlice onurlandırıyorlar.