192 basamaklı Potemkin merdivenlerinden limanı seyrederken ister istemez düşünceleriniz geçmişe ve geleceğe akıveriyor. Karadeniz'in en büyük limanı durumundaki Odessa'yı bir "cumhuriyet" olarak tanımlamanın sebeplerini yaşamadan da anlayamıyorsunuz.
Buradaki cumhuriyet lafının ayrılıkçılıkla ilgisi yok. Özelliklerini, konumunun önemini, kozmopolitliğini anlatmak için seçilmiş bir kelime. Ukrayna'nın bu önemli şehri için Odessalılar da bir tanım bulmuşlar: "Kiev birinci ama Odessa ikinci değil"
Komünist devrimin başlangıcı kabul edilen Potemkin Zırhlısı isyanı burada yaşandı. Filmini izleyen herkes o ünlü merdivenleri hatırlar. Şehrin kapısı olması yanı sıra uzunluğu ve genişliği ile de şehrin sembollerinden.
Merdivenlerden çıkınca solda Türk Konsolosluğu... Avrupa'nın farklı kültürlerinin mimari mozaiği durumundaki binalara bakıp sağ tarafa doğru yürürseniz eski bir yapı dikkatinizi çeker. Hacı Ağa Köşkü. Şimdi sanat okulu olarak kullanılan binanın mimarisi ve üstündeki levhalardan Osmanlı etkisini görebilirsiniz. Bu bina yüzlerce yıl; Sovyetler dönemine kadar, Rusya'daki Müslümanların toplanıp hac için yola çıktığı yer olarak hizmet vermiş. Tepenin başında ufka bakan yüzüyle hâlâ hac yolcusunu bekler bir hali var.
Ukrayna'daki eski bina sayısı bölgedeki diğer şehirlerle kıyas edilemeyecek kadar çok. Rusların sıcak denizlere inmedeki en büyük lojistik desteği, Avrupa'nın Asya'ya açılan kapılarından biri olmasıyla da Batı'nın hiç göz ardı etmediği bir konumu sürekli taşımış. Sokaklarında koloni mimarî tarzının yanı sıra Fransız ve Alman etkisini de dalga dalga görebilirsiniz.
Aslında şehir sadece Müslüman hacıların toplanıp hareket ettiği bir limandan öte; burayı etkin kılan da Tatar Gazi Bey olmuş. Litvanya'nın saldırılarında Gazi Bey'in kurduğu kale ile şehir direnebilmiş ve Gazi Bey adıyla bilinir olmuş. Litvanya, Tatarların bu kahramanlığını görünce sonraki yıllarda Ruslara karşı ordusunda sürekli Tatar askerleri bulundurmuş. Halen de Tatarlar, Litvanya'da çok saygın bir konumdadır.
Türkiye ile ilgili bir diğer nokta da şudur. Birinci Dünya Savaşı'na Odessa'yı bombalayarak katılmış olduk. Ne ilginçtir ki; aynı yıl Rusya'nın ilk uluslararası futbol etkinliği de Odessa'nın Fenerbahçe ile yaptığı maç. 2-1 Fenerbahçe'nin yenildiğine dair belgeler şu an Ukrayna Fenerbahçeliler Derneği Başkanı olan işadamı Ali Sezen'de bulunuyor.
Odessa Cumhuriyeti'ni anlamak için bu detayları göz önünde bulundurmak gerekiyor.
Halen 133 milletten insanın yaşadığı Odessa'yı farklı kılan özelliklerden biri de bu kozmopolitliği. İnsanlar rahat, diyaloğa açık, ticaret aktif ve ekonomideki dönüşüm hızlı. Sadece şehrin ekonomisine bakıp Ukrayna hakkında genelleme yapabilirsiniz. Ve sadece şehirde bulunmakla Ukrayna, Rusya, Romanya, Moldavya, Beyaz Rusya ile ilişkilerinizi geliştirebilirsiniz.
Malum nükleer tehlikenin en acı örneğini Çernobil ile Ukrayna verdi. Gündemde küresel ısınma var. Yeni söylenti: Küresel ısınma sonrasında Ukrayna dünyanın en ideal yaşama bölgesi olacak. Ukrayna'daki şehir efsanesi bu. Geçen yıl 22 milyar dolara ulaşan yabancı sermaye girişi, 350 bini bulan Yahudi nüfusu ve artan gayrimenkul fiyatlarının izahı bu.
Yabancı sermayeden Odessa'nın aldığı pay 4 milyar dolar. Turizm yatırımlarının hızlanması ve gayrimenkul satışları için yeni yasanın çıkması bekleniyor. Karadeniz ve Rusya'nın ticaret ve turizm şehri olma konusunda beklentiler büyük.
Ancak Odessa'yı anlamak için asıl "7 Km" yani yedinci kilometreyi görmek lazım. Belediye sınırlarını çizen 6 kilometre sonrası kurulan ve dünyanın en ilginç pazaryerinde Türklerin katkısı büyük. İki-üç bin dönüm alandaki ticaret tam kitaplık bir olay. Günde 20 milyon doların döndüğü, gümrüğü andıran yerin konteynır alan kirası 20 bin dolar. Perakende ve toptan satışın yapıldığı yer Türk ve Çin mallarıyla dolu. Sabah 4'te açılan tezgahlar öğleden sonra perakendecilere yerini bırakıyor. Özellikle tekstilciler, burayı görmeden Ukrayna'ya girmeyi hesap etmesin.
Buna rağmen, halen yeterince bu bölgede var olmadığımızı ve etkin konumumuzu kaybetmeye devam ettiğimizi hatırlatmadan geçemeyeceğim.