Ilısu Barajı altında kalacak Batman'ın Hasankeyf ilçesinde sürdürülen kurtarma kazılarında antik dönem, Roma, Artuklu-Eyyubi, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi eserleri iç içe bulundu.
Kazıların ekip başkanı Prof. Dr. Abdüsselam Uluçam, "5 kültürün eserleri ilk defa burada iç içe ve üst üste tespit edildi" dedi.
Uluçam, 2007 yılı kazı çalışmalarını üç alanda yaptıklarını, bunlardan ikisinin sürdüğünü belirtti.
Çalıştıkları alanlardan birinin, köprüden başlayıp içkaleye kadar uzanan ve antik dönemde şekillenip daha sonra Romalıların iki tarafına dükkanlar kurduğu yer olduğunu belirten Uluçam, "Daha önce buna Şahap Vadisi demiştik. Ancak doğrusu burası iç kaleye doğru uzanan antik yol. Her iki yakadan kaya kütleleri düşüp dükkanları harap etmiş, ancak yaşayanlar taşları oyup dükkanlaştırmışlar ve vadiyi yeniden şekillendirmişler. Bu yıl buradaki çalışmamızda daha önce yukarıdan kopan binlerce ton taşı kırarak 5 döneme ait katmanları ve antik yol boyunca sıralanan 42 dükkanı ortaya çıkardık" dedi.
Dicle kenarında ortaya çıkardıkları kalenin birinci kapısı civarında 2 yıldır yaptıkları kazıda 5 döneme ait katmanlar ortaya çıkardıklarını anlattı:
"En alt kısımda kaleye çıkan ve milattan önce dokuzuncu yüzyılda şekillendiğini düşündüğümüz kale yolu ve etrafındaki işlikler yani ilk katman var. Daha sonra Roma döneminde dördüncü yüzyıldan itibaren yapılan birinci kale kapısı var.
Kale kapısının iki yanında antik dönemin anıtsal kentlerinin hepsinde özelikle liman kentlerinde görülen etrafları sütunlu, revaklı iş merkezlerinin bulunduğu anıtsal boyutta yapılmış altı adet Roma döneminin dükkanı ortaya çıktı.
Onun üzerinde üçüncü katman olarak Artuklu Camisi, dördüncü olarak Osmanlı döneminde yapılmış mescit ve Cumhuriyet döneminde mezarlık vardı. Böylece antik dönem, Roma, Artuklu-Eyyubi, Osmanlı ve Cumhuriyet döneminin yaşadığı beş kültürün eserleri iç içe üst üste ilk defa burada tespit edildi."
Prof. Dr. Uluçam, kaya ve kale kitlesinin bulunduğu alanın 12 bin yıla kadar uzanan bir tarihe sahip olduğu yönünde şimdiye kadar yaygın bir kanaat bulunduğunu, ancak yaptıkları çalışma sonucunda bunun yanlış bir bilgi olduğunun ortaya çıktığını anlattı:
"Hasankeyf'teki kale ve kaya kitlesinin bulunduğu alanda milattan önce dokuzuncu yüzyılıaşan bir tarih göremedik. Bunu net olarak söyleyebiliriz. Ancak Hasankeyf yakınlarındaki ve Dicle Nehri boyunca sıralanan höyüklerde neolitik ve kalkeolitik dönem bulgularına rastlanıyor ki buralar için 12 bin yıllık tarihe sahip olduğundan söz edilebilir.
Çalışmamızda ayrıca iç kale dediğimiz ve antik dönemde belki 50-60 bin insanın yaşadığı, ancak daha sonra kayaların kitle halinde göçmesiyle terk edilen Ortaçağ'da iç kale haline getirilen bu kesimin yerleşim alanı da ortaya çıkmış oldu.
Hasankeyf tarihi konusunda artık şunları söyleyebiliriz. İslam döneminde 4 halife devrinde yerleşimler başlamış, esas kimliğini ise 1100'lü yılların başlarında Artuklular gerçekleştirmiş.
Artuklulara 130 yıl başkentlik yapmış, bu sürede Mardin ve Amid yani Diyarbakır'ın da buraya bağlı olduğunu biliyoruz. Eyyubiler döneminde savaşlar var. Moğol hükümdarı Hülagu'nun istilası var. İç saraydaki kazıda 2 yangının izlerini görüyoruz ki Hasankeyf'in tamamen yakıldığını anlıyoruz."
Prof. Dr. Abdüsselam Uluçam, Artuklulara 130 yıl başkentlik yapan veEyyubiler döneminde dünyanın en büyük ticaret merkezi olan asıl Hasankeyf yerleşiminin şu anda Hasankeyflilerin yaşadığı yerin altında bulunduğunu belirterek, ancak kamulaştırma konusunda sorun yaşandığı için kazı yapamadıklarına dikkati çekti.
Kazıların sürdüğü ve baraj projesinin başladığı Hasankeyf'te ise belirsizlikler nedeniyle sıkıntı yaşanıyor.