Kimi ordu karargâhıydı kimi tophane, kimi ikmal merkeziydi kimi mektep... Herkesin uğramak zorunda olduğu önemli istasyonlardı. Osmanlı’nın yaptırdığı askerî kışlaların bazıları ayakta kalma mücadelesi verirken bazıları ise sadece fotoğraflarda kaldı

Yeniçeri Ocağı’nın 1826 yılında kaldırılmasının ardından 1. Ordu’nun merkezi olan İstanbul’da, 14’ü kışla olmak üzere 68 yapı inşa edilmişti. Ancak Tophane, Taksim, Yeniçeri, Doğancılar ve Ertuğrul kışlalarının da aralarında bulunduğu bu mimarlık harikası eserlerden 21’i çeşitli sebeplerle yıkılıp yok oldu. Üç kıtaya hükmetmiş bir imparatorluğun askerlerine talimgah olan bu yapıların yerinde şimdi yeller esiyor. Bazıları ise halen değişik maksatlarla kullanılırken, bazıları da ayakta kalma mücadelesi veriyor. İşte adını tarihin tozlu sayfalarına gönderdiğimiz Osmanlı kışlaları:

Önce Stad Sonra Park
Bir abide olarak nitelendirilebilecek harika mimarisini ancak fotoğraflarda görebildiğimiz Taksim Topçu Kışlası; 19. yüzyılda Sultan Abdülmecid zamanında, orduyu modernleştirmek amacıyla yapıldı. Top silahını 15. yüzyıldan itibaren imal eden Tophane Kışlası’ndan daha gösterişli ve kapsamlı idi. 31 Mart 1908’den sonra askeri amaçların dışında kullanılmaya başlandı. İstanbul’un işgal yıllarında birliklerin barınağı oldu. Daha sonra avlusu stat yapıldı ve yıllarca çeşitli müsabakalar düzenlendi. Türk Milli Takımı, tarihindeki ilk maçı bu statta (26 Ekim 1923 Romanya ile 2-2 berabere) yapmıştı. 1940’lı yılların başında da belediye tarafından yıkılarak yerine bugünkü Taksim Gezi Parkı inşa edildi.

Fatih’in Yadigarı
Bugün yok olan tarihî eserler arasında yer alan Tophane Kışlası, Osmanlı dönemindeki İstanbul’un en eski sanayi bölgelerinden biri olan Tophane’de, Fatih Sultan Mehmed Han zamanında top dökümü için inşa edilmişti. 1823’te Firuz Ağa yangınında yanmış, sonra yenilenmişti. Bu yenileme sırasında Nusretiye Camisi de yapılmıştı. Ancak 1958’de yol genişletme bahanesiyle eski müşirlik binası ve Salı Pazarı’na kadar uzanan sanayi kışlası ortadan kaldırıldı. Kışla sahasında bugün sadece 1848 tarihli saat kulesi ve Mecidiye Kasrı kaldı. Top dökümlerinin yapıldığı Tophane-i Amire binası ise bugün Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Kültür Merkezi olarak kullanılıyor.

Yeniçerilerin Mekanı
Fetihten sonra İstanbul’da biri Şehzadebaşı Camii civarında, diğeri Aksaray tarafında iki Yeniçeri kışlası yapılmıştı. Bunlardan önce inşa edilene “Eski Odalar” sonra yapılana da “Yeni Odalar” denirdi. Birçok kapısı olan Yeniçeri kışlalarına gelişigüzel girilip çıkılamazdı. Yeni odalar pekçok isyana sahne olmuştu. Tarih boyunca birçok defa yanan ve defalarca tamir gören Yeniçeri kışlaları Sultan ll. Mahmut tarafından 1826 yılında kaldırılmış ve ardından da yerle bir edilmişti.

Selimiye’nin Gölgesinde
Çamlıca Tepesi’nin kuzey yamaçlarında Osmanlı’nın avcı ve alıcı kuşlarının yetiştirildiği yarı ehli çiftliklere Doğancılar deniliyordu. Burada şahin, doğan, seyfe gibi kuşlar yetiştiriliyor, savaş öncesinde askeri manevralar yapılırken sürek avlarında kullanılıyordu. İşte adını bu çiftliklerden alan Doğancılar Kışlası, Karacaahmet Mezarlığı arazisine doğru denize bakan yamaçta lojistik ikmal merkezi olarak hizmet veriyordu. 200-300 metre uzakta bulunan Selimiye Kışlası inşa edilince bu tesislerden bazıları boş ve bakımsız kaldı. Sonra da yıkıldı.

Ertuğrul Ocağıydı
Yıldız Sarayı Muhafız Birliği, Ertuğrul Kışlası’nda kalıyordu. Bu muhafız birliğinin askerleri Kayıboyu Karakeçili aşireti mensuplarından seçilirdi. Osmanlı’nın kuruluşunda ana unsur olan Kayıboyu’nun Söğüt’teki ilk beyi Ertuğrul Bey olduğu için bu kışlaya padişah tarafından bu isim verilmişti. Kışla binaları sarayın sınırları içinde zamanla yok oldu. Yıldız Sarayı’nın arkasında bulunan II. Abdülhamid Han’ın yaptırdığı Orhaniye Kışlası’nın camisi ise ayakta.

Kurtarılmayı Bekliyor
Eyüp’te Sultan lll. Mustafa döneminde yaptırılan Rami Kışlası, 220 bin metrekare arazisiyle Selimiye ve Davutpaşa’dan sonra İstanbul’un üçüncü büyük kışlasıydı. Sultan ll. Mahmut, Yeniçeri Ocağı’nı kaldırıp yerine “Asakir-i Mansure-i Muhammediye” ordusunu burada kurmuştu. Cumhuriyet döneminde de orduya hizmet verdi. 1980’li yıllarda Genelkurmay Başkanlığı tarafından İstanbullulara dinlenme alanı yapılması şartıyla İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne devredildi. Ancak 22 yıldır 2 bin 200 dükkan ile gıda toptancıları tarafından kullanılan kışla bugün harap halde. Tarihî bina, ‘kültür merkezi’ projesi kapsamında bulunuyor, fakat uzun zamandır ihalesi bir türlü gerçekleştirilemiyor.

Osmanlı fırını okul yapılacak
Yıldız Teknik Üniversitesi’nin büyük bölümünün taşındığı Davutpaşa Kışlası artık eğitim yuvası oldu. Tarihi kışlanın içinde bulunan ve 150 yıl önce Sultan ll. Abdülhamit tarafından yaptırılan Osmanlı fırını da okul olacak. Bin 300 metrekare alan üzerinde kurulan bina, pislik içerisinde tinercilerin yuvası olmuştu. Bu tarihi yapı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Yıldız Teknik Üniversitesi’nin aldığı ortak kararla fakülteye bağlı Fırıncılık Meslek Yüksekokulu olarak hizmet verip eğitimli elemanlar yetiştirecek. Ancak bunun için Anıtlar Yüksek Kurulu’nun kararı bekleniyor.

İhtişam Abidesiydi
1860’lı yıllarda inşa edilen tarihi Taksim Topçu Kışlası mimarisiyle herkesi hayran bırakıyordu. Ancak bu abide eser 1940’lı yıllarda yıkılıp bugünkü Gezi Parkı’na dönüştürüldü.

Kültür Merkezi Olacak
Sultan lll. Selim döneminde inşa edilen, Balkan ve Birinci Dünya Savaşı sonrasında yetimler yurdu olarak faaliyet gösteren Beykoz Kışlası, kültür yuvası olmak üzere... 27 yıl harabe halinde duran 300 yıllık tarihi bina, restorasyonun ardından haziranda sanatseverlerle buluşacak.

Ayakta kalanların çoğu eğitim yuvası
- Selimiye Kışlası, Sultan III. Selim tarafından Nizam-ı Cedid askerleri için inşa ettirildi. Şimdi I. Ordu Komutanlığı’nın merkezi olarak kullanılıyor.
- Avrupa’ya sefere çıkacak ordunun son hazırlığını yaptığı Davutpaşa Kışlası Yıldız Teknik Üniversitesi öğrencilerine hizmet veriyor.
- Sultan II. Mahmut döneminde süvari birlikleri için yaptırılan Kuleli Kışlası, askeri lise olarak orduya subay yetiştiriyor.
- Osmanlı döneminde Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane (Askeri Tıbbiye) için hastane olarak yapılan Taşkışla, İstanbul Teknik Üniversitesi olarak kullanılıyor.
- Kaptan-ı Derya Cezayirli Gazi Hasan Paşa tarafından Kasımpaşa’ da 1782 yılında “Kalyoncu Kışlası” adıyla yaptırılan Cezayirli Hasan Paşa Bahriye ve Halıcıoğlu Kışlası’nı, 1974’ten beri Kuzey Deniz Saha Komutanlığı kullanıyor.
- “Mühendishane-i Bahri-Hümayun-Deniz Mühendisliği” ve “Mühendishane-i Berri-i Hümayun-Kara Mühendisliği” olarak tasarlanan Halıcıoğlu Kışlası ise şu anda askeri birim olarak hizmet vermeye devam ediyor.