Temel gıda fiyatlarında ortaya çıkan keskin artışın bazı ülkelerde kitlesel ayaklanmaya dönüşmesi biyoyakıt üretimi tartışmasını alevlendirdi. BM Gıda Hakları Raportörü Jean Ziegler, biyoyakıt üretiminin "insanlığa karşı suç" olduğu yönündeki açıklamasını yinelerken aralarında eski Küba Devlet Başkanı Fidel Castro'nun da bulunduğu bir kesim, devasa ölçekteki biyoyakıt üretiminin dünyayı açlığa sürükleyeceğini vurguladı.
Pirinç, buğday ve mısır gibi temel gıda fiyatlarında ortaya çıkan keskin artış, Haiti, Mısır, Kamerun, Fildişi Sahili, Moritanya, Etiyopya, Özbekistan, Yemen, Filipinler, Tayland, Endonezya ve İtalya gibi ülkelerde kitlesel ayaklanmalara neden oldu. Haiti'de Başbakan Jacques-Edouard Alexis 'in (cumartesi günü) görevden alınmasına neden olan ayaklanmalarda onlarca kişi hayatını yitirdi. ABD'nin önemli müttefiklerinden olan Mısır Devlet Başbakanı Hüsnü Mübarek 'in de içinde bulunduğu bir dizi yönetim, ithal ettikleri malların fiyatlarını destekleme politikasına yöneliyor.
Bütün bu gelişmeler olurken uluslararası örgütler de açlık ve ortaya çıkaracağı "tehditleri" tartışmaya başladı. Temel gıda maddeleri üzerinden, yani insan yaşamı üzerinden yapılan spekülasyonlara odaklanan tartışmanın arka planda kalan bir boyutu daha var. Bir süredir fosil yakıtlarına bağımlılığı azaltmak üzere bir çözüm olarak gündeme getirilen biyoyakıt üretiminin gıda maddeleri üretimine etkisinin kitlesel açlıkla sonuçlanabileceği üzerinde duruluyordu. Son krizle birlikte, biyoyakıt üretimiyle ilgili tartışmalar da yeniden gündeme geliyor.
Güncel Gelişmeler 'Alarm' Veriyor
BM verilerine göre, geçen yılın mart ayından bu yana, buğdayın fiyatı yüzde 130 artarken soya fiyatı yüzde 87 artış gösterdi. Bu sayıların, gelişmekte olan ülkelerdeki tüketici fiyatlarına yansıması yüzde 60-80 civarında oluyor.
Dünya Bankası verilerine göre ise gıda fiyatları son üç yılda dünya çapında yüzde 83'lük bir artış sergiledi. IMF ve Dünya Bankası gibi uluslararası örgütler hafta sonu gerçekleştirdikleri yıllık bahar toplantılarında gıda fiyatlarının artışı konusunda seslerini yükseltti. Dünya Bankası Başkanı Robert Zoellick, zengin ülkeleri BM'nin dünya gıda programı için ek 500 milyon dolar sağlamaya çağırırken kurumun, Afrika'ya gelecek yıl sağlayacağı tarımsal kredileri 800 milyon dolara, yani iki katına çıkarmayı hedeflediği ve IMF ile birlikte bu krize birleşik bir yanıt vermeyi planladıkları bildirildi.
IMF Başkanı Dominique Strauss-Kahn artan gıda fiyatları nedeniyle yoksul ülkelerde "savaş olasılığı"ndan bahsederken toplantılarda ayrıca Asya, Afrika ve Güney Amerika'da "açlık ve isyan tehlikesi"ne dikkat çekildi. Beyaz Saray'dan hafta başında yapılan açıklamada, ABD Başkanı George Bush 'un Afrika ya da dünyanın başka yerlerindeki beklenmedik krizler için "200 milyon dolar acil gıda yardımı" ayrılması için emir verdiği duyuruldu.
'İnsanlığa Karşı Suç'
Tüm bu gelişmeler olurken son birkaç yılda biyoyakıt üretimindeki artışla birlikte gündeme gelen bir tartışma da yeniden canlandı. Aralarında eski Küba Devlet Başkanı Fidel Castro 'nun da bulunduğu bir kesim, devasa ölçekteki biyoyakıt üretiminin dünyayı açlığa sürükleyeceği yönündeki eleştirileriyle, merkezinde ABD ve Brezilya işbirliğinin bulunduğu projeye karşı çıkarken karşı taraf da biyoyakıt üretiminin avantajları üzerinde duruyordu. Projeyi destekleyenler, fosil temelli yakıtların yerine biyoyakıt kullanımının karbondioksit salınımını azaltarak küresel ısınma ile mücadelede olumlu etkide bulunacağını savunuyor.
Gıda maddelerinin fiyatlarının artmasına dönük isyanlar başgösterdiğinde, BM Gıda Hakları Raportörü Jean Ziegler , biyoyakıt üretiminin "insanlığa karşı suç" olduğu yönündeki açıklamasını yineledi. Geçen günlerde, bir Alman radyosuna yaptığı açıklamada biyoyakıt üretiminin gıda ürünlerinin fiyatını yükselttiğine işaret eden Ziegler, "Devasa miktarda biyoyakıt üretimi, insanlık suçu anlamına geliyor" dedi. Ziegler daha önce bir Fransız gazetesine verdiği demeçte de dünyanın, gıda fiyatlarının artması ve gıda sıkıntısının başgöstermesi yüzünden "isyan çağına doğru ilerlemekte olduğu" uyarısında bulunmuştu. Raportör temel gıda maddeleriyle ilgili uluslararası borsa spekülasyonuna son verilmesi gerektiğine de işaret etti.
BM Enerji Konsorsiyumu ise daha önceki bir raporunda biyoyakıtların sera etkisini azaltmak, küresel ısınmayı durdurmak, enerji güvenliğini sağlamak ve kırsal kalkınmayı hızlandırmak için "olağanüstü bir fırsat" olduğunu belirtmişti.
Krizle Gelen Adımlar
Ancak, biyoyakıt üretimi için çok büyük ölçekli tahıl üretiminin olumsuz etkilerini savunanlar, bu üretimin karbondioksit salınımını azaltmadığını, ormansızlaştırmayı körükleyerek insanlık için daha büyük bir bedel ortaya çıkardığını öne sürüyorlar. Endonezya, Malezya, Afrika'daki kimi ülkeler ve Brezilya gibi coğrafyalarda, tarımsal ürün alanlarının genişletildiği ormanlık bölgelerde meydana gelen yangınların çıkardığı karbondioksit gazı basit bir örnek olarak gösteriliyor.
1998 yılında kimya alanında Nobel ödülü alan Alman bilim adamı Hartmut Michel , biyoyakıtın da yarı yarıya fosil enerji barındırdığı için karbondioksit salınımına neden olduğunu savunuyor. Michel buna örnek olarak etanol üretiminde gübreleme, ulaşım ve alkol damlatması için fosil yatırımına ihtiyaç duyulmasını ve bunun da benzinle çalışan otomobillerin ürettiği kadar karbondioksit salınımına neden olmasını gösteriyor.
Biyoyakıt üretiminin "öncü" gücü konumundaki Brezilya'da, Topraksız Köylüler Hareketi (MST) etanol üretimine karşı mücadele ediyor. MST'nin geçen haziran ayında yapılan Beşinci Ulusal Kongresi'nde 18 bin delege " köylüler ve tarım emekçilerinin çevrenin korunması ve enerji alanında egemenliğin korunması amacıyla tarımsal yakıt üretimine karşı savaşılması " kararı aldı.
ABD'nin petrol üretimini düşürmek ve kendi çiftçilerinin mısır fiyatlarını yüksek tutmak için özellikle mısıra dayalı etanol olmak üzere biyoyakıt üretimini teşvik etmesi, Küba'nın yanı sıra Venezüella tarafından da eleştiriliyor.
Biyoyakıt üretimini özellikle küresel ısınma konusundaki "katkısı" nedeniyle önemsediğini öne süren Avrupa Birliği ülkeleri ise son krizle birlikte bu konudaki tutumunu masaya yatıracağa benziyor. Avrupa Komisyonu, hafta başında 2020 yılında ulaşımda yüzde 10'luk biyoyakıt kullanımı konusundaki bir hedefi içeren bir öneriyi reddetti. Bu hedef aynı zamanda AB'nin küresel ısınmayı düşürme çabalarının bir parçası olarak karbondioksit emisyonunu aynı yıl yüzde 20 oranında düşürme hedefiyle paraleldi. İngilizler biyoyakıt programlarının acilen yeniden gözden geçirilmesini isterken Fransız Tarım Bakanı Michel Barnier 'nin, gıda üretimine mutlak öncelik verilmesini söylediği kaydedildi.