Şehir Plancıları Odası’nın (ŞPO) bu konuyu “yerel yönetim seçimleri” öncesinde gündeme getirmesi iyi oldu. Çünkü yakında medya “aday”lara sormaya başlayacak; “projeleriniz nelerdir?”
Onlar da kentleri nasıl “yeniden yapılandıracaklarını”(!) anlatacaklar. Şehirciliğin “baş uzmanı” kesilerek akıl almaz “p(i)lan”larına ve uçuk kaçık “proce”lerine oy isteyecekler.
Oysa, uygar toplumlarda belediye başkanlarının kenti nasıl “altüst” edeceklerine değil, korunması gereken kimlik ve yaşam değerlerini nasıl “geliştireceklerine” bakarlar. Bu nedenle yeniden yapılandırmak yerine, tarihsel birikimlerini çağdaş uygarlıkla nasıl “uyumlu buluşturabileceklerini” merak ederler...
Bizde ise “kenti koruyacağım” diyenler değil, “yeni bir kent yaratacağım” diyenler seçim kazanıyor. Bu da hep “daha yüksek, daha yoğun yapılaşma” anlamına geldiğinden, 50 yıllık “rant demokrasisi”nin görüntüsü “daha fazla apartmanlaşma”dan ibaret...
Gerçi kentlerimiz, 1950’lerden 80’lere “merkezi hükümet planları”yla ve “imar afları”yla betonlaştı. Tarihin armağanı kimlikli kent dokuları, “yık-yap-sat sektörü”nün arsalarına dönüştüler...
Bunun doruğa tırmandığı, hatta apartmanların bile gökdelenleştiği 80 sonrasının baş “günahkâr”ları ise belediyeler. Çünkü, az sayıdaki kimi duyarlı kadroların dışında, belediyecilerin çoğu imar yetkilerini kentleri için değil, inşaat sektörünün beklentileri için kullandılar.
Hükümetler de aynı tutumu yasal güvencelere bağlayınca, ŞPO’nun 2008 teması için en kısa şu söylenebilir: “Türkiye’deki 60 yıllık ranta dönük kentsel yeniden yapılanmalarda arsa spekülatörleri, imar talancıları ve onların siyasetçileri kazanırken kentler, toplum, çevre, kültür ve gelecek kuşaklar kaybettiler...”
Önceki cumhurbaşkanımız Ahmet Necdet Sezer, mimarlık ve şehircilik günlerini mutlaka özlü ve yol gösterici bir bildiriyle kutlardı. Galiba 2005 yılı Dünya Şehircilik Günü mesajında demişti ki:
“Kentleşme, apartmanlaşma değildir...”
Bu gerçek şehircilik politikamızı da belirleyebilseydi; binlerce yıllık kentlerimiz “torun”ları yaşındaki Avrupa kentlerinden çok daha kimlikli bir çağdaşlığa kavuşmazlar mıydı?
Ne var ki sözde muhafazakâr-liberal siyasetçilerin “kesintisiz apartmanlaşma” politikaları, güzelim kentlerimizi tekdüze yerleşimlere dönüştürdü. Şimdi aynı aymazlığı TOKİ de “abartarak” sürdürüyor. Oransız ve izansız bir “müteahhit mimarisi” tüm ülkeyi kaplıyor...
‘Kısa Film’e adayım
ŞPO’nun kentsel yeniden yapılanma konusunda bir de “kısa film yarışması” düzenlediğini duyunca gözümün önüne bir afiş geldi. Erdoğan’ı Menderes ve Özal’la gösteren “Milletin Adamları”...
Başbakan “onların devamıyım” demekte ne kadar haklı! Türkiye’nin “ranta dönük kentsel yeniden yapılanma” tarihini de bu üç başbakan simgelemiyor mu?
Menderes’li 1950’ler, ilk imar aflarının, tarihi yapıları “arsa” yapan ilk apartmanlaşmanın ve özellikle İstanbul’daki otomobil uğruna ilk büyük kentsel yıkımların yıllarıydı.
1980’lere dek ülkeyi sarmalayan “apartmanlaştırma” planlarının “Islah Planları”yla gecekondu alanlarında da uygulanması ise “Özallı yıllar”ın mirasıdır. Kentsel yeniden yapılanma “kaçak yapıların yeni katlar çıkılarak tapulanması”na dönüşürken orman ve kıyı tahsisleriyle birlikte “altyapısız gökdelenleşme” başladı...
Şimdi Erdoğan da aynı sürecin “pazarlamacı imar politikası”yla şehircilik tarihine geçiyor. O kadar ki ne Menderes’in ne de Özal’ın akıl edebildikleri “torba kanun”larda bile imar ayrıcalıklarına yer veriliyor.
ŞPO’nun kısa film yarışmasına Milletin Adamları afişiyle katılıyorum. Yarım yüzyıllık kentsel yeniden yapılanma tahribatımızı bundan daha kısa gösteren bir “belgesel” olabilir mi?
Konuyla İlgili Linkler