Birden bir pergel geldi, çevrelerinden bir daire çizdi ve (biri hariç) hepsi yok oldular… Anayasa Mahkemesi’nin, 2004 yılında çıkarılan ve “Pergel Yasası” olarak adlandırılan, 5216 sayılı yeni “Büyükşehir Belediyesi Yasası” gereğince büyükşehir belediyelerinin sınırları içinde kalan belde belediyelerinin kapatılması ve mahalleye dönüşmelerine ilişkin 5747 sayılı Yasa ile yapılan düzenlemeye CHP tarafından yapılan itirazı reddetmesi ile yeni bir süreç başladı.
Geçmişte, “Pergel Yasası”nın olmadığı günlerde bağımsız birer belediye olan, büyük bölümü belediye kuruluşunu halk oylaması ile elde etmiş olan beldeler bir anda tarihe karışmış oldu. Son umut olarak kararı beklenen Anayasa Mahkemesi’nden de olumlu bir sonuç çıkmayınca, umutlar kırıldı, umutlu bekleyiş yerini mart ayında sonuçlanacak kızgın bir başka bekleyişe bıraktı.
Yapılan yasal düzenleme sonucunda; İstanbul’da 37 ilk kademe belediyesi ve bir ilçe belediyesi (Eminönü), Ankara’da 19 ilk kademe belediyesi kapatılarak mahalleye dönüştürülürken, İzmir’de 37 ilk kademe belediyesi kapatılıp mahalleye dönüştürüldü. Bir yandan ilk kademe belediyesi olarak adlandırılan belde belediyeleri kapatılırken, büyük şehirlerde bazı yeni ilçe kuruluşları da gerçekleştirildi. İstanbul’da kurulan yeni ilçelerle birlikte ilçe sayısı 32’den 39’a çıkarken, Ankara’da kurulan 1 yeni ilçeyle, ilçe sayısı 15’ten 16’ya çıkmış, İzmir’de ise kurulan 2 yeni ilçeyle, büyükşehir sınırları içindeki ilçe sayısı 19’dan 21’e yükselmiştir.
Ankara’da yeni kurulan Pursaklar ilçesi ve İstanbul’da yeni kurulan ilçelerin bir bölümü, geçmişte İstanbul Büyükşehir Belediyesi sınırları içinde olmayan yeni ilçeler durumundayken, İzmir’de kurulan iki yeni ilçe ise Konak, Karşıyaka ve Bornova gibi, kentin merkezini oluşturan ilçelerden alan koparılarak oluşturulmuştur. Yapılan düzenlemeler sonucunda, İzmir kent merkezinde ilçe ve belediye sayısı arttırılırken, büyükşehir belediyesi sınırları içine pergel yasası ile katılan yeni alanlarda 37 belediyenin birden kapatılması ve hiçbir yeni belediye eklenmemesi gibi bir vahim durum ortaya çıkmıştır.
Geçmişten bugüne, kentlerde başta planlama ve imar olmak üzere, belediye hizmetlerinin verilmesinde parçalı yapılanmanın neden olduğu sorunlar Kent Yazıları’nın konuları arasında sürekli yer almıştır. Büyük kentlerde, bitişik konumda çok sayıda belediyenin bulunması, dar alanda farklı kurumların yetki kullanır duruma gelmesi, kentsel açıdan bir bütün olan yerleşmelerin yönetsel açıdan parçalanması eleştirilmiştir. Ancak bu eleştiriler yapılırken, hizmetin yerinden verilmesi gerektiği konusundaki ilkeye de sürekli vurgu yapılmıştır.
Bölünmüş yönetsel yapılanmanın engellenmesi ile “hizmetin yerelliği” ilkesi arasında dengeyi kuramayan yasa koyucuların yaptığı düzenlemenin, mart ayı sonrasında pek çok sorunun yaşanmasına neden olacağı açıktır.
İzmir örneğinde konuya bakıldığında; geçmişte İzmir merkezinden başlayan 15 kilometre genişliğindeki alanda 9 ilçe belediyesi ve 3 belde belediyesinin bulunduğu görülmektedir. Kentin çeperinde yer alan 3 belde belediyesi son düzenleme ile kapatılırken, Kentin tam da merkezinde 2 yeni ilçe belediyesi eklenmiştir. Yapılan düzenleme sonucunda, 15 kilometre yarıçaplı alanda belediye sayısı toplamda 12’den 11’e indirilmişse de ilçe belediyesi sayısı 9’dan 11’e yükselmiştir. Ancak, Büyükşehir Belediyesi’nin sınırlarını belirleyen 50 kilometrelik alan içinde, 15-50 kilometre arasında kalan çemberde var olan 10 ilçe ve 34 ilk kademe belediyesinden, ilk kademe belediyelerinin tümü kapatılmış ve hiç bir yeni ilçe de eklenmemiş, belediye sayısı 44’ten 10’a indirilmiştir.
Salt nüfus büyüklüğünden yola çıkarak yapılan bu düzenlemeler sonucunda, İzmir’de belediye hizmetlerinin verilmesinde büyük bir çarpıklık ortaya çıkmıştır. İzmir Büyükşehir Belediyesinin 50 kilometre yarıçaplı alanının, ilk 15 kilometrelik bölümünde, bütünleşik alanda 11 ilçe belediyesi ile hizmet verilmesi düzenlenirken, onbeşinci kilometre ile ellinci kilometre arasındaki bölümde bulunan, birbirinden kopuk çok sayıda yerleşmeye ise yalnızca 10 ilçe belediyesi tarafından hizmet verilmesi gibi bir durum ortaya çıkmıştır.
Yapılan düzenlemelerle, bir ucu ile diğer ucu arasındaki uzaklık 10 kilometreyi geçmeyen Konak İlçesi ikiye bölünerek, tek belediye tarafından rahatlıkla hizmet verilen bu alana yeni alan eklenmeden, bir ilçe belediyesi sıkıştırılırken, İzmir merkeze bitişik konumdaki bazı belediyelerin hizmet vermesi gereken alanın genişliği, kuş uçuşu 30 kilometreyi aşacak duruma getirilmiştir. Yapılan düzenlemeyle, merkez dışındaki belediyelerin yükü, hizmet verilmesini zorlaştıracak biçimde arttırılmıştır.
Yeterince düşünülmeden yapılan düzenlemeler sonucu birçok belediye kapatılırken, 5216 sayılı Yasanın çıktığı tarih sonrasında, İzmir çevresindeki 50 kilometre yarıçap içinde kaldığı halde İzmir Büyükşehir Belediyesi içine katılması unutulan bir belde, “Yasanın uygulanmaması” anlamına gelen bu unutkanlık sonucunda, mucizevi (!) biçimde kapatılmaktan kurtulmuştur.
2004 yılında aynı koşullarla seçimlere giren ve 5216 sayılı Yasanın tanımladığı biçimde 50 kilometrelik yarıçap içinde kalan 38 belde belediyesinden, 37’si İzmir Büyükşehir Belediyesi sınırları içine dahil edilirken, büyük bir atlama (!) sonucunda dışarıda bırakılmış ve büyükşehir sınırları içine alınması unutulmuş olan Selçuk ilçesine bağlı Belevi beldesi, 2005 yılında yapılan Yasaya açıkça aykırı bu uygulama sonucunda, bugün kapanmaktan da kurtulmuştur.
İşin en ilginç yanı, belde belediye sınırları 50 kilometrelik yarıçap içinde kaldığı ve bu nedenle İzmir Büyükşehir Belediyesi sınırları içinde olması gerektiği halde, İzmir Valiliği tarafından yapılan sınır belirleme çalışması aşamasında unutulan, görülmeyen ve böylelikle kapatılmaktan da kurtulmuş olan Belevi beldesinin, bugün için İzmir Büyükşehir Belediyesi sınırları içindeki ilçeleri birbirine bağlayan yollar üzerinde, bütünü bölen “kurtarılmış bölge” gibi durmasıdır.
Başta İçişleri Bakanlığı, Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü olmak üzere, konu ile ilgili kurumların, İzmir Valiliği ve İzmir Büyükşehir Belediyesi yetkililerinin, sorulması durumunda, belediyeleri kapatılan ve mahalleye dönüşen 37 beldenin halkına, Belevi ile aralarındaki farkı nasıl açıklayacaklarını çok merak ediyorum.