Çorum'un Boğazkale ilçesinde Hititlerin başkenti Hattuşa'da Alman Bilim Kurulu adına 1905-1912 yılları arasında yapılan kazılarda Hitit Kraliyet Arşivi'ne ait 10 bin 400 parça tablet ve 2 sfenks bulundu. 1917 yılında buluntular onarım, temizlik ve sergi için 33 sandık içinde Osmanlı Devleti'nden izinli olarak Berlin'e gönderildi.
Onarımları tamamlanan 3 bin tablet, bir sfenks ve sfenkse ait parçalar, 1924 ve 1942 yıllarında aralıklı olarak iade edildi. 1979 yılında geriye kalan 7400 parça tabletin iadesi için UNESCO nezdinde girişimde bulunuldu ve bu tabletler UNESCO'nun da etkisiyle 1987 yılında Türkiye'ye verildi. Türk arşivlerinde onarım amacıyla götürüldüğüne dair onlarca belge olmasına rağmen Boğazköy Sfenksi bir türlü iade edilmedi.
19 yıldır görüşülüyor
Bunda İkinci Dünya Savaşı sonrası Berlin'in Doğu Almanya'da kalmasının da büyük etkisi oldu. Türkiye Doğu Almanya'yı 1973 yılında tanımasından sonra bu ülkeden istenmesine rağmen bir türlü eser getirilemedi. İki Alman devletinin 1990 yılında birleşmesiyle görüşmelere yeniden başlandı. UNESCO Kültürel Malların İadesi Komitesi, 1996 yılında iki ülkenin karşılıklı konuşup iade noktasında anlaşmaları yönünde tavsiyesine rağmen Almanya, Türkiye'nin girişimlerine cevap vermedi.
UNESCO Kültürel Varlıkların Ait Oldukları Ülkelere İadesi ve Kanunsuz Alıkoyma Durumunda Geri Verilmesinin Teşviki Hükümetlerarası Komitesi (ICPRCP), 2005 yılında 13. olağan toplantısında iki ülkeyi, meseleyi çözmek amacıyla kapsamlı görüşmelere davet etti. Türkiye'nin bu noktada Almanya devletine yaptığı girişimler hep sonuçsuz kaldı. Aynı tavsiye kararı, 2007 yılındaki görüşmelerde de gündeme geldi ancak bir sonuç elde edilemedi.
‘İlk defa bu kadar yaklaştık'
ICPRCP, 11- 13 Mayıs'ta yapılacak toplantıda Boğazköy Sfenksi'ni bir kez daha gündeme aldı ve iki ülkenin temsilcilerini davet etti. Kültür ve Turizm Bakanlığı yetkilileri, bu görüşmeden olumlu sonuç çıkacağını umduklarını belirterek, Almanya ile yapılan daha önceki görüşmelerden elde edilen izlenimler neticesinde Berlin Müzesi'nde bulunan Boğazköy Sfenksi'nin artık iade edileceğini beklediklerini söylediler. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürü Orhan Düzgün, "İade noktasında ilk defa bu kadar yakın olduk. Bir dönem Boğazköy Sfenksi tamamen unutulmuştu. 2002 yılından bu yana yoğun çaba harcıyoruz. Mahkeme yoluyla değil UNESCO'nun tavsiyesi üzerine eserin iade edilmesi ile pek çok ülkede bulunan diğer eserlerimize de emsal teşkil edecektir. Elmalı Sikkeleri ve Lidya Hazineleri'nin iadeleri hep mahkeme aşamasında sağlandı. Bu bir ilk olacak."
ICPRCP nedir
ICPRCP, UNESCO üyesi ülkeler arasında yasadışı yollarla edinilmiş ve milli değeri haiz kültür varlıklarının iadesi konusunda ülkeler arasında müzakere zemini hazırlayıp danışma hizmeti veriyor. Kültür varlıklarının yasadışı trafiğinin önüne geçmek için uluslararası işbirliği sağlıyor. 22 üyesi bulunan komitenin kararları tavsiye niteliğinde olmakla beraber tavsiyeyi yerine getirmeyen ülkelere yaptırım gücü bulunmuyor. Ancak bu kararlar ülkeler arasında prestij kaybına neden oluyor.