Cezaevi, okul, hastane, karakol, yaşlı ve kimsesiz bakımevleri gibi yatırımları özel sektör yapacak daha sonra uzun dönemli olarak kamuya kiralayacak.
Ankara kaynaklı haberlere göre, DPT'nin üzerinde çalıştığı yeni sistemin kamu finansmanı olmadan iş ve istihdam yaratması hedeflenirken, özellikle Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgesindeki yatırımlardan başlanması planlanıyor.
Yeni modelde, DPT koordinatörlüğünde, DHMİ ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'nın etkin olacağı bir sistem öngörülüyor. Hükümet, hastane, okul, yol, köprü gibi yatırımları özel sektöre yaptıracak ve belli bir süre boyunca bunları özel sektörden kiralayacak.
Özel sektördeki yatırımcılar, yapılan kamu yatırımının özelliğine göre bu yatırıma bağlı belirli mal ve hizmet birimlerini işletme şansına sahip olabilecek.
Bu çalışmaları yapanların verdikleri bilgiye göre,"Yap-kirala" döneminin en önemli özelliği kamunun, zorunlu yatırımlar için ödenek ayırmak zorunda kalmaması olacak.
Özel sektör kuruluşları, Hazine arazisi üzerinde, kendi kaynakları ile yatırıma başlamadan önce kamu kuruluşları ile belli bir süre için (örneğin en fazla 49 yıl) kiralama anlaşması imzalayacak.
Tamamlanan yatırım belirlenecek süre boyunca ilgili idare tarafından kiralanacak. Yatırımın mülkiyeti kira dönemi sonunda sözleşmeye göre kamuya geçecek. Bu uygulamada özel sektörü özendirmek arayışında, yatırım yapacakların kullanacakları iç ve dış kredilere "Hazine garantisi" niteliğinde bazı garantiler verilebileceği de belirtiliyor.
Devlet Bakanı Cevdet Yılmaz, yeni sistemle ilgili yasa taslağının son aşamaya geldiğini, birkaç ay içerisinde Bakanlar Kurulu'na sunacaklarını, bu sistemle özel sektörün karakol hatta cezaevi dahi yapabileceğini ancak bunları kendisinin işletemeyeceğini söylemiş.
DPT Müsteşar Yardımcısı Cüneyt Düzyol yeni düzenlemeyle getirilecek sistemin, mevcut tesisler yerine yeni tesislerin kurulmasını, mevcut tesislerin rehabilitasyonunu ve yenilenmesini de kapsayacağını, mevcut varlıkların restorasyonu, kiralanmasının yanı sıra bakım ve onarımlarının da yapılabileceğini belirtmiş.
Bu yeni düzenlemenin olumlu ve olumsuz yanları olacaktır.
Bütçe sınırlamaları nedeniyle bakanlıklar birçok yatırımı gerçekleştirememektedir. Özellikle sağlık ve eğitim yatırımları aksamaktadır. Yap-kirala sistemi bu alanda yarar sağlayacaktır.
Bir başka yarar yap-kirala uygulaması ile özel sektörün yatırıma yönlendirilmesi olacaktır. Böylece özel sektörün yatırım harcamaları ve yatırıma katkısı artacaktır.
Düzenlemenin sakıncası, kira sözleşmelerinin bütçeye getireceği yüklerdir. Kira ödemeleri kamu kuruluşların cari harcama kalemlerinden karşılanacaktır. Yatırımın doğrudan yapılması halinde ilk 4-5 yıllık bütçeyi etkileyecek harcamalar 49 yıla yayılacaktır ama, kira sözleşmelerinde kontrolün kaçırılması cari harcamaları artırarak bütçenin benzer ölçüde olumsuz etkilenmesine neden olabilecektir.
Kiralamada kontrolü sağlamak kolay olmamaktadır. Daha önce makam araçlarını lojmanları kendileri satın alan kamu kuruluşları şimdilerde makam araçlarını ve lojmanları kiralamaktadır. Daha önce doğrudan yapılan bazı kamu hizmetleri şimdi taşeronlara ihale edilmektedir.
Doğrudan satın alındığında ve doğrudan yapıldığında izlenmesi kolay olan harcamalar, kiralama ve taşeron sistemine kaydığında şeffaflığı yitirebilmektedir.
Makam araçlarının, lojmanların kaça kiralandığı, taşeronlara hizmetlerin kaça devredildiği bütçede açıklıkla görülememektedir. Yap-kirala uygulamasında 49 yıllık kira sözleşmelerinin miktarının belirlenmesi çok zor olacaktır.
Bütün bunlara rağmen henüz kesinleşmemiş modeli kötülemek yanlış olur. Bekleyelim, görelim. Yapılan çalışmalar sonuçlandığında sistemi daha sağlıklı biçimde değerlemek mümkün olabilecektir.