Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nde mimarlık öğrencileri proje derslerini stüdyoda gerçekleştirirler. "Stüdyo mekânı" teorik derslerin veya o yarıyıl dışındaki öğrencilerin yararlandığı ortak kullanımlı bir yer değil, o proje yarıyılına o dönem boyunca ayrılmış özel kullanımlı mekânlardır. Stüdyo'nun kapısı öğrenciler çalışırken açıktır. Bir başka ifade ile o an orada dersi olan değil, dersi olmayan da girebilir. Mimarlık öğrencisi olmak gerekmez jürileri dinlemek için... Eğer ODTÜ birinci sınıf öğrenci iseniz büyük ihtimalle ortak avlunuzun şeffaf yapısından diğer stüdyoları görüp sözgelimi son sınıf öğrencilerinin neler ürettiği, ne zaman ürettiği ve nasıl ürettiği hakkında daima fikir sahibisinizdir.
Doğa ODTÜ stüdyolarında sizin ilham kaynağınız olabilir. Brüt betonun yağmurda ıslanıp, kendine özgü dokusunun üzerine düşen yeşil yaprakla nasıl bir ahenk içinde olduğunu fark eder, Behruz Çinici'nin döneminde brüt betonla verdiği kararın anlamını takdir eder, mimarlığın ne olduğu ve ne olmadığı konusunda algılarınızda bilinçli veya bilinçsiz kavramlar oluşmuş halde tasarımınıza odaklanırsınız. Eğer 3 metrekarelik nasıl bir büyüklük hayal etmekte güçlük yaşıyorsanız, başınızı kaldırır 1 metrekarelik kaset döşemeden üç tanesini sayar, büyüklüğü kavrarsınız. Mimarlık öğrencisi için stüdyo mekânının bizzat kendisi bir çeşit öğretmendir.
Stüdyoda ortak çalışmalar yapmak olasıdır. Birlikte tartışılır, tasarlanır, çözülür, yeniden sorular üretilir, değerlendirilir, daha gelişmiş çözümler önerilir. Taşınamaz büyüklükte maketler yapılır. Bütün bu çalışmalar kesintisizdir. Uzun zaman alır. Yorulursunuz, yemek istersiniz ama vakit yoktur, proje yetişmeyecektir, stüdyodan ayrılmak istemezseniz. Masanızın bir köşesinde bir şeyler atıştırır, sonra belki biraz "şekerleme" yaparsınız ve çalışmanıza kaldığınız yerden devam ederseniz. Kimse size ne kadar süre o mekânda kalacağınızı söylemez. Siz öğrenci olarak buna kendiniz karar verirsiniz. Stüdyoya sahip olmanın masanıza yapıştırdığınız bir çizimin veya eskizin siz dokununcaya kadar kimse tarafından el sürülmeyeceğinden emin olmanın ne paha biçilmez bir artı değer olduğunu bilemezsiniz o yıllarda... Eğer henüz derslikte mimari proje eğitimi ile tanışmamışsanız...
Stüdyo mekânını bu kadar yoğun ve kesintisiz kullanınca kendinize aitleştirmeye başlarsınız zamanla... Kamusal kullanımın özelleşmiş nişleri oluşmaya başlar spontane bir şekilde... Özlenenlerin fotoğrafları, sevilen sanatçılar, çiçeğiniz, balığınız size, stüdyoda sizin köşenizde, siz çalışırken eşlik etmeye başlar. Duvarlar, panolar, hatta bazen tavanlar projeler, kavramlar, bina fotoğrafları, çizimler, manifestolarla dolar dönem boyunca... Her şey dağınıktır, ortalıkta gibi gözükür ama aslında her şey de yerli yerindedir. Kafanızdaki tasarım problemi ile dolaşılan stüdyoda yazılı, çizili, asılı olan, ortalıkta olan her şey ilham kaynağıdır. Kısaca stüdyoya ders yapmak için gelinmez, stüdyoda yaşanır ve bu yaşantı "öğrenme" üzerine kuruludur.
ODTÜ Mimarlık Fakültesi içinde mimarlık öğrencisi olmak eğitim müfredatı, eğitimci donanımı bir yana sadece sahip olduğu stüdyo mekânı ile bir avantaja sahiptir. Bu değerlendirmeler belki biraz kesin yargıları içeriyor gibi görünebilir ama aynı zamanda gerçektir. Biliyorum... Çünkü yıllar önce o stüdyoları kullanan öğrencilerden biriydim. Ancak o dönemde niçin o stüdyoya öğretim elemanı geliyor, stüdyo konuları neye göre belirleniyor, neden bir stüdyoda çelik yapı detayına kadar inilmesi beklenirken, diğer bir stüdyoda kavramlar üzerinden projeyi üretmek binadan öne geçebiliyor hatta bina olmadan da proje yapılabiliyor? Soruları öğrenci olarak ilgi alanımız değildi. Bu sorulara öğretim elemanı olarak deneyimlediğimiz Anadolu Üniversitesi'nde cevaplar bulabildik.
Anadolu Üniversitesi'nde bitmiş yüzeyleri, parlak malzemeleri, her daim temiz, bakımlı, donanımlı, aydınlatması, havalandırması, altyapısı ile Türkiye ortalamasının üzerinde mekânsal nitelikleri ile "atelye" adı verilen mekânlarda mimari proje tasarımları üretilmektedir. Anadolu Üniversitesi mimarlık bölümünde tıpkı ODTÜ gibi eğitim verilecek mekânlara dair sorunlar çoktan aşılmış, hatta MIAK kriterleri sağlanarak akreditasyon gerçekleşmiştir. Anadolu Üniversite'sinde mekân donanımı bağlamında büyük ihtimalle diğer akreditasyon birimlerinin ölçütlerine de uygundur. Anadolu Üniversite'sinde atölyeler yatay ve/veya dikey olarak örgütlenmiştir. Atölyeler eğitim ve tasarım metotları birbiriyle örtüşen veya birbirini tamamlayan öğretim elemanlarının özgürce bir araya gelmelerinden oluşmaktadır. Proje konuları ve öğretim elamanları dönem başında açıklanmakta ve öğrenci içinde olmak istediği atölyeyi seçmektedir. Dolayısıyla bir atölyede sözgelimi ikinci sınıf ve üçüncü sınıf öğrencileri bir arada olabilmektedirler. Alt yarıyılın üst yarıyıl öğrencisinden öğrendikleri ve alt yarıyılda çıkış yapan projelerin üst yarıyıl öğrencisini "daha iyi proje üretmek" konusunda tetiklemesi kaçınılmazdır. Öğrencinin öğrenciden öğrendiği, paylaşımcı, rekabetin kısmı dayanışmanın toplamda olduğu bir eğitim iklimi söz konusudur. Anadolu Üniversitesi Mimarlık Bölüm'ünde mimari proje tasarımları "özgür ve özgün2" atölyelerde üretilmektedir. Bu "özgün ve özgür" Atölye'ler öğrencilere kariyerlerini güçlendirecek zengin bir eğitim deneyimi sunmaktadır. Öğrenci eğer bu olanağı akıllıca kullanabilirse her dönem farklı atölyelere katılarak tasarım problemlerine yaklaşımdaki farklılıkları ve renkleri içselleştirerek tasarım becerisini en üst düzeye çıkaracaktır.
Atölye ile stüdyo farklı mıdır? Bu metinde Atölye ve stüdyonun benzer mimarlık eğitim ortamları olarak adlandırılmaktadır. Bununla birlikte bu iki kavramın farklılıkları bulunduğu da bilinmektedir. Konu ile ilgili daha derinlemesine düşünmek isteyen arkitera.com okuyucularına Atölye sistemi içinde çalışan Gazi Üniversitesi öğretim elemanlarından, mimarlık eğitimi konusunda uzmanlaşman ve tam da bu konu hakkında özgün ve değerli fikirleri olan ve bir kısmını yayınlayan Prof.Dr. Nur Çağlar gösterilecek doğru bir adres olacaktır.
Yazarın tartışmaya açmak istediği atölye ile stüdyo mimarlık eğitim ortamının özellikleri değil, derslikte verilen mimari proje üretmenin ortamıdır. Türkiye'de özellikle Mühendislik-Mimarlık Fakültesi olarak varlığını sürdüren mimarlık okullarının birçoğunda, söz gelimi Selçuk Üniversi'tesinde mimari proje dersleri belli bir kullanıcı için belli bir dönem tahsis edilmiş mekanlarda değil, anonim mekanlarda yapılmak durumundadır. Mekân yetersizliği, mühendis kökenli idarecilere mimarlık eğitiminin farklılığını anlatmanın zorlukları mimari proje tasarımlarının derslik mekânlarında yürütülmesini zorunlu kılmaktadır. Bu metinde "derslik" Mimari Proje ile diğer teorik ve uygulamalı dersler için ortak kullanılan mekândır. Atölye-stüdyo ise öğrenciye ait bir çalışma alanının sene boyunca ayrıldığı, içinde çalışmak için herhangi bir zaman kısıtlamasının olmadığı mekân olarak kullanılmıştır.
Bu metin ODTÜ, Anadolu Üniversitesi veya Selçuk Üniversitesi eğitim ortamlarını anlatmak derdinde değildir. Hele de farklı eğitim kurumlarındaki eğitim ortamları kıyaslamak derdinde hiç değildir. Bu metin başlıkta da ifade edildiği üzere bir sergi daveti ve işbirliği çağrısıdır.
Atölye Kurmak: Denenmiş Eğitim Modelinin Selçuk Üniversitesi Mimarlık Bölümü Bağlamında Denenmesi
Selçuk Üniversitesi Konya kentindedir. Konya kenti farklı kültürlerin kavşak noktası ve zengin mekânların toprakları olarak Orta Anadolu Merkezi'nin en eski yerleşimlerindendir. M.Ö. 7000'lere dayanan Çatalhöyük, medeniyetlerin buluştuğu Sille, ilk Hıristiyanların beldesi Kilistra, Mevlana'nın "hoşgörü" anlayışını yaydığı Konya kentini uluslararası platformlarda tanınır kılmıştır. Anadolu Selçuklu dönemi, Konya'nın gerek sosyal yapı ve siyasi ihtişam, gerekse fiziki doku değişimi bakımından tarihinde yaşadığı en görkemli yıllar olmuştur. Konya Selçuklular zamanında bir başkente yakışan, Selçuklunun sanat, estetik, mimari ve sistem anlayışını yansıtan yüzlerce eserle donatılmıştır. Mevlana ile babasının Alâeddin Keykubat'ın daveti üzerine Konya'ya gelip yerleşmeleri kentin cazibesini arttırmış, dönemin ilim ve düşünce adamlarını Konya'ya çekmiştir.
Selçuk Üniversitesi Mimarlık Bölümü, Mimarlık Mühendislik Fakültesi bünyesindedir. Mimarlık eğitimine 1970-1971 eğitim-öğretim yılında Mühendislik-Mimarlık Yüksekokulu olarak başlanmıştır3. 1971 yılında ise Konya Devlet Mühendislik-Mimarlık Akademisi ismini almıştır. 1982 tarihinde Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi bünyesindeki Fizik, Kimya ve Jeoloji mühendisliği bölümlerinin, Konya Devlet Mühendislik Mimarlık Akademisi bünyesindeki bölümlerle birleştirilmesi sonucunda fakülteye dönüştürülerek Selçuk Üniversitesi'ne bağlanmıştır. Fakülteye Elektrik-elektronik, Çevre, Endüstri, Bilgisayar, Maden, Kimya mühendisliği, 1994 yılında Şehir Bölge Planlama bölümleri katılmıştır. Mimarlık Bölümü kendine özgü eğitim ortamını on iki mühendislik birimi içinde üretmekte zaman zaman zorluklar yaşamaktadır. Birbirini tekrar eden mühendislik birimleri içinde mimarlık mekân ve çalışma koşulları olarak bağımsızlaşmanın, farklılıklarının kabul edilmesinin mücadelesini vermektedir.
Selçuk Üniversitesi Mimarlık bölümü son 5 senedir eğitim öğretim işleyişi, mimari proje derslerinin içeriği ve yürütülme biçimleri ile atölye sistemine geçme potansiyeline sahip olmasına rağmen Selçuk Üniversitesi Mimarlık Bölümü'nün bağımsız bir fakülte olmaması, mekân ve donatı yetersizliği ile mimari projeler atölyede değil, derslik düzeninde yürütülmektedir.
2010-2011 Güz Döneminde "Mimari Tasarım Atölye"si kurmak deneyimi yazar tarafından önerilen ve Araş.Gör. Yavuz Arat ile birlikte yürütülen Selçuk Üniversitesi Mimarlık Bölümü bağlamında deneysel bir çalışmadır. "Mimarlık Atölyesi" kavramsal, mekânsal ve işlevsel olarak kurmak projelendirilmiştir. Bu "kurma" deneyiminin mimarlık ortamları ile paylaşılması önemlidir çünkü sürece katılımın sağlanması, farklı fikir ve önerilerin bu aşamada girdi olarak alınması toplam niteliği arttıracaktır. Geleceğe dönük önerilerin süreçte paylaşılması altyapı ve fizibilite çalışmaları açısından hayati önem taşımaktadır.
Projede 1211302 kodlu Stüdyo 3 grubundan
O.Kaan Güngör, İbrahim Görgülü, Arzu Keskin, Ceyhan Tazefidan, Burak Yusuf Koçak, Burak Köken, Abdurrahman Çiğci, Rukiye Öcal, Serkan Onur Zorlu, Aliye Korkmaz, Şaziye Özben, Zeynep Kundur, Musab Uslu, Selman Yanık, Şeyma Ayyıldız, Zeynep Ümmühatun Özen, Mine Toklu, Damla Ulusoy
1211510 kodlu Stüdyo 5 grubundan
Ayşe Çapkulaç, Begüm Akdan, Betül Fındık, Ertan Sözen, Hilal Şahin, Meliha Havva Ünlü, Melike İşbilir, Mustafa Gül, Seda Güçlü, Sena Belviranlı, Sümeyra Çiftçi, Sümeyye Gider, Toprak Yasin Ertaş, Zeynep Saylık olmak üzere toplam kırk iki mimarlık öğrencisi bulunmaktadır.
Diğer katılımcılar arasında İnşaat Mühendisliği bölüm başkanlığının bilgisinde Bölüm Öğretim elemanlarından Yrd.Doç.Dr. Hakan Arslan'ın yürütücülüğünde gönüllü katılımla toplam on İnşaat Mühendisliği öğrenci yer almaktadır. Yalnız Mimarlık ve İnşaat Mühendisliği değil İletişim Fakültesi Sinema Bölümü'nden 1 öğrenci de "mimari atölye kurmak" fikrinin projelendirilmesine katılmıştır.
1. Kavramlar analiz edilmiş, eldeki imkânlarla atölye ortamı oluşturulması denenmiştir. Proje 5-Proje 3- İnşaat öğrencilerinden oluşan 6'şar kişilik ekipler oluşturulmuştur.
2. Atölye öncelikle sanal ortamda kurulmuştur. "FarkYaratMimari Tasarım Atölyesi" adındaki iletişim grubuna Proje3-Proje5, İnşaat ve İletişim öğrencileri, seminere çağrılan kurum dışı meslektaşlar dahil edilmiştir. Tüm iletişimler, öneriler, yapılan araştırmalar hatta bazen tasarımlar sanal atölyede tartışılmış. Öğrenciler bu sanal atölyeyi ilk zamanlar çekinerek ancak ilerleyen haftalarda oldukça verimli kullanmayı öğrenmişler. Bilgi serbestçe, hızlı ve ekonomik olarak dolaşmış ve paylaşılmıştır.
3. Atölyenin fiziksel mekânı için idaricilere başvurulmuştur. Mühendislik Fakültesi'nde derslik, laboratuvar, sınıf hatta depo anlamında verilecek "tek bir boş mekân kalmadığı" Dekanlık tarafından ifade edilmiştir. Ancak bu proje için verilebilecek tavanları basık, köhne, kirli, kötü kokan ve depo olarak kullanılan bir mekânı yalnızca bir seneliğine bu proje için verilebileceği ifade edilmiştir. Mimarın en temel görevinin imkânsızlık ve sınırlar içinde negatifi pozitife tasarımcı dokunuşu ile çevirmek olduğuna inanılmaktadır. Sınırlar ve kısıtlar içinde yaratıcılığın zorlanmasının eğitim için bir zemin olduğuna inanan proje yürütücüleri, bu atıl depo mekânını tasarım girdisi olarak almışlardır. Bu mekân Proje 5'lerin mentorluğunda Proje 3'ler tarafından tasarlanmış ve tasarımlar 1/1 ölçekte uygulanmıştır. "Minimum maliyetle maksimum yaratıcılık" depo mekânının atölye haline getirilmesindeki ana temadır. Öğrenciler, atık malzemeler kullanarak nesneler arasında yeni ilişki biçimleri kurmaları yönünde teşvik edilmişlerdir. Bu tasarım sorunu Proje 3 ler için ön proje olarak tanımlanmış ancak Proje 5 ler ile birlikte çalışmanın artı değerini deneyimlemişlerdir. Birinci sınıf öğrencileri ise tüm bu sürece gözlemci olarak dahil edilmiştir. Tasarım olgusunun mekânları düzenleyerek yapabileceği değişimleri gözlemlemeleri henüz mimarlık bölümüne yeni adım atan deneyimsiz öğrenciler için ufuk açıcı bir başlangıç olmuştur.
4. S.Ü. Mühendislik-Mimarlık Fakülte binası içinde kullanılmayan avluların mimarlık bölümü için atölye mekânlarına dönüştürülmesi için mimari ve statik projeleri Proje 5 mimarlık ve onlarla çalışan inşaat mühendisi öğrencileri tarafından üretilmiştir. Konu Proje-5 öğrencilerinin ön projesi olup 1/50 ölçekte modeller ve 1/1 detayda tasarımlar yapılmıştır. Proje 3'ler ise Proje 5'lere verilen ön projeyi ana proje olarak çözümlemeye devam etmekte ancak niteliği arttıracak şekilde önlerinde bir rehber çalışma dizisi bulunmaktadır.
5. Tüm bu sürecin kameraya alınması ve kolektif bir diğer ürün olarak kısa film yapılması ise "mimarlık" ortamının bir başka bağlamda ifadesi olmuştur. Mimarlık ve sinema dünyasının birbirini tanıması yeni girişimlere ilham olmuştur.
6. Atölyenin bir diğer eğitim çıktısı üretilenlerin sergilenmesi ve paylaşılması kültürüdür. Fakülte içinde ara çalışmaların dersliklerde değil dolaşım alanlarında sergilenmesi mimarlık eğitim ortamının nasıl işlediğini şeffaflaştırmıştır. Bu durum mimarlığın mühendislik eğitiminden girdi ve çıktı olarak farklılıklarına vurgu yapmıştır. Bu şeffaf çalışma durumu Fakülte içindeki diğer bölüm öğrencileri, öğretim elemanları, idari ve teknik personel tarafından yerinde gözlemlemişlerdir. Gözlemlerciler mimarlık eğitim atmosferinin bir parçası olarak zaman zaman teknik bilgileri ile öğrencilere destek vermekte gönüllü hale gelmişlerdir.
7. Konya kentinde mimari eserleri ile saygınlık kazanmış meslektaşların atölyede etkin konuma getirilmesi sağlanmıştır.
8. Değerlendirme sergiye davet edilen mimarlık öğrencisi, mimarlık öğretim elemanları, mühendislik fakültesi öğretim elemanları ve serbest mimarların dolduracakları "değerlendirme formu" sonuçları üzerinden atölye yürütücüleri tarafından yapılacaktır. Bu format tüm fakülteyi etkileyecek bir "yapı ekleme" olgusunda tarafların katılımını sağlamakta aynı zamanda öğrencilerin ürettikleri projenin eksiklerini fark etme olanağı sunmaktadır.
9. Ulusal ve uluslararası diğer mimarlık okulları etkin iletişim kurularak projenin gelecekteki vizyonu ile ilgili hazırlıklar yapılmıştır. 2010-2011 Bahar Yarıyılı için SAIT Polytechnic Architectural Techonologies'te gelenekselleştirilmeye çalışılan "International Housing Option" projesine dahil olunarak "Sustainability in the Architectural Design Studio: A case study of Housing in Konya and Calgary" çalışmasının hazırlıkları başlatılmıştır. FarkYarat Mimari Tasarım Atölyesi Türkiye ve Kanada olmak üzere, iki farklı ülkeden öğrencileri bir araya getirecektir. SAIT Polytechnic'ten Marc Bussiere yürütücülüğünde "International Housing Option" projesinin Türkiye ile kesişim noktasında öğrencilerimiz uluslararası mimari problemi çözme sürecinde karşılaşacakları durumları deneyimleyeceklerdir. Calgary ve Konya'dan öğrenciler enerji verimli konut mimari tasarım sorununa çözüm için bilgi ve becerilerine dayanarak birlikte çalışacaklardır. Atölye başlangıçta sanal ortamda yürütülecektir. Atölye ortamı iki ülkenin öğrencileri aynı zamanda öğreticileri arasında sürekli ve paylaşımcı bir etkileşime izin verecektir. Atölye yürütücüleri ortak ürettikleri tasarım problemini, birlikte hazırladıkları sunumlar, föyler ve işleyişle 2010-2011 Bahar yarıyılında kendi ülkelerinde ancak digital ortamda etkileşim içerisinde yürüteceklerdir. Her Kanadalı öğrencinin bir Türk çalışma arkadaşı olacaktır. Aynı tasarım sorunu ve ihtiyaç programı Calgary ve Konya arsaları için bu iki kişilik ekip tarafından enerji verimliliği, iklim, topoğrafya ve yer girdilerine odaklanarak çözümlenecektir. Kanada ekibi ortak yapılacak jüri için Selçuk Üniversitesi Mimarlık Bölümü'ne konuk olacaklardır. Atölyede birlikte ancak sanal ortamdaki iletişimle ürettikleri Konya-Calgary enerji verimliliğine odaklı konut projelerini bu kez yüz yüze tartışarak geliştireceklerdir.
10. FarkYarat Mimari Tasarım Atölyesi Anadolu'nun ortasında ve kolaylıkla erişilebilir bir kent olan Konya'da Türkiye'deki diğer mimarlık okulları ile ortak veya paralel projeler yürütmeyi eğitim ortamının önemli bir zenginliği olarak algılamakta ve arkitera.com yolu ile fikir birliği içinde olan mimarlık eğitimcilerini işbirliğine çağırmaktadır.
11. Ayrıca 24 Kasım 2010'da yapacağımız sergiye davetli olduğunuzu bildirmek isteriz.
Tasarımın bizzat kendisinden, tasarımı öğre(t)nmekten, öğrenmeyi öğrenmekten zevk alan ve tüm bu zorlu süreci keyifli bir maceraya dönüştürenlerle yolumuzun kesişmesi umuduyla...
2. Bu ifade Anadolu Üniversitesi Mimarlık Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ruşen Yamaçlı'ya ait olmakla birlikte yazar da ifadenin var olan durumu özlü bir şekilde anlattığı kanaatindedir.
3. Fakültenin tarihi internette yayınlanan Selçuk Üniversitesi Mühendislik Fakültesi resmi sitesinden alınmıştır.