Vali Mehmet Ufuk Erden'in 2006 yılı ocak ayında geldiği Kars'ta 'oturmam' diyerek kültür mirasına devrettiği 110 yıllık konak, şimdi müze oluyor.
Geçmişte birçok önemli olaya tanıklık yapan ve ömrünün 83 yılını valilere hizmet ederek geçiren binada şimdi hummalı bir çalışma var. Etnografya Müzesi'ne çevrilmesi düşünülen binada her şey aslına uygun olarak elden geçiriliyor.
Kars, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) sonrasında Ruslar tarafından işgal edilerek 'Oblast' yani Askeri Garnizon şehri ilan edildi. Ruslar, Kars Kalesi eteğindeki Osmanlı dönemi yerleşmesi dışında bugünkü Ortakapı ve Yusufpaşa Mahalleleri'nin merkezini teşkil ettiği yeni bir şehir planı yaptırdılar. Hollanda'dan getirilen mühendisler, 1880-1882 yıllarında birbirini dikine kesen caddelerden oluşan ızgara planlı imar çalışmalarını bitirdikten sonra, baltık mimari tarzında bir veya iki katlı, nadiren üç katlı binaları 1882 ile 1916 yılları arasında inşa etmeye başladılar. Kars Ovası'na açılan ve yeni şehir planında en yüksek tepeyi oluşturan Kayabaşı mevkiinde, baltık mimari tarzının en seçkin örnekleri verilirken, Vali Konağı binası da bu çalışmalar sırasında 1895-1897 yıllarında inşa edildi. Yapılış amacı Kışlık Konak olan bina, 1918 yılında Ermeni Taşnak Çeteciler'in Kars'ta yaptıkları tahribattan kurtulan ender yapılardan birisi oldu. Ülkenin doğu sınırlarının çizildiği tarihî Kars Antlaşması'nın (13 Ekim 1921) imzalandığı yer olan konak, tarihin önemli birçok olayına daha tanıklık etti. Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'nun 23 Haziran 1988 tarih ve 88 sayılı kararı ile tescil edilerek koruma altına alınan konak, yine bölge kurulunun izniyle onarıma alındı.
'Oturmam, müze yapalım'
Mülkiye Başmüfettişi iken 2006 yılı Ocak ayındaki kararnameyle Kars'a atanan Vali Mehmet Ufuk Erden, 83 yıl boyunca valileri ağırlayan bu konak yerine Özel İdare Müdürlüğü'ne ait 3 odalı bir lojmana yerleşmeyi uygun gördü. Öğretmen olan eşi Yeşim Erden, kızı Tuğçe ve oğlu Necdet'le birlikte Faikbey Caddesi üzerinde bulunan Özel İdare Müdürlüğü'ne ait 5 katlı lojmanın en üst katında oturan Vali Erden, yaklaşık 3 bin metrekarelik konak yerine asansörü bile bulunmayan 140 metrekarelik daireyi daha uygun buldu. Tarihî konağın müze yapılması konusunda görüş bildiren Vali Erden'in talebi üzerine bina, Erden ailesi Kars'a ayak basmadan boşalttırıldı. Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'ndan alınan izinle birlikte konak, İl Özel İdaresi tarafından ihaleye çıkarıldı. Konağın iç ve dış mimari özellikleri korunmak kaydıyla Kars Valiliği koordinasyonunda onarım çalışmaları başladı. Yaklaşık 40 gün önce başlanan çalışmalar çerçevesinde dış cephe pencereleri orijinaline uygun olarak fırınlanmış çam ağacından yapılıyor. Tamamı onarılan binadaki çalışmalarla ilgili bilgi veren Kars Müze Müdürü Necmettin Alp, konağın Etnografya Müzesi olarak düzenlenmesi durumunda amacına hizmet edeceğini vurgulayarak büyükşehirlerde ve gelişen yerlerde Arkeoloji Müzesi ve buna bağlı olarak Etnografya Müzesi bulunduğunu söyledi. Alp, Kars Valisi Mehmet Ufuk Erden'in burada gösterdiği titizliğin altını çizerek, "Sayın Vali'miz, Kars tarihine hizmet eden eserleri korumada büyük bir titizlik gösteriyor. Ancak kentte bazı yerel gazeteler yalan yanlış şeyler yazıyorlar. Bu da bu amaçta hizmet edenlerin şevkini kırabiliyor. Burada yapılan çalışmalar çok iyi niyetli çalışmalar. Eğer eleştiri yapılacaksa doğru ve yapıcı olması gerekiyor." diye konuştu.
Konak, tarihi öneme sahip
Kars'ta Ruslar tarafından yaklaşık 110 sene önce yaptırılan konağın, tarihî birçok olaya da şahitlik ettiğini anlatan Alp, bunlardan en önemlisinin Doğu sınırlarının çizildiği Kars Antlaşması olduğunu kaydetti.
Mimari Yapısı
19. Yüzyıl sonlarında Baltık mimari tarzında inşa edilen tarihî Kars Vali Konağı bu dönem mimarisinde çokça rastlanan unsurların tamamına sahiptir. Dış cephede yalancı sütunlar olup, pencere üstleri sağır kemerli spiral çizgi bantla çevrelenmiş, çatı alınlıkları ise kartuşlarla süslenmiştir. Dış cephe düzgün kesme tüftaşından, öteki cephe duvarları bazalt taşından yığma olarak yapılan konak 'U' planlı olup, bodrum katı ile birlikte iki katlıdır. Konağın iç mekânı geniş ve yüksekçe bir salona açılan odalardan oluşuyor. İç mekânda ısıtmayı sağlayan 'peç' sistemi mekâna ayrı bir orijinallik katmaktadır. Salon ve odaların kesiştiği köşe duvarlarına şömine biçiminde yapılan peçlerden uzayarak duvar içlerinden geçen künk borular, ısıyı bütün binaya yayarak, kırma çatılı yüksek bacalardan binayı terk eder. Bu şekilde tüm binanın aynı oranda ısınması sağlanmış olur.