Antalya, Cumhuriyet'in kuruluşunda çoğu ahşap evlerden oluşan 12 bin nüfuslu bir kentti. Özellikle 1985'te yürürlüğe giren ve yerel yönetimlere yetki veren imar yasasının ardından betonlaşma ivme kazandı.
Sahillerdeki betonlaşma, denizleri görünmez hale getirdi. Antalya'nın sorunu aslında 'yasal' görünen kaçak yapılaşma. Konutların 1 milyon YTL'ye çıktığı Bodrum'da ticaret odasına kayıtlı inşaat şirketi sayısı turizm şirketinden fazla. İlçede 4 bin kaçak konut yıkılacak, para yok.
Türkiye'nin kıyılarından denizi görmek yakında 'hayal' olabilir. Sahiller hızla betonlaşırken bunda birbiri ardına dikilen turistik tesislerin yanı sıra yazlık patlamasının da payı var. Yetkililer özellikle yabancılara mülk satışının serbest bırakılmasıyla konut sayısı daha da arttığını söylüyor. 'Bacasız fabrika' turizm, çarpık yapılaşma nedeniyle tehdit altında. Önemli turistik merkezlerden manzaralar şöyle:
Antalya kaçak büyümüş
Turizmin başkenti Antalya, deniz kıyılarının turizm yatırımlarına tahsis edilmesi, tarım alanlarının imara açılmasının ardından betonlaşma tehdidiyle karşı karşıya kaldı. Cumhuriyet'in kuruluşunda çoğu ahşap evlerden oluşan 12 bin nüfuslu bir kentti. 1960'lardan sonra turizmin cazibe merkezi haline gelmeye başladı. Özellikle 1985'te yürürlüğe giren 3194 Sayılı İmar Yasası'yla imar yetkilerinin yerel yönetimlere verilmesiyle hızla kentleşmeye başladı.
Antalya Kent Konseyi İmar ve Planlama Çalışma Grubu Başkanı Recep Esengil'in verdiği bilgiye göre 'İmar Kanunu'nun yerel yönetimlere verdiği yetki, Antalya'da hiçbir yerde olmayan şekilde imar planları dışında yüzde 100, yüzde 200'lere varan ilave ek yapı alanlarını ortaya çıkardı'.
"Antalya'da 1985'ten sonraki yapılarda yüzde 70 yasal, ruhsatlı bir kaçak alan var" diyen Esengil, tarım alanlarının da özellikle kooperatifler vasıtasıyla imara açıldığını kaydetti. Kundu bölgesindeki otellerin de ikisi dışında, kalanların tamamında imar hakkının yüzde 150 fazlası yapı var, Alanya kıyılarında bu yüzde 200'lere çıkıyor.
Mimarlar Odası Antalya Şube Başkanı Osman Aydın, kıyılarda Antalyalıların denize girebilecekleri yerlerin de yok denecek kadar azaldığını söylüyor. Aydın, çarpık kentleşme nedeniyle 1985 nüfus sayımı sonuçlarına göre nüfusunun yüzde 22'si gecekonduda yaşayan Antalya'da bu oranın artık yüzde 50'yi aştığını vurguluyor.
Alanya'ya göre sorun yok
Alanya Belediyesi, betonlaşmanın turizme tek başına zarar veremeyeceğini savunurken Mimarlar Odası Alanya Temsilcisi Burhan Taneri, aksi görüşte. Betonlaşmanın yapılaşmadan değil çarpık yapılaşmadan kaynaklandığını belirten Taneri'nin çözüm önerisi şöyle: "Bölgede turizm, tarım ve ticaret alanları belirlenmeli, mevcut yapıların iyileştirilmesi gerekmektedir. Plansız yapılaşma olmazsa betonlaşma olmaz."
Bodrum'un derdi yıldızları
Muğla'nın Bodrum İlçesi Belediye Başkanı Mazlum Ağan da bilinçsiz ve aşırı yapılaşmanın Bodrum Yarımadası'nı olumsuz etkilediğini kabul ediyor. Gereğinden fazla çok yıldızlı otel yapıldığını savunan Ağan, 1980'li yıllardan sonra ikinci konutların sayısında hızlı artış olduğunu hatırlatıyor:
"Bodrum'da yaklaşık 200 bin ikinci konut var. Sahil bandı, yılda birkaç ay kullanılan yazlıklarla doldu. Yılın büyük bir bölümünde atıl halde bekleyen bu konutlar, belediyelere de ayrı bir mali yük getiriyor. Yabancılara mülk satışıyla birlikte Bodrum'da konuta talep daha da arttı."
Bodrum'da ruhsata aykırı yapıldığı gerekçesiyle hakkında yıkım kararı verilen 4 bine yakın bina var. Ancak maddi imkânsızlıklar nedeniyle bu kararlar uygulanamıyor. Bodrum'da kendi belediye sınırları içinde ise 1000'e yakın bina için yıkım kararı alındığını belirten Ağan, "Bodrum'da hemen hemen her otelde imarla ilgili sorunlar var. Otellere alınan ruhsatın dışında eklemeler yapılmış. Müteahhit artık apart ya da pansiyon adı altında lüks villa yapıyor. Hatta bu teşvik ediliyor. Yasal açıdan yapabileceğimiz hiçbir şey yok" diyor.
Bodrum Ticaret Odası Başkanı Mahmut Kocadon, odaya kayıtlı inşaat şirketlerinin, turizm şirketlerden fazla olduğunu vurgularken, Mimarlar Odası Bodrum Temsilcisi Bülent Bardak, ilçenin yoğun konut talebine karşı korunmasız olduğu görüşünde:
"Konutlar 500-600 bin avro (yaklaşık 1 milyon YTL). Arsanın metrekaresi en ucuz 500 YTL. Bu kadar büyük rantın olduğu yerde koruma önlemleri yetersiz kalıyor. Alternatif turizm alanlarını kaybetmek üzereyiz. Kitle turizminden vazgeçip, gelir düzeyi yüksek nitelikli turistleri hedeflemeliyiz. Yapılaşma bu hızla sürerse milyarlarca dolar harcayıp yaptığımız otelleri dolduracak nitelikli turist bulamayacağız."
Yazlıkçı çöplükleri
Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği (TÜRSAB) Bodrum Bölgesel Yürütme Kurulu Başkanı Nasih Demir, aşırı ve bilinçsiz yapılaşma nedeniyle, başta Kuşadası, Çeşme ve Bodrum olmak üzere önemli turizm merkezlerinin birer 'yazlıkçı çöplüğüne' döndüğünü vurguluyor:
"Sadece Antalya'da İspanya'daki 5 yıldızlı otellerden daha fazla 5 yıldızlı otel var. Ege'de ise yabancılara mülk satışının kolay hale getirilmesiyle kıyı bandı ikinci konut istilasına açıldı. Bu lüks siteler, pansiyon adı altında imar izni alınıp yapılıyor. Kuşadası, Didim, Bodrum, Marmaris ve Fethiye'de yabancıların konut talebini karşılamaya yönelik, var olan talebin 10 katı arzla konut yapılmaya başlandı. Bodrum'da satışa konu olmuş yaklaşık 110 bin konut var. Bodrum Yarımadası bunu kaldıramaz. 2000'li yılların başına kadar yarımadanın yüzde 10'u imara açılmıştı. Bu oran son dört-beş yılda yüzde 20-25'lere çıktı."
Çeşme'nin örneği İspanya
Çeşme Belediye Başkanı Faik Tütüncüoğlu, betonlaşmanın, turizm sektörünü çok olumsuz etkilediğini biliyor: "Betonlaşma olduğu zaman turist o bölgeyi terk ediyor. Bunu İspanya'da gördük. Biz de karar verdik, arazilere yüzde 10'dan fazla inşaat izni vermeyeceğiz. Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu'nun da görüşü bu yönde."
Kuşadası kooperatifkent
Kuşadası Belediye Başkanı Fuat Akdoğan, turizm bölgelerindeki betonlaşmanın, otellerden çok, göç ve ikinci konutların KDV muafiyetiyle birlikte kooperatif adı altında kurulan sitelerden kaynaklandığını belirtiyor: "Yabancılara mülk satışının yürürlüğe girmesi, talep patlaması yarattı. Avrupa'da isim yapmış turizm beldelerimizde, inşaat çalışmaları patladı. Görev sürem boyunca inşaat hızını yavaşlatmaya çalıştık. Ancak bizlerden önce yapılmış ve onaylanmış olan imar planlarının cebri olarak engellenmesi söz konusu olamaz. Bu nedenle hâlâ yeni inşaat alanları oluşuyor."
Saros denetim dışı
Edirne'nin Saros Körfezi'ndeki ilçesi Enez'in Belediye Başkanı Mustafa Sünnetçi sahil bandının bir bölümünün belediye mücavir alanı sınırları dışında olması nedeniyle buradaki yapılaşmanın kontrolleri dışında olmasından yakınıyor. Denizinin temizliği ve kumsalıyla gözde Enez sahilinin belediye sınırları içine alınması için Kültür ve Turizm Bakanlığı'na başvurduklarını söyleyen Sünnetçi, "Halen yanıt yok" diyor.
Şarköy de beton
Tekirdağ'ın Marmara Denizi'ndeki tatil ilçesi Şarköy de betonlaşmanın pençesinde. Belediye Başkanı Can Gürsoy, göreve geldikleri üç yıl içinde sahilde yapılaşma yönünden hiçbir binaya izin vermediklerini söylerken, istimlaka maddi güçleri yetmediği için sahili açamadıklarını belirtiyor.
Mersin öne çıkmak istiyor
321 kilometrelik sahil bandına sahip Mersin de önemli turizm potansiyeli taşıyor. Büyükşehir Belediyesi Çevre Komisyonu Başkanı ve Yerel Gündem 21 Kent Konseyi Genel Sekreteri Nuri Özdemir, sahil bandındaki betonlaşmayı durdurmak için ruhsat işlemlerinde son derece titiz davrandıklarını söylüyor. Hedef, kentin turizm potansiyelini harekete geçirmek.
Mavi yolculuğun 41 koyu kaybedildi
Bodrum Ticaret Odası Yat İmalatı Meslek Komitesi Başkanı Arif Yılmaz, mavi yolculukta kullanılan koylardan yüzde 94'ünün yoğun ve plansız yapılaşmalar yüzünden kaybedilme riskiyle karşı karşıya olduğunu söylüyor. Çanakkale Bababurun'dan Antalya'ya kadar olan bölümde mavi yolculukta kullanılabilecek 239 koy olduğunu belirten Yılmaz, turizmde çok değerli bu koyların bir kısmının kullanılamaz hale geldiğini belirtiyor: "Mavi yolculuk güzergâhında yer alan koylardan 41'i aşırı ve plansız yapılaşma nedeniyle kullanılamaz hale geldi. Kıyılarda yapılaşma derhal durdurulmalı."