Tarihi dokusunu korumak için adeta "seferberlik" halinde olan Kars'ta kenti bezeyen "Baltık mimarisi " örneği eski taş binalar da artık apartman uğruna yıkılmıyorlar.
Çünkü, aynı seferberlik kapsamında "kültür varlığı" olarak koruma altına alınan yaklaşık 300 yapıdan restore edilenler bile var. Değişik işlevlerle "yaşatılarak korunan" lar her geçen yıl çoğalıyorlar.
Ülkenin ekonomik olarak en zor durumdaki il merkezlerinden biri olmasına rağmen, "imar rantı" nın çekiciliğine karşı "kimlikli gelişme" adına direnen kentteki "devlet" e ait kimi projelerde ise bunun tam tersi bir duyarsızlık sergileniyor.
Örneğin, havaalanındaki yenilenmekte olan pistin inşaatına "mıcır" sağlamak için parçalanan vadi, üzerinde "14 bin yıl" öncesine ait resimlerin olduğu "koruma altındaki" tarihi kayalıkları barındırıyor.
Kentin en eski anıtsal yapılarından "12 Havariler Kilisesi" ile Osmanlı mirası "Evliya Camisi" ndeki restorasyon çalışmalarında da tarihsel özgünlüğü yok eden uygulamalar Erzurum Koruma Kurulu tarafından "inceleme" ye alındı.
'SİT' İçinde Mıcır Üretimi
Havaalanının pist yenileme inşaatı nedeniyle bir yıla yakın bir süredir uçuşlara kapanması, kentte giderek yoğunlaşan ulusal ve uluslararası kültür etkinliklerini de olumsuz etkiledi. Denebilir ki Kars sadece iklim olarak değil, kültür ve turizm açısından da son yılların en "kurak" geçen yazını yaşamış oldu.
Geçen yıl her gün üç tarifeli uçuşla gerçekleşen hava ulaşımındaki bu uzun duraksama, ekonomik ve sosyal yaşama da olumsuz etki ederken, aynı inşaatla tarih öncesi kalıntılara da zarar verildi.
Kente 5 km'deki Borluk Vadisi'nde, 10 ila 14 bin yıl önce yaşamış insanlara ait kaya üstü resimler var. Vadinin mıcır için parçalandığını gören ÇEKÜL Kars Temsilcisi Cengiz Şıklı , tahribatı ilgililere bildirmesine rağmen kimse oralı olmadı.
Doğu Anadolu arkeolojisinin uzmanı Prof. Dr. Oktay Belli 'nin ifadesiyle "insanlığın en eski sanat ürünleri" olan kaya üstü resimlerin korumaya alınmış vadisi, pist inşaatının malzeme şantiyesine dönüştürüldü.
Ataköy (Mağaracık) ve Azat köyleri arasında 15 km. uzanan kültür vadisinin "SİT" ilan edildiğini anımsatan Cengiz Şıklı diyor ki: "Asıl yapılması gereken, yenilenen havaalanıyla daha da canlanacak turizm adına da burayı korumak ve kültürel yaşama kazandırmak iken, sanki başka yer bulunamazmış gibi inşaat malzemesi için parçalamak nasıl bir anlayıştır?"
Evliya Camisi Kalmadı
Kars'taki bir diğer kaygı yaratan uygulama da tarihi yapıların restorasyonunda gözlenen tahribatlar.
Sultan III. Murat döneminde Kars Kalesi onarılırken bir medrese ve bir hamamla birlikte 1579'da yapılan Evliya Camisi, minaresi dışında artık tümüyle "başka" bir yapı.
Adını, Anadolu erenlerinden Horasanlı Hasan-ı Harakani 'nin aynı yerdeki türbesinden alan; eski ahşap işçiliği ve çini sanatının özgün örnekleriyle bezeli cami, 1996'da "yenileme" adına yıkılarak adeta "arabesk" bir mimariyle inşa edilmişti.
Şimdi de öteden beri bahçesinde bulunan "Nakşibendi" mezarlarının cami kapsamına alındığı yeni bir "onarım" (!)la özgünlüğünü tamamen yitiriyor...
Kiliseye Çivi Çakıldı
Evliya Camisi'nin komşusu konumundaki ünlü "12 Havariler Kilisesi" nin restorasyonunda ise özellikle kültürel simgeler hemen hiç gözetilmiyor.
Ermeni Kralı Abas döneminde (929-953) yapılan, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde cami olarak kullanılan, 19. yüzyıl sonlarındaki Rus işgalinde yeniden kiliseye dönüştürülen ve daha sonra da mimarisinden ötürü "Kümbet Camii" adıyla anılan kiliseyi kültür ve sanat merkezi işleviyle yaşatmak isteyen Kars Belediyesi yıllardır yanıt alamıyor.
Aynı zamanda Tarihi Kentler Birliği kurucularından ve encümen üyesi olan Belediye Başkanı Naif Alibeyoğlu şunları söylüyor: "Bize vermeseler de kentin tarihi mirasına karşı sorumluyuz. Bu nedenle aslına uygun olmayan restorasyona ilgisiz kalamazdık; Koruma Kurulu'nu davet ettik ve incelemeye aldılar..."
Onarım sırasında ip germek ve malzeme asmak için tarihi duvar resimleri üzerine "çivi" lerin çakıldığını belirten Cengiz Şıklı da projenin sanki bir "İslami Külliye" yi hedeflediğini söylüyor.
Çünkü, Evliya Camisi, tarihi hamam binası ve 12 Havariler Kilisesi daha önce "ayrı" bahçeler içindeyken, şimdi tümü tek bir duvarla çevrilerek "aynı avlu" içine alınıyor...
Bu uygulama kilisenin de cami işleviyle kullanılacağı kaygılarını güçlendirirken, "Olanları bildirmediğim yetkili kalmadı ama herkes suskun..." diyen ÇEKÜL Temsilcisi Cengiz Şıklı, bütün bu "ça rpık " uygulamaların amacını şöyle yorumluyor: "Açıkça tarihi saptırıyorlar ve geçmişte olmayan dini mekânlar yaratıyorlar..."
Bakalım Erzurum Koruma Kurulu ile birlikte gelişmelerden haberdar edilen Vakıflar Genel Müdürlüğü yetkilileri, Kars'taki tarihin onarım adına tahrip edilmesi karşısında nasıl bir tutum izleyecekler?
1- Cami ve kiliseyi tek bir 'külliye'ye dönüştüren ortak bahçe duvarı ve gösterişli arabesk kapısının Kars'taki tarihi dokuyla hiçbir ilgisi yok.
2- Özgün duvar resimlerine çivi çakılarak onarılmakta olan 12 Havariler Kilisesi.
3- Tarihi camiler onarılarak kimlikleri değiştiriliyor.