Napoli
Fotoğraf: Hürriyet

Türk Dil Kurumu’nun güncel sözlüğünde, yararsız, pis veya zararlı olduğu için atılan ufak tefek şeylerin hepsi çöp olarak tanımlanıyor. Yenilen meyve, sebze ya da diğer gıda maddeleri ile üretim ve tüketim alanlarında kullanılan malzemelerin işe yaramayan, değersiz kısımları çöpe dönüşerek evlerimizde ve şehirlerimizde giderek birikiyor. Bu yararsız malzemeleri değerlendirmek ya da mümkün olduğunca çevreye zarar vermesine engel olacak şekilde imha etmek üst üste yığılan çöp dağlarının önüne geçmek açısından önem kazanıyor. Çöplerden fayda sağlamak ya da sorunsuzca yok etmek için kent yönetimleri farklı politikalar izliyorlar. Bilim adamları da diğer yandan bu faydaları artırmak ve zararları azaltmak için yeni teknolojiler geliştiriyorlar.

Çöpler, kentlerde oluşturulan katı atık toplama alanlarına taşınarak, yakma, gömme, yeniden kullanım, geri kazanım gibi farklı yöntemlerle imha ediliyor. Yerleşim alanlarından uzak olmasına özen gösterilen çöp toplama alanları, atık suların dışarıya akmasını önleyen özel malzemelerle kaplanıyor ve çöp yığınlarının arasına, gaz sıkışmalarına engel olmak için borular yerleştiriliyor. Ancak bütün bu tedbirlere rağmen giderek yükselen çöp yığınları kötü bir görünüm verdiği kadar, sızan gazlar ve yeraltı sularına karışan atık sular nedeniyle doğayı kirleterek, insan sağlığını da ciddi şekilde tehdit ediyor.

İstanbul’da, biri Avrupa yakasında (Eyüp, Odayeri) diğeri Asya yakasında (Ümraniye, Kömürcüoda) olmak üzere, ortalama ömürleri 15 yıl olan iki çöp depolama alanı ile, üç tanesi Avrupa yakasında (Halkalı, Yenibosna, Baruthane) ve üç tanesi de Asya yakasında (Ümraniye, Tuzla, Kadıköy) olmak üzere toplam altı aktarma istasyonu bulunuyor. İlçe belediyeleri tarafından toplanan çöpler aktarma istasyonlarına getiriliyor, burada presleniyor ve silolara yerleştirilerek depolama alanlarına ya da kompost (kontrollü ortamlarda çözündürülerek meydana getirilen zengin toprak yapma işlemi) tesisine gönderiliyor. Ali Müfit Gürtuna’nın belediye başkanlığı döneminde Kemerburgaz’da kurulan kompost ve geri kazanım tesisi günde 700 ton katı atık işleyerek, bertaraf ediyor. Böylece, katı atıklardan 200 ton kompost elde ediliyor.


Faaliyet Haritası
Kaynak: İSTAÇ

İstanbul’da Geri Dönüşüm Yöntemleri
Günde ortalama 8 bin 500 ton çöp üretilen İstanbul’da, çöplerin çevre ve insan sağlığına zarar vermeden toplanması, depolanması, ayrıştırılması, geri dönüşümü ve imha edilmesi konularından, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Geliştirme Daire Başkanlığı bünyesinde kurulan İSTAÇ AŞ sorumlu. Evsel katı atıklar, tıbbi katı atıklar, tehlikeli katı atıklar ve inşaat artığı ile moloz olarak dört kategoriye ayrılarak İSTAÇ tarafından bertaraf edilen katı atıkların %40’ını organik atıklar oluşturuyor. Yiyecek ve bitki atıkları olarak tanımlanabilecek bu organik atıklar, kompost yapılarak gübre olarak değerlendiriliyor. Kağıt, karton, cam, metal, plastik gibi, katı atıkların %35’ini oluşturan geri kazanılabilir atıkların değerlendirilmesinde ise geri kazanımla birlikte geri dönüşüm yöntemleri kullanılıyor.

Bu tür farklı kategorilerdeki atıkların geri dönüşüm (fiziksel ya da kimyasal işlemlerden geçirilen atıklardan yeni bir ürün elde edilmesi) ve geri kazanım (atığın geri dönüştürüldükten sonra yeniden aynı amaçla kullanımı) yoluyla değerlendirilmesi için "kaynağında ayrı toplama" yöntemi önem kazanıyor. Bu sayede atıkların ekonomiye tekrar kazandırılmasında, hem çöplerin ayrıştırılması için ayrıca iş gücü ve maliyet gerekmiyor hem de depolanan çöplerin hacmi azalmış oluyor. Ancak Türkiye’de bu uygulamanın faydalı olması için Avrupa ülkelerinde bulunan gelişmiş sistemin Türkiye'ye getirilmesi gerekiyor. Çünkü Türkiye’de çöpler toplanmadan önce ayrıştırılsa bile aynı depolama alanında karışacakları için, “kaynağında ayrı toplamanın” bir anlamı kalmıyor.

Diğer yandan İstanbul’da depolanan çöplerden fayda sağlamak üzere farklı uygulamalar gerçekleştiriliyor. 16 Temmuz 2002’de hizmete başlayan çöp gazından elektrik enerjisi üretim tesisi, 18 yıl boyunca vahşi (düzensiz) depolama alanı olarak kullanıldıktan sonra 1998 yılında kapatılan Kemerburgaz Çöplüğü üzerinde kuruldu. 15 yıl süreyle günlük 10 bin konutun elektrik ihtiyacını karşılaması öngörülen tesis 7,5 trilyon Lira’ya mal oldu.

Geçtiğimiz günlerde hizmete açılan 3 bin 100 metrekarelik Kemerburgaz Yakıt Üretim Tesisleri ile Çevre Laboratuvarı ise 3,5 milyon YTL’ye mal oldu. İSTAÇ mühendisleri tarafından tasarlanarak kurulan tesiste katı atıkların bir kısmı çimento fabrikasında kullanılmak üzere yakıta dönüştürülüyor.


Eyüp Odayeri Katı Atık Düzenli Depolama Sahası Çöp Sızıntı Suyu Nihai Arıtma Tesisi
Fotoğraf: Radikal

Ve yine son günlerde basında sıkça yer alan Eyüp Odayeri Katı Atık Düzenli Depolama Sahası Çöp Sızıntı Suyu Nihai Arıtma Tesisi, İSTAÇ tarafından 4,3 milyon Euro’ya yaptırıldı. Günde 2.000 metreküp su arıtılacak olan tesiste, bugüne kadar düzenli olarak toplanan 30 milyon ton çöpün en önemli sorunu olan sızıntı suları arıtılarak park ve bahçelerin sulanmasında kullanılacak.

Giderek Avrupa’nın en temiz kentlerinden biri haline gelen İstanbul’da, bu tesisler sayesinde depolama alanlarına gönderilen çöp miktarı azalıyor, nakliye ve depolama masraflarından tasarruf sağlanıyor, böylece depolama alanlarının da ömrü uzatılmış oluyor.

Yakılan Çöpler
Yakma, çöplerin berterafında bir başka yöntem. İstanbul'da biri tıbbi, ikisi de katı atık olmak üzere üç yakma tesisi bulunuyor. Ancak bu tesislerin kurulum ve işletim maliyetleri oldukça yüksek olduğu gibi yakma işlemi çevreye verdiği zararlardan ötürü çevre örgütleri ve bilimadamları tarafından da tartışılıyor.



Konteynerler
İlçe belediyeleri çöplerin toplanmasında da farklı yöntemler izliyor. Kimi semtlerde haftanın belli günlerinde sokağa bırakılan çöpler, belediyenin çöp arabaları tarafından toplanıyor. Bazı apartmanlarda ise her daireye bağlanan bir çöp bacası aracılığıyla çöpler apartmanların bodrum katlarında belirlenen odalarda biriktirildikten sonra belediye tarafından toplanıyor. Ancak en sık görülen uygulama, çöplerin sokaklarda belirli aralıklarla yerleştirilen çöp konteynerlerinde biriktirilmesi.

Türkiye'de Kartal Belediyesi bu konuda bir ilki gerçekleştirerek, oluşan kötü koku ve görüntüleri önleyip, daha temiz sokaklar ve daha sağlıklı yaşam koşulları sağlamak amacıyla çöp konteynerlerini yer altına aldı. Kartal Belediyesi’nin ardından Kadıköy ve Fatih Belediyeleri de, Hollanda, İtalya, İspanya, Almanya gibi birçok Avrupa ülkesinde başarıyla uygulanan ve İstanbul’da da 3 yıl içerisinde yaygınlaştırılması amaçlanan bu sistemi ilçelerine getirdiler. Bu uygulamada çöpler yer altındaki sızdırmayan konteynerlerden, içinde iki işçi ve bir şoförün bulunduğu, modern elektronik araçlarla toplanıyor.


Yunanistan
Fotoğraf: New York Times

Dünyadan Çöp Sorunları
Geçtiğimiz Aralık ayında Napoli’de ve 2006 yılında Yunanistan’da yaşanan sorunlar, çöp konusunun hafife alınamayacağının en önemli göstergesi. Nisan 2006’da Yunanistan’da temizlik işçilerinin 11 gün süren grevi nedeniyle başta Atina ve Selanik olmak üzere tüm ülkede sokaklar çöp yığınlarının altında kaldı. İnsan sağlığı için tehlikeli boyutlara ulaşan bu durum 2007 Şubat ayında Atina’da tekrarlandı. Başkentin kuzeybatısındaki çöp alanı Ano Liosia‘nın kapasitesini doldurmasının ardından, dört milyonluk şehrin her gün ürettiği 6.000 ton çöp sokaklarda birikti.

Aralık 2007’de Napoli’de çöp toplama merkezinin dolması nedeniyle belediye işçilerinin iş bırakması, 50 bin ton çöpün haftalarca sokaklarda kalmasına neden oldu. Olayın büyümesiyle sivil halk ve yerel yöneticiler çatıştı, Napoli İtfaiyesi halkın çöp yığınlarını ateşe vermesi yüzünden kentin farklı bölgelerinde çıkan yangınlarla başa çıkamaz hale geldi.