Hatay Kırıkhan’ın İncirli köyünde bir aile, iki kuşaktır, bahçelerinde bulunan MS 4. yy mozaiklerinin bekçiliğini yapıyor. Ama çok değerli mozaikler artık tehlikede.

75 yaşındaki Nazmi Dinler yaşamının, 1996 yılında bahçesinde toprak sürerken bulduğu mozaiklerle altüst olacağını, 40 yıl düşünse tahmin edemezdi. Paha biçilemeyen bu mozaiklerin varlığını anında Antakya Arkeoloji Müzesi’ne bildiren Nazmi bey, o yıl 63 yaşındaydı. (Küçük oğlu Sabri henüz sekiz yaşındadır.) Müze yetkilileri bu mozaiklerin MS 4. yy’a ait olduğu saptar. Ne var ki, dünyanın ikinci büyük mozaik müzesi olan Antakya Arkeoloji Müzesi’nin salonları bu mozaiklerin sergilenmesi için yetersizdir. Daha önemlisi bu mozaiklerin günyüzüne çıkarılması işlemleri için gerekli ödenek maalesef yoktur. Bu durumda bu mozaiklerin ne olacağı ve nasıl korunacağı büyük bir muammadır. Devlet bu sorunu dahiyane bir şekilde çözer, en kısa zamanda Nazmi Dinler’i bu mozaikleri koruması için yediemin olarak tayin eder. Nazmi bey, Antakya merkezden 60 km uzaklıktaki köyüne yediemin olma gururuyla döner. (İncirli köyü, Hatay’ın Kırıkhan ilçesine bağlı, Suriye sınırında 500 nüfuslu, yolları bozuk, su ve kanalizasyonları yetersiz, fakir bir Kürt köyüdür.)

Nazmi bey, köyün muhtarına “yediemin oldum bu ne demektir” diye sorduğunda, muhtar ona, “bundan sonra bu mozaiklerin korunması ve güvenliği sana aittir. Çalınır, kaybolur ya da zarar görürse tek sorumlu sensin” der. Nazmi beyin suratı anında asılır. Bir yandan da ‘Devlet büyüktür, bu değerli mozaikleri elbet alır götürür, ben de bu yükten kurtulurum’ diyerek kendini teselli etmenin yolunu da bulur.

Bir yandan da bu mozaikleri kaçak kazı yapan definecilerden nasıl koruyacağını düşünür. Günlerce gözüne uyku girmez. Uyuyabildiği günlerdeyse elinde tüfeğiyle pencere kenarında uyur, ara sıra uyanarak gözucuyla mozaiklere bakar. Yıllar yılları kovalar, hükümetler değişir, ama Nazmi beyin beklediği mozaik kazıları için ödenek bir türlü maliyeden çıkmaz. Mozaik bekçiliğinin altıncı yılında küçük Sabri 14 yaşındayken (Yıl 2002) müzeden yetkililer gelir, mozaiklerin üzerini ince bir bezle kapatır, bezin üzerini de 3 cm kalınlığında toprakla örtüp çeker giderler. Nazmi bey bu olaydan mozaik bekçiliğinin daha uzun yıllar devam edeceğini anlar. Yediemin Nazmi bey bu bekçilikten sıkılır. Yükü ağırdır. Evi 1. derecede sit alanı olduğundan satamaz, dolayısıyla bu mozaiklerle yaşamaya devam etmek zorunda kalır. Kaderine lanet eder. Mozaiklere örtü çekildikten sonra, yıllarca hiçbir yetkili köye uğramaz.

Bekçilik yeni nesillere devrolur
Yıllar yılları kovalar, Nazmi beyin küçük oğlu liseyi bitirir ve üniversiteye başlar. (Yıl 2008) Bu arada Nazmi beyin büyük oğlu Yılmaz evlenmiş ve Nazmi bey üç torun sahibi olmuştur, artık 75 yaşındadır. Yaşlı ve hasta olan yediemin Nazmi bey yataktan çıkamaz olmuştur. Mozaik bekçiliğiyle tam 12 yıl geçirmiştir. Şimdi ne çiftçilik ne de bekçilik yapabiliyor. Oğulları ‘Birileri gelse bu mozaikleri çıkarsa da bizler de bu yükten kurtulsak’ diyorlar. Bu yıldan sonra artık mozaik bekçiliğini oğulları devraldı. Mozaik kazıları için ödenekten umutlarını kesen bu Kürt köylüleri, yeni mozaik bekçileri yetiştiriyorlar. Nazmi beyin üç torunu gelecekte bu görevi devralacak. Miras yoluyla ev bu torunlara kalacak, sit alanı olduğu için torunlar da evi satamayacak ve zorunlu yediemin olacaklar.

Bu Kürt ailesinin bitmeyen mozaik bekçiliği daha kaç yıl sürer belli değil. Bu tarihi eserleri koruma ve kollamanın, bu aileyi yeterince sarstığı ortada. Onları bu yükleriyle başbaşa bırakıp mozaiklere bakıyorum. Yıllardır her kış yağan şiddetli yağmurlar, mozaiklerin üzerlerini örten(!) bezleri yer yer parçalamış. Mozaiklerın bir bölümü günışığıyla buluşmuş. Fotoğraflarını çekiyorum. Dağın hemen eteğinde bulunan mozaikler tam sel yatağında. Çok şiddetli bir sel tüm mozaikleri alıp götürebilir. Mozaikleri, korumak için hiçbir set yok. Birkaç evin atık su borusu tam mozaiklerin yanından geçiyor. Daha da kötüsü küçük bir su arkı yine mozaiklerin hemen yanı başından köye iniyor, her geçen yıl mozaikleri kapatan topraktan biraz daha sürükleyerek. Müze yetkilileri bu akıntı ve yağmura karşı bir önlem almamış henüz. Yüzyıllardır var olma savaşını kazanan bu tarihi eserler, inatla bu ihmallere karşı da direniyorlar. Bu savaşlarında tek müttefikleri fakir Kürt köylüleri.

Mozaikler korunsa, pro-Hiristiyanlıkla ilgili bir dinsel yapının da bulunduğu bu köydeki tüm tarihsel kalıntılar ortaya çıkarılsa, köy turizme açılsa ve Kültür Bakanlığı yıllardır bulamadığı kazı ödeneğini bu Kürt köyü için bulsa, Nazmi beyin yıllardır süren bekçiliği daha kutsal olmaz mı?

* Serbest gazeteci, araştırmacı