Rize'de il merkezi ve ilçelerinde bulunan 150'ye yakın tarihi taş ve ahşap konağın turizme kazandırılması için çalışma yapılıyor. Bu amaçla yapılacak çalışmalarda Özellikle Çamlıhemşin ilçesinde bulunan ve yüzyıllar önce Rusya'da çalışan gurbetçilerin memleketlerine döndüklerinde yaptırdıkları 15 odalı 70'e yakın büyük taş konak ilgi çekiyor.

Rize Valisi Kasım Esen, kültürel değerleri geleceğe taşımanın devlet olarak görevleri olduğunu belirterek, ''Bir milletin tarihteki köklerini ortaya çıkartmak önemlidir. Bu nedenle tarihi evler, kemer köprüler ve camilerimizi onarmak istiyoruz'' dedi.

Tarihi yapıları onararak tarihe sahip çıkmış olmanın yanında alternatif turizm bağlamında bir güzergah oluşturmak istediklerini ifade eden Esen, şunları söyledi:

''Özellikle Fındıklı, Güneysu ve Çamlıhemşin'de çok sayıda tarihi evler var. Bunlar kendi zaman dilimlerinin en güzel kültürel mirasını bugüne yansıtmaktadır. Bunlarla ilgili çalışmalar yapıyoruz. Taş ve ahşap işçiliğini yeniden dirilterek Rize'de turizme sunmayı istiyoruz. Tarihe meydan okurcasına 'buradayım' diyen bu yapıları korumamız ve geleceğe aktarmamız gerekiyor.''

Vali Esen, tarihi evleri öncelikle sahibi olan kişilerin onarmasını istediklerini, ancak bu sağlanamazsa bu yapıları İl Özel İdaresi ve devletin diğer kaynakları ile kamulaştırıp ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına veya yaşatmak isteyenlere vermeyi planladıklarını kaydederek, ''Bu kapsamda bazı vatandaşlarımız evlerinin onarımını yapmak için çalışmaya başladı. Bu sayede taş ve ahşap işçiliğinin güzelliklerinin yansıyacağına ve bu evleri kapsayan alternatif yeni bir turizm kolu oluşacağına inanıyorum'' diye konuştu.

Vali Esen, restore edilecek bu evlerin aynı zamanda ev pansiyonculuğunda kullanılması için de çalışma yürütüklerini söyledi.

15'e yakın ev için destek verildi
İl Kültür ve Turizm Müdürü İsmail Hocaoğlu ise Rize'de sivil mimarinin en güzel örneklerinden olan taş ve ahşap konaklardan il merkezinde 50, Çamlıhemşin'de 70, Fındıklı'da ise 20 civarında bulunduğunu bildirdi.

Kültür ve Turizm Bakanlığının tescil edilmiş evlere bakım ve proje izni ve maddi destek verdiğini belirten Hocaoğlu, ''Şu anda il genelinde 15'e yakın ev için karşılıksız onarım desteği yapıldı. Ancak Çamlıhemşin'deki tarihi evlerin çok büyük bölümü tescilli değil. Vatandaşlarımızın evlerini tescil ettirmesi gerekir. Bakanlık, şu ana kadar yapılan bütün başvuruları kabul etti. Bu şekilde bu evleri turizme kazandırabiliriz'' dedi.

Konak sahiplerinin anıları
Çamlıhemşin ilçesi Yukarı Çamlıca Mahallesi'ndeki tarihi taş konaklardan birinin sahibi Musa Canan Güneş, dedesi Ali Efendi'nin, Rusya'da fırın ve pastanelerde çalıştıktan sonra memleketine döndüğünü anlattı.

Daha sonra büyük bir taş konak yaptırdığını belirten Güneş, ''Dedemin yaklaşık 230 yıl önce yaptırdığı bu konak yöredeki en eski taş konaklardandır. O döneme kadar böyle büyük konaklar yaptırılmazdı. Çünkü bölge halkından kimsenin bu konakları yaptırabilecek maddi gücü yoktu. Ancak Rusya ve diğer ülkelerde çok iyi para kazanınca bu konakları yaptırabildiler'' diye konuştu.

Güneş, konağı gelecek kuşaklara aktarabilmek için kendi imkanları ile restore ettirdiğini kaydederek, ''Konakların içinde yapılan ahşap işlemeciliğin güzel örnekleri hala korunuyor. Duvarlarda yapılan işlemelerin önemli bir bölümü de hala bozulmamış'' dedi.

Aynı mahalledeki bir başka taş konağın bugünkü sahibi Baki Özkan ise dedesi Halil Bey'in o dönemde pek çok Çamlıhemşinli gibi Rusya'da pastanecilik yaptığını belirterek, ''Orada çalışan tüm Çamlıhemşinliler gibi dedem de çok iyi para kazandı. Memleketine döndüğünde orada kazandığı para ile Rus mimarisi tarzında büyük bir taş konak yaptırdı'' diye konuştu.

Hemen hemen yöredeki bütün taş konaklarda giriş katının misafir için ayrı bir bölüm olarak ayrıldığını kaydeden Özkan, gelen misafirin kim olursa olsun çok iyi ağırlandığını söyledi.

Özkan, Birinci Dünya Savaşı sırasındaki bir anıyı ise şöyle anlattı:

''Dedem ilçenin en zenginlerindendi. Ruslar Rize'yi işgal ettiklerinde ilçe halkı dedeme 'sen de buradan kaç, seni vururlar'' dediler. Ancak dedem 'nasıl olsa başka yere gitsem de beni bulurlar' diyerek konağında oturmaya devam etti. Bu sırada bir Rus subayı babamın konağına geldi. Ne yapacaklarını beklerken Rus subay babamın elini sarıldı ve 'bugünkü halimi sana borçluyum. Beni ve kardeşlerimi sen yardım ederek okuttun' dedi. Daha sonra birlikte yemek yeyip sohbet ettiler. Daha sonra da zaman zaman dedemi ziyarete gelirdi.''

Çamlıhemşin'deki taş konakların tarihi
Geniş ailelerin bir arada yaşama alışkanlığının olduğu Rize yöresinde, Anadolu'dan ilk göç eden topluluklar arasında bulunan Çamlıhemşinliler, Rusya'da pastacılık ve fırıncılık işlerinde çalıştılar.

Burada çok iyi para kazanan Çamlıhemşinlilerin memleketlerine döndüklerinde ilk işleri genellikle Ruslar'dan aldıkları büyük ev kültürü ile 15 odalı büyük taş konaklar yaptırmak oldu. Çamlıhemşinliler, yaptırdıkları konaklarda genellikle Rusya'dan getirdikleri altın kapı kolları, işlemeli demirler, özel boyalar kullandılar.

Konakların pencereleri ve kapılarında kullanılan demirlerin çoğu ham olarak Rusya'dan getirilmiş, burada Ermeni demir ustalarına işlettirilerek kullanılmıştır.