Taksim Meydanı, insanların buluşma ve dağılma noktası olmasının dışında politik ve sosyal konuların da odağı olmuş bir yer. Bu meydan geçmişten günümüze, sahip olduğu stratejik konumu ve sosyo-politik rolü gereği önemli günlerin (bayram kutlamalarının, yürüyüşlerin, mitinglerin) kutlandığı ve İstanbul kentinin bir güç sembolü olarak görüldüğü bir alan oldu.

Peki Taksim Meydanı İstanbul'un nasıl bu kadar önemli bir odağı haline geldi? Geçmişte nasıldı, şimdi nasıl? Taksim Meydanı'nı tarihsel süreç içinde inceleyelim:

Galata -Taksim Meydanı Gelişimi, Kaynak: Arkitera

17. yy'ın başlarında Galata Bölgesi'nde başlayan yerleşmenin gelişimi "Grandrue de Pera"nın (İstiklal Caddesi) iki yanında devam etti. Tünel - Taksim arasında elçilik binaları, kiliseler yer alıyordu. Zamanla nüfus hızla arttı, gelişim Galatasaray - Taksim yönünde yayıldı. Bu gelişim, Taksim Meydanı'nın girişinde yer alan , II. Mahmut Dönemi'nde yapılan taş yapı (maksem) ile sınırlanmaktaydı.

19. yy'ın başlarında Dolmabahçe, Çırağan, Küçüksultan Sarayları'nın yapılması ile kentin elit tabakasının Beyoğlu'nda toplanmasına yol açtı. Bu şekilde Beyoğlu, sosyal aktivitelerin (opera, balo, tiyatro), lüks otellerin merkezi oldu.

19. yy. ortalarında da Taksim çevresinde, iskan alanı genişledi ve o dönemde Taksim Kışlası'nın inşası gerçekleşti.

Cumhuriyet Anıtı'nın Açılışı, Kaynak: Gürsoy Ç., "Taksim: Bir Meydanın Hikâyesi"


Cumhuriyet Anıtı'nın Sosyo-Politik Rolü, Kaynak: Gürsoy Ç., "Taksim: Bir Meydanın Hikâyesi"

Cumhuriyet Dönemi'ne gelindiğinde de Beyoğlu ve Taksim Bölgesi'nde imar konusunda önemli çalışmalar yapıldı. 8 Ağustos 1928 tarihinde, Pietro Canoni, Sabiha Hanım ve Hadi Bey tarafından yaptırılan Cumhuriyet Anıtı açıldı. Anıt, urbanistik, politik-sosyal bir role sahip, Cumhuriyet'in sembolü olarak yapıldı.

Talimhane Bölgesi'ndeki Gelişim, Kaynak: Gürsoy Ç., "Taksim: Bir Meydanın Hikâyesi"

1812'de II.Mahmut döneminde Halit Paşa tarafından yapılan kışla, Cumhuriyet Dönemi'nde stadyum olarak kullanıldı.1940 yılında stadyum kaldırılarak Taksim Gezisi yapıldı. Topçu Kışlası'nın talim alanı olan Talimhane Bölgesi de, parsellenerek iskana açıldı. Kısa zamanda çok sayıda apartman yapılarak bu bölgede konut bölgesi oluştu.

Daha sonra, 1956 yılında Taksim Karakolu'nun bulunduğu bölgeye Atatürk Kültür Merkezi'nin, 1975 yılında Taksim Gezisi'nin üzerindeki eski Taksim Gazinosu'nun bulunduğu yere Sheraton Oteli'nin,Taksim Gezisi'nin Cumhuriyet Caddesi tarafına yeni Taksim Belediye Gazinosu ve alt katına Belediye Sanat Galerisi'nin, Taksim Meydanı'nda eski Osmanlı Bankası'nın (İstanbul Kulübü) yerine Intercontinental Oteli'nin (şimdiki Etap Marmara) yapılması, Taksim Meydanı'nın bugünkü durumunu oluşturdu.


Vedat & Hakan Dalokay'ın Birinci Seçilen Projesi, Kaynak: Yapı Dergisi, Sayı: 80.

1987 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından açılan "Taksim Meydanı Kentsel Tasarım Proje Yarışması" ile yerli ve yabancı mimarlık büroları davet edildi. Yarışmanın sonucunda Vedat ve Hakan Dalokay'ın projeleri birinci seçildi. Projenin amacı, Taksim Meydanı'nın imajını bozan öğeleri ayıklamak, bu imajı zenginleştirmek ve bu meydanın önemli bir odak haline gelmesini hedeflemekti. Projenin en çarpıcı ve farklı önerisi meydandaki araç ulaşımını bu alandan arındırarak meydanın altından (alt kotta çözmek) geçirmekti. Proje, Taksim Meydanı için çok önemli bir proje olmasına rağmen uygulanmadı.

Günümüzde ise Taksim Meydanı, sahip olduğu potansiyeller dışında fizik mekan açısından önemli sorunlara da sahip. Ulaşımın bir düğüm ve dağılma noktası olduğu bu odakta, yayaların meydanı algılaması ve rahatça hareket edebilmesi oldukça zorlaşıyor. Bu da meydanın bu zamana kadar bir kimlik kazanmamasının en önemli nedeni.

Taksim Meydanı'nın Sınırları, Kaynak: Arkitera

Meydanı'nın sınırlarını tanımlayan ve önemli yapılarından biri olan Atatürk Kültür Merkezi ise yıkılmak üzere. Hatta su deposunun arkasındaki bölgeye de meydanın "simgesi"ni oluşturacağı düşünülen cami projesi bile gündeme geldi.


1977 Yılında Gerçekleşen Olaylı 1 Mayıs Kutlaması, Kaynak: Gürsoy Ç., "Taksim: Bir Meydanın Hikâyesi"

Görüldüğü üzere Taksim Meydanı senelerdir üzerinde oldukça konuşulan, yarışma projelerine konu olan ve bu şekilde de bir kimlik kazandırılmak istenen bir yer oldu. Şu sıralar ise fiziksel rolünün dışında, sosyo-politik rolü daha çok önem kazanmış durumda. Seneler sonra, 1 Mayıs 2010 tarihinde, Taksim Meydanı kutlamalar için yeniden açılıyor. 1977 yılında gerçekleşen olaylı 1 Mayıs kutlamasından bu yana, kutlamalar için ilk defa izin verilen Taksim Meydanı'nın sosyo - politik rolü her zaman önemini koruyacağa benziyor.

Kaynak:
Gürsoy Ç., "Taksim: Bir Meydanın Hikâyesi"

İ.B.B., 1987, Taksim Meydanı Kentsel Proje Yarışması Şartnamesi