Boğaziçi Köprüsü'nden geçerken arabasının hoplayıp zıplayarak yola devam ettiğini ilk fark eden kişi ben değilim elbet. Ama bu konunun bugüne kadar dile getirilmemiş olmasını büyük bir eksiklik sayıyorum, kendimi de kabahatli... Arabalar otuzyedi yıldır yirmidört saat boyunca durmaksızın hoplayıp zıplayarak köprüden geçtiler. Bu zıplamalara neden olan aslında köprüdeki vahim bir imalat hatasıydı. Aşağıda, elden geldiğince çizimlerle konuyu açmaya çalışacağım. Ancak yakında vahim sonuçlar doğurabilecek olan bu olgunun, gereğinden çok fazla metal yorgunluğuna ve köprünün çok daha erken yaşlanmasına neden olduğunu hemen söylemeliyim. Bunun bir sürü belirtisi 2004 den bu yana ortaya çıkmaya başlamıştı. Ama her defasında uzmanlar köprünün yorulduğunu ve risk taşıdığını işaret ederken, yöneticiler hiçbir tehlikenin olmadığını söyleyip durdular.
Boğaziçi Köprüsü önce "Köprüye Hayır" kampanyaları ile gündeme gelmişti. Sonra köprü açıldı. Bu kez Turgut Özal'ın köprüyü satarız önerisine Necdet Calp'ın "Köprüyü Sattırmam" feryadı gündeme oturdu. Derken rüzgârlı soğuk bir kış günü köprünün bir halatı koptu ve savruldu. En yenisi, Avrasya koşusu sırasında köprü beşik gibi sallandı, dalgalandı. Şimdi de Özelleştirme Yüksek Kurulu kararı ile yine gündemde, köprünün işletme hakkı bir şirkete devredilecek. Ne var ki söze konu olan bu köprü, artık çürük bir mal!..
Uzmanların bu konulardaki görüşlerini ve köprünün yapımındaki çok önemli iki hatayı daha sonra hatırlatmak üzere, şimdi hoplayıp zıplama nedenini çizgilerle anlatmaya çalışayım.
Köprü 60 adet çelik tabliyenin yukarıdaki ana kabloya dört halatla asılarak yan yana getirilmesi ve birbirlerine kaynakla bağlanması ile oluşuyor. Eğer bu çelik tabliyeler köprünün kavisine uygun olarak biçimlenmiş olsalardı, biz arabamızla üstlerinden geçerken ek yerlerini hissetmeyecektik. Oysa bunlar düz olarak imal edildiğinden birbirlerine eklenirken köşe oluşturuyorlar. Biz bu köşeleri aşarken zıplıyoruz.
Kolay anlatabilmek için çizimler abartılmıştır.
Ama yine de siz köprüden geçerken dikkatle bakın, ortadaki şerit çizgisinin nasıl kırılarak gittiğini göreceksiniz. Şöyle ki;
Bir metal çubuk sürekli eğilip bükülürse kırılır. Ya da bu çubuk veya tel sürekli çekilip bırakılırsa da aynı metal yorgunluğu onun için de kaçınılmaz olur. Şu da çok iyi bilinir ki bu yüklenip boşaltılan metal çubuk veya halatın kısa ya da uzun olması, uygulanan kuvvetin gücü ve uygulama sıklığı, yine deney ortamının sıcaklığı ya da soğukluğu onun dayanıklılığını ve sonucu etkileyecek, sonunda kopma gerçekleşecektir.
Köprü tabliyelerinin asıldığı çelik kablolar da sürekli olarak tekrarlanan yüklerin etkisi altındadır. Bu hareketli yük onları da, tabliyelere bağlandıkları levhaları da doğal olarak yoracaktır. Doğal olmayan ise, yukarıda sözünü ettiğim hatalı imalatın sonucu bu yüklerin misliyle artmış olmasıdır. Çünkü arabalar ek yerlerini aşarken tekerlekler önce boşalıp sonra hızla diğer zemine düşmekte ve bu olay ön ve arka tekerlekler olarak iki kez yinelenmektedir. Lütfen çizime bakınız. Biz bunu hoplama, zıplama olarak hissediyoruz. Bir de bu olayın bir araba için her geçişte 60 kez tekrarlandığını düşünün. Bugün günlüğü ikiyüzbinlere varan araba sayısının otuzyedi yıldır bu sorunlu köprünün üzerinde hoplayıp zıplaması onun doğalın ötesinde çok yorulmasına ve erken yaşlanmasına neden olmuştur.
İşte 23 Ocak 2004 de, 123 km/h hızla esen rüzgârlı soğuk bir kış gecesi köprünün en uzun halatlarından birisi, bütün öngörülere uygun olarak, çatlayan bağlantısından koptu ve boğazın karanlığında boşta salınmaya başladı. Prof.Dr Semih Tezcan "hepsi kırılacak" dedi. Ve ekledi, "Bilgiler bizden saklanıyor. İnşaat sırasında da bilgi gizlendi!.." Uzmanlar metal yorgunluğunda hemfikirler. Yöneticilerden 5 halat kopsa bile ben köprüden yine geçerim, diyen de oldu, 4 halat yan yana koparsa köprü suya gömülür, diyen teknik adam da. En hoşu da bir Japon uzman, köprü sağlam diye kafadan atıyor ve ekliyordu, paslanma var boyayın!
Gelelim sözünü ettiğimiz iki tasarım hatasına. Haddimi aşarak, ama uzmanların sözlerine yaslanarak bir iki açıklama yapmam gerekecek. Asma köprü, adı üstünde, iki yakayı bağlayan güçlü kablolara çamaşır gibi asılan tabliyelerden oluşur. Rüzgârda da çamaşır gibi rahatça sallayabilir onu. Oysa bu köprünün üçgen halatlarla asılması, böylece rigid olması tasarımlanmış. Sallantıya izin vermeyen üçgenler, her hangi bir zorlamada salınacak yerde, kollardan birine bütün yükü verirken diğerini boşaltıyor. Bu belirtilen ilk tasarım hatası. Diğeri ise, halatların tabliyelere bağlandığı yerdeki eklemlerin de bu kez enine salınımlara izin vermeyecek biçimde tek yönlü tasarlanmış ve imal edilmiş olmaları. Zaten uzun halatın bağlandığı plaka, kuvvetli rüzgârda esneyememiş kırılmış, halatı tabliyeden kopartıp atmıştı.
Son Avrasya koşusunda atletlerin aydınlatma direklerinde izledikleri iki yana gidip gelen ürkütücü dalgalanmalar da aynı nedenle mafsalların esneyememesi, salınamaması yüzündendi. Bu iki tasarım hatasının, zor da olsa, düzeltilebilir olduğunu yine teknik adamlar söylüyor.
Ama yukarıda anlatmaya çalıştığım tabliye eklerinin yarattığı hoplama ve zıplamaların yol açtığı hesaplama ötesi aşırı metal yorgunluğu için söylenecek tek şey var; geçmişler ola!..
Yazıyı bitirmeden, sorulması gereken soruları sıralamak istiyorum.
Köprü tabliyelerinin, köprünün kavisine uygun biçimde imal edilmeyip düz ve hatalı tasarımlanmış olması;
1- Kasıtlı mıdır? 2- İhmal midir?
3- Bilgi eksikliği midir?
4- Aldırmazlık mıdır? 5- Önemli bulunmaması mıdır? 6- Cüretli bir deneme midir? 7- Uygulamanın doğru olduğu savunusu mudur?
Hiçbirine yanıt verilmese bile otuzyedi yıldır insanların içi dışına çıkarılarak, arabaları hırpalanarak, cici köprüleri yorulup hızla yaşlandırılarak, hoplatılıp zıplatılması kabul edilebilir şey midir?
Derler ki, Freeman Fox firmasının gözlerden kaçan gizli ayıpları, bu çürük mal için bir tazminat konusu olur mu?..
Çizer