Mimarlık yüzyıllar boyu hükümran ve yüksek sınıfın aracı olmuş, ancak 20. yüzyılda sokaktaki adam için tasarım yapmaya başlamış bir meslek. Bu anlamda aslında mimarlığın sosyal sorumluluğunun ve etik değerlerinin oluşması da tarihsel perspektifte bakıldığında mesleğin kendi tarihine oranla oldukça yeni.
Sanayi Devrimi’nin ardından ortaya çıkan yeni sınıf için tasarım yapmanın gerekliliğinin farkına varan aydınların çalışmalarından bu yana henüz bir yüzyıl geçmişken, mimarlık kapitalist çarkların içinde bu yeni görevini çoktan unutmuşa benziyor. İşverenini seçmeye ve “seçilmiş” işverenine yeniden yönelen mimarlık, sokaktaki adamı tekrar yok saymaya başlıyor.
Oysa, günümüzde mimara etik değerlerini hatırlatan ya da hatırlatması gereken pek çok durum sözkonusu, ki doğal afetler sonucu yerle bir olan bölgelerin yeniden yapılandırılma çabaları bunların ilk akla gelenlerinden. Ülkemizde 1999 depreminin ardından ciddi herhangi bir mimari yapılanmanın organize edilememiş olması ve binlerce kişiden aylar boyunca prefabrik kulübelerde kendilerine yaşam alanları oluşturmalarının beklenmesi bize en yakın ve en acı örneklerden. Yönetimin, prefabrik kulübe tedarik ederek üzerine düşeni zaten fazlasıyla yerine getirdiğine inanması ve kalıcı konutlara geçiş sürecini bir o kadar zahmetli kılması, olası afetler sonrasında acil olarak ihtiyaç duyulan geçici barınma imkanlarının çözümüyle mimarlığın uzaktan yakından ilişkilendirilememesinin nedeninin düşünce sisteminin kendisinde olduğunun en açık kanıtı.
New Orleans’ta 2004 sonunda gerçekleşen ve kentin yarıdan fazlasını yerle bir eden Katrina Kasırgası da mimarları, toplum için düşünmeye iten doğal afetlerden biriydi. Türkiye’nin aksine bölgenin yeniden yapılandırılması için Bring New Orleans Back Commission (New Orleans’ı Geri Getirin Komitesi) vakit kaybedilmeden kuruldu. Kentsel planlama, eğitim, kültür, altyapı, yönetim, sağlık ve sosyal servislere dair çeşitli alt grupları barındıran bu komisyon, New Orleans’ın yenilenmesi için çalışmalarına başladı.
Komisyon üyeleri, kenti yeniden inşa etmek için tasarladıkları uzun soluklu projelerini 11 Ocak’ta kamuya sundular. Yerel bir gayrimenkul yatırımcısı olan komite başkanı Joseph Canizaro’nun deyimiyle “kapsayıcı ve agresif”, vali Ray Nagin’in tasviriyle ise “tartışmalı” bu plan “daha büyük ve daha iyi bir New Orleans” için mağrur tasarı konseptlerini elle tutulur hedefler çerçevesinde gerçekleştirmeyi öngörüyor.
Katrina Kasırgası’yla New Orleans’taki evlerin %50’si su baskınına uğramış, 110.000 ev fırtınada ciddi tahrip olmuş, kentteki 38.000 tarihi değeri olan mülkün en az 25.000’i zarar görmüştü. Kentsel planlama komitesinin projesi, daha büyük fırtına ve sellere karşı kenti korumanın yanı sıra, uygun durumlarda kanal ve kanal boylarını park alanı olarak kullanmayı ve kente hafif raylı sistem kurup mahalleleri kent merkezi, havaalanı, Baton Rouge ve Gulf Coast ile bağlamayı da hedefliyor. Plan ayrıca kentin altyapısını, okullarını, kültürel, sağlık, ticari ve kamusal binalarını da yenilemeyi amaçlıyor.
Projenin en zor yanlarından biri, kentin gelecek yıllardaki nüfusu ve kazancı da dahil olmak üzere pek çok bilinmeyene karşın uzun vadeli hedefler belirleyebilmek. New Orleans sakinlerinin en büyük kaygısı ise, zarar gören evlerinden ayrılmak durumunda kaldıkları için yenileme sürecine tanıklık edemeyecek olmaları. Tulane Üniversitesi Mimarlık Fakültesi dekanı ve komitenin yapı işlerinden sorumlu başkanı Reed Kroloff, bu noktada, internet ve kamu erişim kanalları aracılığı ile tüm imkanların seferber edilerek, kent sakinlerinin yeniden inşa sürecine dahil edileceğinin taahhütünü veriyor.
Felaketin ardından, Richard Baker selde zarar görmüş binaları satın almak üzere federal bir şirket kurulmasını önermişti. Bakar Bill olarak adlandırılan bu önerinin, komisyonun planı çerçevesinde yeniden değerlendirilmesi ve sözkonusu yapıların, fırtınadan önceki piyasa değerleri üzerinden satın alınması da destekleniyor. Komite, projenin yürütülmesi için ayrı bir birim oluşturulması gerektiğini ve bu kurumun da on yıllık bir süre zarfınca çalışmalarına devam etmesi gerektiğini belirtiyor. Komite planın ekonomik yönü için de bazı öngörüler yapıyor ve bono seçenekleri, vergi kredi teşviği, piyasa oranlarının altında faizlerle kredi olanağı ve bağımsız fon temini için kurulacak kurumlar gibi farklı yöntemlerle projenin finansmanının sağlanması hedefleniyor. Kurulan komisyonun çalışmaları sayesinde, kent için yeni bir şans doğuyor: her açıdan yeniden ele alınıp baştan ve daha iyi şekilde kurulabilme şansına erişen New Orleans, bir felaketi uzun vadede avantaja dönüştürmenin yollarını arıyor.
Reed Kroloff ve mimar Ray Manning 20 Ocak 2006’da kendi planlamalarının gerisinde kalmamak için projenin uygulama aşamasına geçtiler. Bölge sakinlerinin yanı sıra ekonomistler, kent plancıları ve kent uzmanlarının da içinde bulunduğu bir grupla bölgesel planlama ekipleri kuracaklar. 20 Şubat’a kadar belirlenecek olan bu çalışma gruplarının ardından, 20 Mart’a kadar da evlerinden geçici süre ile tahliye edilen bölge sakinlerinden ne kadarının bölgeye geri döneceğinin kesinleşmesi bekleniyor. 20 Nisan’da ise evini yeniden inşa etmek istemeyenlerin evlerinin satışı için yeterli kredi bulunması hedefliyor. 20 Mayıs’ta Mannig ve Kroloff, planlama ekibinin projelerini kamuoyuna duyuracaklar ve New Orleans Yenileme Komitesi’nin tüm birimleri de 20 Haziran’da kendi sunumlarını yapacaklar. Ekonomik analizin ve kredilerin bulunması ise 20 Ağustos’ta sonuçlandırılarak, inşaat başlayacak.
Kroloff komitenin benzer bir felaketle karşılaşacak bir başka şehire de örnek olacak şekilde bir model geliştirdiğini vurguluyor. “Ülkenin yarısından fazlası coğrafi olarak istikrarsız alanlarda yaşıyor. Soru ‘ne’ olacağı değil, ‘ne zaman’ olacağı,” diyerek önerdikleri modelin gerekliliğine dikkat çekiyor.
New Orleans’taki bu planlama çalışmalarında dahi bölge sakinlerini memnun etmeyen tavırlar sözkonusu olabiliyor. Kent sakinleri özellikle kentin bazı kesimlerinde hasarlı binaların yıkımında fazla hızlı hareket edildiğini düşünerek anlaşılır bir biçimde oldukça ihtiyatlı davranıyor. Kentliler, çoğu bölge halkından olmayan üçüncü şahısların hasar gören bölgelerin geleceği konusunda tayin edici olmalarından ötürü de endişeliler: Sözkonusu kararlar alınırken, üzerinde düşünülen arazinin bölge sakinlerinin “evi” olduğu göz ardı edilip, sadece birtakım planlar ve soyut kavramlar çerçevesinde yaklaşıldığını düşünüyorlar.
Tüm bir kenti kapsayan bu denli büyük bir projenin uygulama aşamasının ne olursa olsun en azından ölçeği ve vadesi bakımından bölge halkı için her koşulda endişe verici olacağı bir gerçek. Ancak şu da bir gerçek ki bölge sakinleri, her yönüyle düşünülmüş ve planlanmış bir süreç yaşamak yerine, aylar boyu prefabrik kulübelerinde çekilişten çıkacak evlerini ve kendilerinden habersiz şekillenecek kaderlerini de bekliyor olabilirlerdi.
“New Orleans Yenileme Projesi” Hakkında Kaynaklar:
Bergeron, Angelle, “New Orleans Introduces First Master Plan for Rebuilding”, Architectural Record websitesi, 18 Ocak 2006.
Bring New Orleans Back Fund websitesi, www.bringneworleansback.org
Bütün yorumları forumda okuyun!Bütün yorumları forumda okuyun!