Meclis' de kabul edilen Çevre Yasası, bir çok kesime yeni yükümlülükler getiriyor. Önceki gün kabul edilen Yasaya göre çevreye zarar verebilecek işletmelerde,"çevre yönetim birimi" kurmaları ya da yetkili kurumlardan bu hizmeti satın almaları gerekecek. Çevre yönetim birimini kurmayanlara ise 6 bin YTL para cezası uygulanacak.
Çevre Etki Değerlendirme (ÇED) Raporu'na olumlu görüş alamayan işletmelerin projelerine onay, teşvik ve ruhsat verilmeyecek. ÇED sürecinde yanıltıcı bilgi, belge düzenleyenlerle bilgi vermekte direnenler ve yanıltıcı belge kullananlar da 6 aydan 1 yıla kadar hapisle cezalandırılacak. Diğer sahte belgeler için ise 2-5 yıl arası hapis cezası öngörülüyor. Yasaya göre, petrol, jeotermal ve maden aramalarında ÇED Raporu istenmeyecek. ÇED onayı almadan çalışanlara ise proje bedelinin yüzde 2'si oranında para cezası kesilecek.
Geçtiğimiz günlerde Tuzla'da yaşanan "varil olayı"nın yol açtığı tartışmalar Çevre Yasası'nda para cezalarını 2 katına çıkardı. Varillerin toprağa gömülerek gizlenmesi gibi olaylardaki cezaların artışı 10 katı buldu. Yasaya göre, tehlikeli atıkları toplayan, taşıyan, bertaraf eden ve ömrü dolan bertaraf tesislerini kapatmayanlara 100 bin YTL'den 1 milyon YTL'ye kadar para cezası uygulanacak. Tasarıda 100 bin YTL olarak yer alan ceza üst sınırı önergeyle 1 milyon YTL oldu. Yasak atıkları toprağa şarj edenlere 24 bin YTL para cezası getirilirken, bu rakam konutlarda 600 YTL oldu.
Arıtma tesisi kurana elektrik indirimi
Yasa, liman, tersane ve marina gibi işletmelere kendi atık tesislerini yaptırma zorunluluğu getiriyor. 3 bin 225 belediyenin organize sanayi bölgesi planları da 3-10 yıl arasında hazırlanacak. Arıtma tesisi kuranlara ise elektrik indirimi geliyor. Bu tesislerin kullandığı elektrik tarifesi yüzde 50'ye kadar indirilecek. Arıtma tesisi kurmayanlar ile kurup da çalıştırmayanlara ise 60 bin YTL para cezası verilecek. Belediyeler, atık su sisteminin kurulmasında katkı payı toplayacak. Büyükşehir belediyelerince tahsil edilen su bedelinin yüzde 1'i, "çevre katkı payı" olarak Bakanlığa aktarılacak. Yasaya göre, büyükşehir belediyeleri "evsel çöp arıtma tesisi" kurmakla yükümlü kılınacak.
Çevre cezalarını artık valilik değil, Bakanlık görevlileri kesecek. Başbakan başkanlığında kurulacak olan "Yüksek Çevre Kurulu" ise, ekonomik kararlara çevre boyutunun dahil edilmesi için karar alacak. Yasa ile denizlerde yapılan balık çiftliklerine kısıtlamalar getiriliyor.
Yeni çevre yasası Türkiye'yi kurtarır mı?
Özgür Gürbüz - Analiz
İskenderun'da batan atık dolu gemi, Dilovası'nda Türkiye ortalamasını üçe katlayan kanser vakaları ve Tuzla'da bulunan variller, 11 yıldır bekleyen Çevre Kanunu'nu Meclis gündemine getirdi. İlk bölümü salı günü yasalaşan kanun hayata geçtiğinde, Tuzla benzeri bir olayda 3 milyon YTL'ye kadar ceza kesilebilecek. Bazı suçlar hapis cezasıyla bile cezalandırılabilecek. 2004 yılında Çevre Kanunu'na muhalefet ettikleri gerekçesiyle Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından kesilen cezaların toplamının 6 milyon 305 bin YTL olduğu göz önüne alındığında bu yasanın caydırıcı olmayacağını söylemek zor. Ama bu yasa Türkiye'nin atık sorununa kökten bir çözüm getirecek mi, bu tartışılır.
Cezaların yükseltilmesi, "açgözlü sanayicilerin" gözlerini korkutacak ama fabrikalarından çıkacak atık sayısını azaltmayacak. Burada iki çözüm yolu var. Ya, daha az atık üreteceksiniz ve çıkan atık miktarını arıtım-geri dönüşümle azaltacaksınız ya da bertarafı için uygun teknolojilere sahip olacaksınız, ki bunun yanıtının İZAYDAŞ olup olmadığı da ayrı bir tartışma konusu. Bu yasa, Türkiye'nin kalıcı ve kesin çizgilerle belirlenmiş bir atık politikası olmadıkça sanayici ile resmi makamları birbirine düşürme tehlikesine sahip. Nitekim, Sektörel Dernekler Federasyonu yaptığı açıklamada bu yatırımların rekabet güçlerini azaltacağını öne sürerek yasanın kendilerine danışılmadan çıkarıldığını söylüyor. Çevre kuruluşlarından ve CHP'den de itirazlar var. Temel sorun gidilecek yönün belirgin olmaması. Türkiye'nin çıkan tüm atıklarıyla baş edecek atık işleme geri dönüşüm kapasitesi yok. O zaman amaç daha az atık çıkarmak olmalı. Örneğin, yasayla beraber kullan-at teknolojisinden depozitolu cam şişe ve teneke kutulara geçiş gibi az atık çıkarmaya yönelik önlemler alınsa daha tutarlı bir politika izlenmiş olurdu. Atığını verecek yer bulamayan kuruluşa ceza kesmekle bu iş çözülecek mi; göreceğiz. Ayrıca bu cezaları kesebilecek bir alışkanlık ya da yetkin kadro olduğu da tartışılır. 2004 yılında Ardahan, Aksaray, Amasya, Artvin, Batman, Bayburt, Bingöl, Bitlis, Erzincan, Giresun, Gümüşhane, Hakkâri, Karabük, Kars, Kastamonu, Niğde ve Van'a hiç ceza kesilmemiş örneğin. Sizce bu illerde hiç çevre suçu işlenmedi mi?