Kentlerimizdeki ''kimliksiz'' leşmenin temel nedeni, 55 yıldır süren ''muhafazakâr-liberalizm'' in sürekli yükselen ''imar rantı'' düşkünlüğü... Göç gecekondularıyla ''eşzamanlı'' yaygınlaşan ''apartmanlaşma'' da bu düşkünlüğün yurdu sarmalayan ''tip'' leşmiş mimarisi...
Ulusal mimarlıkla birlikte ''Anadolu'da kalkınma'' nın da terk edildiği 1950 sonrasının günahlarını ''Cumhuriyet'' e yükleyenler, apartmanlaşmayı da ''rant yapılaşması'' yerine ''modernite'' olarak tanımlıyorlar... Aynı süreci, halka dönük söylemle ''aklamak'' isteyenler de diyorlar ki: ''Atalarımız da zaten hep at sırtında gezmediler mi?.. Göçebe toplumun kent kültürü de bu kadar olur...''
Oysa ''Cumhuriyet devrimi'' nin kentleşme anlayışı, öncelikle ''planlı'' yapılaşmaya bağlı ''kişilikli'' mimariyi hedefliyordu. Atatürk de ''modern'' olmanın ''yabancılaşma'' anlamına gelmediğini ve ''bize has bir modernliğin'' tarihten esinlenilerek yaratılması gerektiğini vurgulamıştı...
Nitekim Anadolu'daki binlerce yıllık antik yerleşme tarihiyle bütünleşen Selçuklu ve Osmanlı kentleri de sadece mimarileriyle değil, ''yaşam değerleri'' yle de öylesine özgün ve zenginlerdi ki... Bu nedenle yine Atatürk, ''ulusal kimliğimiz'' in kaynağı olarak, at sırtındaki alışkanlıklarımızı değil; Anadolu'dan gelen derin kent kültürü birikimlerini kabul ederek demişti ki; ''Biz 5000 yıldır bu topraklardayız...'' Bugün 5000 yıl daha eski yerleşim izlerine ulaştığımıza göre, artık; ''10 bin yıldır bu topraklarda'' kentler kuruyoruz denebilir...
'Kentlilik erdemleri'miz
İşte bu gerçeğin çağlar boyu kuşaktan kuşağa yarattığı ''kentlilik'' erdemlerimiz; Yamaçlardaki evlerin, arkadakinin manzarasını örtmeyecek konumda yapılmasını sağlayan ''komşu'' luk kültürümüz; Çarşıdaki esnafın, komşusuyla ''rakip'' değil, ''arkadaş'' olmasını sağlayan ''arasta'' dayanışmamız; Farklı inançlardakilerin bile aynı semtlerde ortak bir ''hemşeri'' kültürüyle arkadaş oldukları ''mahalleli'' kimliklerimiz... Tüm kentlerimizi birbirine benzeten tekdüze ''apartmanlaşma'' yı aklamak uğruna nasıl ''inkâr'' edilebilir?
Bütün bu erdemlerimizi unutanlar, Taşkışla'ların bile manzarasını örtebilen Gökkafes'lere ''çağdaş'' lık; tarihi çarşılarımızın, pazarlarımızın yerini hipermarketlerin almasına ''kalkınma'' ; atalarımızın adlarını taşıyan mahallelerden kaçıp yabancı isimli ''site'' lere sığınmaya ''modern yaşam'' ... diyorlar...
En mağdurları
Geçmişten gelen yaşam değerlerimize böylesine yabancılaşmanın belki de en ''mağdur'' ları ise ''çıkmaz sokak'' larımız... O kadar ki, sevilmeyen ya da ''aşağılanmak'' istenen kişilerin adlarını çıkmaz sokaklara önerenler var... Dahası, ''terorizm'' i, ''AB'' yi, ''şeriat'' ı bile ''çıkmaz sokak'' diyerek sorgulayan ''aydın'' larımız az değil...
Oysa çıkmaz sokaklar da eski dokularımızı yaratan insancıl ilişkilere bağlı ''kentlilik'' bilincimizin tarihsel simgeleridir. Cadde ya da sokağa cephesi olmayan, geride kalarak ''ulaşılamayan'' evlere, ön taraftakilerin kendi bahçelerinden ''geçiş hakkı'' vererek yarattıkları ''kamusal dayanışma alanları'' dır.
Anadolu'da çıkmazların adlarının da işte bu alanı ''arka komşularına bağışlayan'' öndeki ev sahiplerinin adlarıyla anılması, onlara kuşaktan kuşağa kalacak ''kentlilik teşekkürü'' gibidir... Ayrıca yine çıkmaz sokaklar tüm parselleri ''ulaşılabilir'' kıldığından, tarihi dokunun ''yollarla parçalanmadan'' sürdürülmesini sağladıkları için günümüz kent plancılarının en büyük yardımcılarıdır...
Buna rağmen Bayındırlık Bakanlığı'nın imar planları kuralları arasındaki ''Çıkmaz sokak ihdas edilemez'' hükmü ise bu ülkeye yakışmayan ''mimarisiz ABD şehirciliği'' ne öykünmenin ''vefasızlık düzeyi'' ni gösteriyor... Evet... Çıkmaz sokakların insancıllığını ve toplumsal geleneğini anlayabildiğimiz; onların sonunda ''duvar'' ların değil, ''komşu'' ların bulunduğunu anımsayabildiğimiz zaman, 50 yıldır ara verdiğimiz uygarlık yürüyüşümüze de yeniden başlayacağız...