Kazanan: Gökhan Karpat
Modern raylı ulaşım sistemleri ile yapılan taşıma işlemleri, hız, güvenlik, konfor ve ekonomik olması yönünden alternatif ulaşım sistemlerine göre çok daha fazla avantajlıdır. Raylı sistem ulaşımı, arazi kullanımı ve çevre kirliliği yönünden, karayollarına oranla önemli ölçüde üstünlük sahibidir. Yakıt kullanımı bakımından da daha pahalı olan petrol kullanımına bağlı olmayan elektrik ile çalışan modern raylı sistemlerin ilk aşamada yapım maliyeti yüksek olsa bile, daha sonraki işletme safhalarında maliyet-yarar analizlerinde daha avantajlı olduğu bilinmektedir.
Metro sistemlerinin uzun ömürlü olması, hızlı erişim sağlaması, bir seferde diğer ulaşım alternatiflerine göre çok daha fazla yolcu naklini gerçekleştirebilmesi, karayolu ulaşım öğelerine göre çok daha az yer kaplaması, yer altından gitmesi halinde kamulaştırma maliyeti olmaması, trafik problemi yaratmaması aksine trafik sorunu için rahatlama sağlaması vb. nitelikleri ile metro sistemleri karayolu ulaşım sistemine göre çok daha fazla cazip bir ulaşım seçeneği olarak ön plana çıkmaktadır. Kitlesel yolculuk için çok büyük avantajlara sahip olan raylı sistemler, kentiçi trafikte son zamanlarda çok sıkıntılar yaşatan otopark sorununun da yaşanmamasını sağlamaktadır.
Hızlı, rahat, konforlu erişim sağlayan modern raylı sistemlerin yer altından gitmesi ile trafikte herhangi bir problem yaratmamaktadır. Yer üstünden giden güzergah tipolojilerinde de tam kontrollü bir sistem olması nedeniyle aynı şekilde herhangi bir problem yaratmamaktadır. Kaza oranının ve riskinin en fazla olduğu karayolu ulaşım sistemine nazaran raylı sistemlerde kaza riski çok çok azdır.
2000’li yıllarda kentiçi ulaşımın tamamlayıcısı olarak görülen raylı sistemlere gerekli önem verilmeli, verimliliklerinin artırılması yönünde çalışmalara gidilmeli, yatırımda öncelikli projeler kapsamına alınarak, gerekli ve yeterli kaynak ayrımı yapılmalıdır. Raylı sistemlerin geliştirilmesi için yanlış politikaların uygulanmasından vazgeçilerek, özel sektörü de teşvik yöntemine gidilerek raylı sistemlerin geliştirilerek, yaygınlaşmasını sağlayarak, yeraltına kaydırılmalıdır.
Ülkemizde son 10 yılda uygulanmasına hız verilmiş olan raylı sistem ağlarının yaygınlaştırılması gerekmektedir. Ulaşım sorunlarının çözümü, hem trafik sıkışıklığı hem de kent içi toplu ulaşımdaki entegrasyonun sağlanması, bunların kontrolü ve koordinasyonu yine raylı ulaşımın yaygınlaştırılması ile sağlanabilecektir. Doğal doku özelliğinde olan alanlarda metro sistemlerinin yeraltından gidebilme ve bu sayede doğal dokuya zarar vermediğini bilmekteyiz. Ülkemizde kentsel raylı sistemlerin sağlıklı gelişim yolunda, kapsamlı etütlere dayalı planlama ve hazırlık çalışmalarının geç kalınmadan gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
İzmir Kenti; raylı sistemlerden olan metro sisteminin, ülkemizdeki ilk uygulayıcı kentlerinden biridir. İlk yatırım maliyeti çok büyük olmasına karşın İzmir Kenti metro sisteminden büyük yararlar sağlamıştır. Trafik, otopark, zaman, kapasite gibi karayolu ulaşım sistemi kullanılarak ya da karayolu ulaşım sistemleri öğelerinin düzenlenmesi ile üstesinden gelinemeyecek sorunlar metro sistemi ile aşılmıştır. Başarılı bir uygulama olan metro sistemi 1. aşaması sonrası İzmir Kenti için ileri aşamalar planlanmış ve planlanan aşamaların gerçekleşmesi ile kentin merkez alanının etki ve ilişki çapının genişlemesi hedeflenmiştir.
İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından hazırlanan 1/25000 ölçekli nazım plan çalışmasında kentin gelişme aksları tariflenmiştir ve her gelişme aksı için farklı roller biçilmiştir. İncelenen aks olan İzmir Batı Kentsel Gelişme Altyöresi nazım plan içinde merkez kentin konut stoğu biçiminde bir rolü üstlenmiştir. Yani bu rol çerçevesinde alanda konut miktarında ve buna paralel olarak tabii ki nüfus oranında patlama yaşanacak, bu nüfus ise iş imkanını merkez kent odaklı karşılayacaktır. Hem batı aksına biçilen rol nedeniyle, hem de nazım planda batı aksının turizm alanlarının çok fazla oranda büyümesi, İYTE ve Teknopark alanlarının da önemli potansiyeller içermesi ile alanda merkez kent ile ve alan içinde bahsedilen potansiyel alanların yoğunluk miktarlarına optimum hizmet verebilecek bir ulaşım önerisinin de getirilmesi gerekmekte olduğu anlaşılmaktadır. Yapılan inceleme sonucunda nazım planda batı kentsel aksı dışında kalan alanlar için önerilen metro sistemi aşamalarının farklı amaçlar ile ortaya atıldığını anlamaktayız. Ancak batı kentsel aksının büyük bir gelişme göstereceği nazım plan ile belirtilmiş ancak nazım planda bu konu hakkında sadece alana yapılan öneriler dahilinde HRTS sözcüğü kullanılmıştır. Ancak alanın 2030 yılında çok büyük bir ulaşım istemi yaratacağı görüşüne dayanılarak alan hakkında 2030 ulaşım durumu ve gerekli olabilecek alternatif ulaşım önerisi geliştirmek amaçlı bir çalışmaya gidilmiştir.
Yapılan çalışma sonucu öneri sistem olarak seçilen İzmir Metrosu sisteminin devamı niteliğinde olacak bir öneri proje batı aksı için ortaya atılmıştır. Raylı sistem tipi mevcut verilerin araştırılması ve 2030 plan verileri ile irdelenmesi sonucunda ortaya çıkmıştır. Ortaya çıkan sistemin nasıl bir güzergah izleyeceği ve seçeceği istasyon noktalarının belirlenmesi için batı aksının mevcut verilerinden faydalanılmış, nazım plandan elde edilen veriler mekansallaştırılmış, sonrasında yapılmış olan analiz çalışmaları ve bu çalışmaların sonuçları olarak da sentez çalışmaları oluşturulmuştur. Tüm veriler kullanılarak ve belirli standartlar dahilinde güzergah ve istasyon noktaları belirleme çalışmaları sona ermiştir. Bir sonraki aşama hesaplama aşaması olarak ele alınmıştır. Bu aşama ile sistem için gerekli olabilecek tüm sayısal hesaplamalar yapılmış, en önemli sonuç olarak da yolculuk dağılımları elde edilmiştir. Elde edilen yolculuk dağılımları ve diğer sayısal sonuçlar kullanılarak sistemin dünyanın 10 farklı metro sistemi ile verimlilik karşılaştırılması yapılmıştır. Yapılan karşılaştırmalarda öneri metro sisteminin üst düzeyde verimli bir sistem olacağı ve büyük faydalar sağlayacağı anlaşılmıştır. Bu aşama da bittikten sonra öneri sistemin yapabileceği olası etkiler konusunda bir araştırmaya gidilmiştir. Bu konunun açıklanması için farklı metro sistemleri ve yapıldıklarından sonra ortaya çıkan etkileri hakkında bilgi edinme çalışmaları yapılmıştır. Yapılan bu çalışmalar sonucu metro sistemleri olarak benzeşen ve batı aksına uygun nedensellikleri olan sistemlerin etkileri öneri sistem ile akılcı bir şekilde bütünleştirilmiştir.
Öneri metro sisteminin batı kentsel aksına kazandıracağı yararlı özellikleri şu şekilde sıralayabilmekteyiz:
Raylı sistemlerin geçtiği yerlerde sürekli bir değişim ve gelişim trendi süregelmektedir. Dünya ülkeleri raylı sistem politikaları ile kentlerin istedikleri yönde gelişmesini sağlayabilmektedirler. Metro sistemini kurarak ve gerekli altyapıyı tamamlayarak güzergah etki alanlarını cazip hale getirilmekte ve önemli bir ulaşım aksının etkileşimde bulunduğu kentsel alanlar da istenilen yönde gelişimini sürdürmektedir. İzmir Batı Kentsel Gelişme Altyöresi de nazım plan çalışmasında üstlendiği rol nedeniyle kentin batı yönünde gelişimini yerine getirecek olan alan konumunda olması nedeniyle, içereceği gelişim trendi için gerekli olan kentsel unsurları içermelidir. Bu unsurlarda en önemlisi olarak bahsedilebilecek ulaşım sistemi, konut yoğunluğu çok yüksek olan ve sektörel olarak önemli çekim noktalarının alanda barınmasıyla üzerinde durulması gerekli olan konu olarak görülmektedir. Bu konu incelendiğinde nazım plan ile önerilen ulaşım altyapısının oluşacak ulaşım istemine ayak uyduramayacağı, gelişmeler sürecinde yetersiz kalıp batı aksının gelişimini olumsuz etkileyeceği ortaya çıkmıştır. Bu nedenle nasıl bir yöntem ile sorunun çözülebileceği araştırılmış ve ortaya barı aksı için en uygun çözüm olarak metro sistemi önerisi çıkmıştır. Hazırlanan öneri metro sisteminin hayata geçirilmesi ile birlikte alanda gelişim süreci hızlanacak ve alan ulaşım durumunun cazip hale gelmesi ile çok daha büyük çekicilik kazanacaktır. Günümüzde kentlinin kent merkezine yakın alanlarda konumlanması ve kentin yoğunluğundan şikayet etmesi ile birlikte banliyölerde yaşama isteklerinin ortaya çıkması söz konusudur. Oluşan bu istek ile birlikte batı kentsel aksına önerilen sorunsuz bir ulaşım sistemi diğer gelişme aksları arasında alana çok farklı bir çekicilik kazandıracaktır.
Metro sistemlerinin geçtikleri hat çerçevesinde, özellikle 500 metrelik istasyon noktaları yürüme mesafeleri içerisinde gayrimenkullerin değerlerinin buraya getirilen imkanlardan dolayı arttığı bilinmektedir. Dünya ve Türkiye örnekleri göstermiştir ki önemli bir ulaşım aksı etrafındaki gayrimenkullerin rantları daha fazla olacaktır. Rant artışlarını, öneri sistemin geçtiği batı kentsel aksında farklı kategoriler ile belirtmek doğru bir yaklaşım olacaktır. Buna göre etki alanları istasyon cepheli alanlara 1. derede etki alanlara, istasyon cepheli alanlar dışında kalan ancak istasyon noktalarına yürüme mesafesinde olan alanlara 2. derece etki alanları ve yürüme mesafesinde olmayan ancak entegre sistemler aracılığı ile metro sisteminin etki ettiği alanlar ise 3. derece etki alanları olarak nitelendirilmektedir. Bu etki alanı sınıflamasına bakıldığında 1. dereceden 3. dereceye doğru rant artışları olacak ama giderek azalan miktarlarda gerçekleşecektir. Özellikle 1. derece etki alanlarında yaşanacak rant artışları rant fiyat patlamaları şeklinde nitelendirilebilmektedir. Bu nedenle değerleri çok fazla yükselecek olan söz konusu alanlar metro sistemi daha yapım aşamasına girmeden önce kamulaştırılmalı ve yapım aşamasına girmeden önce bu alanlarda uygulanması istenilen oluşumlar hakkında girişimcilere arz edilmelidir. Bu alanlarda bu tip çalışmalar yapılmadığı takdirde aynı kent merkezlerinde yaşanan azlık rantı gibi değerlerinin çok üzerinde fiyatlara el değiştirmeler ve bu spekülasyonlar sonucu birçok kişinin haksız kazançları ortaya çıkabilmektedir. 3 farklı derecede ele alınan etki alanlarının dışında iş merkezi ve mia olarak öneme sahip alanlar anlatılan dereceli kıyaslamaya ek olarak daha büyük değer artışlarına sahne olmaktadırlar. Batı kentsel aksı için önerilen projelendirme çalışmasında özellikle Urla ilçesinin alanın merkezi ve İzmir Kenti’nin alt merkezi olduğu nazım plan önerisi doğrultusunda iş merkezleri ve mia bulundurması nedeniyle değer artışlarından en büyük pay alacak olan nokta olduğu anlaşılabilmektedir. Bunun yanında öneri Yelki istasyonu günlük yoğunluk olarak çok yüksek değerlere ulaşacağı için alanda ticari içerik olarak en çok gelişme göstermesi gerekli nokta olarak ön plana çıkmakta ve bu özelliği ile değer artışlarından önemli pay alacağı beklenmektedir. Yine çalışma alanında bulunan Güzel Sanatlar ve Şehitler istasyon noktaları da kemikleşmemiş dokulara sahip olmaları ve yüksek oranda kapasite ile çalışacakları varsayımı ile rant oranlarındaki önemli yükselmelerin yaşanacakları alanlar olarak kendilerini göstermektedirler.
Dünyada uygulanan metro sistemleri deneyimleri göstermiştir ki istasyonların yürüme mesafeleri içerisinde kalan alanlar kentsel işlevler açısından çekicilik kazanmıştır. Etki alanında yaşayan insanların en sık kullandıkları en büyük kapasiteli ulaşım aracı olan metro sistemleri diğer ulaşım sistemleri gibi durak noktalarının birbirine çok yakın olmadığı yapıdadırlar. Bu nedenle çok uzun hatlarda dahi istasyon sayıları diğer ulaşım sistemlerine göre çok azınlıkta kalmaktadır. Bunun sonucunda her istasyon noktasının büyük yoğunluklar tarafından kullanımı doğrultusunda söz konusu alanların yakın çevresinde kentsel işlevlerin yer seçim isteklerinin artması bu hizmetler açısından önemli bir koşuldur. Batı kentsel gelişme altyöresi öneri sistemi dahilinde de bu etkilerin istasyon noktaları çevrelerinde görülebileceği olasıdır.
Metro sistemleri seyrek dokular üzerinde kemikleşmiş dokulara nazaran çok daha etkili olmaktadırlar. Bu özelliğe bakıldığında batı kentsel aksında merkezi noktalar haricinde kemikleşmiş dokulara rastlanmadığı, kemikleşmiş dokuların ise oluşumların getirebileceği faydalar sayesinde esnek davranışlar içerisine girebilecekleri görülmektedir. Bunun nedeni öneri sistemin alan için daha önce gerçekleşmemiş büyüklükte yatırıma söz konusu olmasıdır. Öneri sistemin geçeceği çerçevenin sisteme ayak uyduracağı ve gelişmesi için gerekli olabilecek ek katılımları yapacağı, yeni gelişecek ve yatırım olanakları artacak batı kentsel aksı için olası bir durumdur.
Metro sistemlerinin hiçbir zaman hava şartları yüzünden zarar görmeyecek ve sürekli olarak aksamadan işleyecek bir sistem olmasından dolayı ulaşım rahatlayacaktır. Metro sistemlerinin hız ve sürekli düzenlerinin yanı sıra rahatlığı ve konforu da yanlarında getiriyor olması metro sistemlerine çok önemli özellikler kazandırmaktadır. Bu özelliklerin getirisi olarak batı kentsel aksında öneri proje ile yaşayacak nüfus, merkez kentin içinde yaşarmış gibi, hatta merkez kentin yoğunluğundan çok daha az yoğunluk içermesi nedeniyle daha rahat bir şekilde günlük ev, iş ve servis bağlantılarını sağlayabilecekler, bu hizmetleri karşılarken de hız, düzen, konfor ve rahatlığı yaşayacaklardır. Merkez kentte yaşayan ve günlük ev, iş ve servis bağlantılarını batı aksında gerçekleştiren nüfus ise yine üst düzeyde hizmet kalitesi ile bu isteklerini karşılayabilecektir.
Kentlerimizde özel oto kullanımının günümüzde gerekli altyapı limitlerini zorladığı görülmektedir. Özellikle otopark ihtiyacı bu konuda çok önemli bir eksiklik olarak karşımıza çıkmaktadır. Metro sistemleri bu konuya her istasyon noktası etrafında oluşturulan geniş otopark alanları sayesinde çözüm üretmektedir. Batı kentsel aksı öneri projesi ile batı aksında yaşayan ve merkez kente ya da batı aksı içerisinde herhangi bir noktaya ulaşmak isteyen nüfus ister yeterli miktarda olan aktarma imkanları sayesinde metro istasyonlarına ulaşarak, isterse de metro istasyonlarına özel otoları ile ulaşıp özel otolarını istasyon alanları etrafında planlanmış otopark alanlarına bırakarak metro sistemini kullanabilecektir. İster aktarma ile isterse de özel oto ile istasyon noktalarına ulaşılsın, ulaşım maliyetlerinde ve ulaşım konforunda önemli getirileri sağlayacak olan metro sistemi bu tercih sebepleri ile kullanılacaktır. Bunun yanında ulaşılan noktaya özel araç ile ulaşılması durumunda, ulaşılan noktaların merkez alan olduğu düşünüldüğünde içinden çıkılamayan ve zaman kaybına neden olup istenilen faydanın sağlanamadığı özel oto ile ulaşım sağlanmasında yaşanan bu tip sorunlar metro sistemleri sayesinde ortadan kalkmaktadır. Nitekim batı kentsel aksında merkeze olan mesafenin çok fazla olması, kentiçi trafiğin merkeze yaklaştıkça artması ve merkez alandaki altyapıların yetersiz kalması nedenleriyle metro sistemleri çok cazip bir ulaşım sistemi konumuna gelecektir.
Metro sistemleri diğer ulaşım sistemlerine göre daha güvenlidir. Ülkemizde günümüzde çok yüksek seviyelere çıkan araç sahipliği ve dolayısıyla oluşan trafik sonucunda kaza oranları da giderek artmaktadır. Metro sistemlerinin aynı hat üzerinde sadece tek yönde ulaşım ve tüm hatta sinyalizasyon sağlanması ile birlikte güvenlik açısından çok üst seviyelere çıkılmıştır. Güvenlik nedeni ile batı aksında yaşayan nüfus diğer metro uygulamalarında etki alanlarında kalan nüfuslar gibi metroyu tercih edebilecektirler.
Metro sistemleri diğer ulaşım sistemleri arasında çevreci özellikleri ön plana çıkmaktadır. Günümüzde ulaşım sistemlerinde yoğun bir biçimde kullanılan ve dünyadaki ekonomik sistemlerin ana öğesi olan petrol ürünlerine olan bağımlılık metro sistemlerinde yerini elektrik kullanımına bırakmıştır. Sonucunda ekonomik olarak dışa bağımlı olunan petrol ürünleri fiyatlarındaki dengesiz artışlardan olumsuz etkilenmeyen ve bunun yanında petrol ürünlerinin doğaya yaptığı olumsuz etkileri içermeyen metro sistemleri yerel yönetimler açısından tercih edilmekte ve gelecekte petrol durumunun dünyada nasıl bir hale geleceği hakkında net bir veri ortada olmadığından bu konuda garantili bir sistem olma özelliği sayesinde uygulanması desteklenmektedir.
Dünyadaki silah teknolojisinin gelişmesi, ülkelerdeki nükleer denemelerin artması ve bu yöndeki gelişmelerin insanlığı nükleer tehdit altında bırakması üzerinde önemle durulması gereken konulardandır. Metro tünelleri özellikle radyasyona karşı halkın korunmasına karşı belli servis ilaveleri ile kullanılabilecek hale getirilebilmektedir. Dünyada üzerinde büyük hassasiyet ile durulan nükleer geliştirme çalışmaları gelecekte tüm dünya insanlarını tehdit eder duruma gelecektir. Metro tünellerinin bu konuda kullanımı için çalışmalar yapılmalı ve herhangi bir tehlike anında alanlar kullanıma hazır olmalıdır. Batı kentsel gelişme aksı için bu tip durumlarda kullanılabilecek, nükleer risklere özel acil durum toplanma alanları olarak nitelendirilebilecek bu alanlar metro sistemi içerisinde yer alacak şekilde düzenlenebilecektir.
Gelen ve giden yolcuların metro istasyonları yakın çevresinde dinlenme ve merkezi aktivitelere rahat ulaşımı sağlayacak park ve yaya öncelikli alanlar planlanmalıdır. Batı kentsel aksında yapılan metro sistemi önerisinde, dünya metrolarında görülen etkilerden olan yayalaştırma çalışmaları yapılacaktır. Bu çalışmalar hem nüfusun metro sistemi kullanımında rahatlıklar sağlayacak hem de nüfusu metro sisteminin kullanılmasına teşvik edecektir.
Dünya ülkeleri ve Türkiye’deki metro sistemleri deneyimleri göstermiştir ki özellikle hatların son istasyonlarında ve etki alanı kapsamında yürüme mesafesi dışında alanlar kalan istasyon noktalarında çeşitli ulaşım türleri aracılığı ile aktarma söz konusu olmaktadır. Batı kentsel aksı metro sistemi önerisi ile bazı istasyon noktalarına aktarma niteliği verilmiş ve bu aktarma niteliği ile birlikte gerekli altyapısal gereklilikler tartışılmıştır. Sağlanacak olan aktarma sistemi ile entegrasyon ile birlikte 2 km.ye kadar olacak aktarmalar ücretsiz ring seferler ile, 2 km. üzerinde olacak olan aktarmalar ise besleme seferler aracılığı ile sağlanacaktır.
Ayrıca metro istasyonları yakın çevreleri için önerilecek alışveriş alanları ekstra ulaşım ihtiyacı gerekmeden bu ihtiyacın karşılanmasını sağlayacaktır.
Sonuç olarak öneri metro sistemi, çalışma kapsamında değinilen ve diğer ulaşım sistemlerinde bulunmayan rahat, güven, konfor, ekonomik, etki alanlarını canlandırıcı ve çevre dostu olası gibi özellikleri sayesinde İzmir Batı Kentsel Gelişme Altyöresi için gelecekte gerekli olacak tüm ulaşım ihtiyaçlarını karşılayacak, bunun yanında ise çalışma alanına diğer sistemlerin sağlayamayacağı olumlu katkıları yapacaktır. Mevcutta bulunan İzmir Metrosu ile bütünleşecek olan öneri sistem ve 2030 yılında gerçekleşmiş olacak diğer metro etaplarının tamamlanması ile birlikte İzmir Kenti de ulaşım imkanı bakımından dünyanın en çağdaş şehirleri arasında yerini alabilecektir.
Bütün yorumları forumda okuyun!Bütün yorumları forumda okuyun!