Yaz gelince BeyoÄŸlu'nun her köÅŸesi farklı kapsam ve sürelerle sanat - kültür olayları ve gösterilerine sahne oluyor. Kentin geri kalanını etkilemeyen bu hareketlilik, giderek bölgedeki tüm mekânları içine ve etkisine alarak bir doyma noktasına doÄŸru ilerliyor. Haziran ayının son haftasında yapılan Galata - Cenova BuluÅŸması da bu kapsamda. Ancak yine de buluÅŸma, bildiÄŸimiz BeyoÄŸlu etkinliklerinden farklı bir anlam taşıyor.
BuluÅŸma, Avrupa BirliÄŸi (AB) tarafından (Fransa'da Lille'le birlikte) 2004 Avrupa Kültür BaÅŸkenti ilan edilen Cenova'da yürütülen kültür programının bileÅŸkelerinden biri.
Galata - Cenova BuluÅŸması, Galata'nın Ceneviz geçmiÅŸine göndermeler içeriyor. Öte yandan Ä°stanbul'un Avrupa Kültür BaÅŸkenti adaylığına iliÅŸkin çaÄŸrışımlar da taşıyor.
Tüm deÄŸerlerin, sermaye girdisi olarak küresel dolaşıma girdiÄŸi bir çaÄŸda kentlerin bu sürecin dışında kalması imkânsız. Kaydı kâğıt üzerinde tutulmayan küresel kıymetler borsasında kentlerin de bir tahtası var. Nasıl Kıbrıs'taki uzlaÅŸma ihtimali Ä°stanbul ve Atina borsalarınca "satın alınıyor" ya da Atocha'da patlayan bombalar Madrid borsasında kağıtların düÅŸmesine yol açıyorsa, kentlerin başına gelen olaylar da kendi borsalarında dalgalanma yaratıyor.
En güzel örneklerden biri Guggenheim Bilbao'su. Ä°ÅŸlemeyen limanı ve yüksek iÅŸsizlik oranıyla kentler borsasında adı bile geçmeyen Bilbao, Frank O. Gehry'nin projesi kendisinden önde giden müzesi sayesinde bir anda yüksek fiyattan kote edildi. Ä°n - cin top oynayan havaalanına milyonlarca turist inmeye baÅŸladı. Avrupa'da ne zaman bir kentsel geliÅŸim ya da daha şık ve moda deyimiyle "sürdürülebilir kentsel kalkınma" konuÅŸulsa, Bilbao'nun adı anılmadan geçilmez oldu.
Böyle bakıldığında, 2004'ün kültür baÅŸkentlerinden Cenova'da düzenlenecek sergilerden birinin Cenova'daki Bilbao: Kültür Kenti DeÄŸiÅŸtiriyor baÅŸlığını taşıması da ÅŸaşırtıcı deÄŸil. Avrupa Kültür BaÅŸkenti payesi kentlerin deÄŸerini az ya da çok arttırabiliyor. Tıpkı olimpiyat, futbol ÅŸampiyonası ya da Formula 1 yarışları gibi.
Avrupa'da 20 yıldır kültür baÅŸkentleri belirleniyor. 1985'in ilk kültür baÅŸkenti Atina'da ÅŸimdi sırada Olimpiyat Oyunları var (Bu hesapla, 2010 yılının baÅŸkent adayı Ä°stanbul'a olimpiyat sırasının 20 yıl sonra, 2030'da gelmesi umulabilir!). Åžimdiye dek kültür baÅŸkentliÄŸi yapan kentlere bakıldığında ortaya ilginç bir tablo çıkıyor. Bir yanda Atina, Floransa, Dublin, Lizbon (1994 yılında kültür baÅŸkenti ; 2004'de Avrupa Futbol Åžampiyonası ev sahibi), Stokholm, Kopenhag gibi kentler. Öte yanda, Anvers, Selanik, Weimar(Almanya), Graz, Salamanca (Ä°spanya). Bunlar arasında Weimar ile Salamanca'nın kentlik statüsü bile tartışılabilir.
O arada, AB'nin 1999'da aldığı bir kararla aday ülkelerin kentleri de - AB üyesi ülkelerden bir kentle birlikte - kültür baÅŸkenti olabiliyor. Böylelikle, Krakov, Rejkjavik ve Prag 2000 yılında Avignon, Santiago de Compostela ve baÅŸka kentlerle birlikte baÅŸkent olabildiler.
Metropolllerden de kültür baÅŸkenti olanlar yok deÄŸil. Ama hep bir yıl dönümü, kutlama vb. dolayısıyla. ÖrneÄŸin Paris Fransız Ä°htilali'nin 200. yılında, 1989'da; Berlin, birleÅŸmesi nedeniyle 1988'de kültür baÅŸkenti oldular.
Cenova'ya gelince, kabuÄŸunu kırmak üzere kültür baÅŸkenti seçildiÄŸi anlaşılıyor. Kentte bu yıl yapılacak etkinliklerin süpervizörü, Venedik Bienali'nin küratörlerinden Germano Celant, baÅŸkent olmadan önceki Cenova'yı "geleneksel olarak içine kapalı ve tecrit edilmiÅŸ olarak bilinen, kimliÄŸinin içi ve dışıyla iletiÅŸimde olmayan bir kent" olarak betimliyor. Bir yıl sürecek etkinliklerin Cenova'da bir canlılığı tetiklemesi bekleniyor.
Bu bilgiler ışığında, Ä°stanbul'un adaylığı daha doÄŸru deÄŸerlendirilebilir. Geçen 20 yılın uygulamasına bakıldığında, kültür baÅŸkenti payesinin, kalın çizgileriyle, Avrupa'daki orta büyüklükteki kentleri "ortak" pazarla bütünleÅŸtirme amacıyla verildiÄŸi söylenebilir. Oysa, Ä°stanbul çoktan bu aÅŸamaya ulaÅŸmıştır. Ä°stanbul ekonomik ve mali piyasaları, toplumsal hareketliliÄŸi, kültür ve sanat alanındaki canlılığıyla orta büyüklükte, entegrasyon sıkıntıları olan kent nitelemesini haketmemektedir. Büyüsü, karmaÅŸası, belirsizliÄŸi, sefaleti, kural tanımazlığı ile orta halli, halim selim kültür baÅŸkentleriyle aynı sıraya sokulamaz.
Ä°stanbul, adaylığı kabul edilirse, Selanik'den 13, Glasgow'dan 20, Atina'dan ise tam 25 yıl sonra kültür baÅŸkenti olacaktır. Bu durum kabul edilemez. Kaldı ki, 2010 yılında AB üyeleri arasında Almanya'nın kültür baÅŸkentliÄŸi sırasıdır. Ä°stanbul'un adaylığı kabul edilse bile, hangi orta - küçük Alman kentiyle birlikte baÅŸkent olacağı belli deÄŸildir. (Akla gelen bir çözüm, Almanya ile Avusturya'nın sıralarının deÄŸiÅŸtirilerek Ä°stanbul'un Viyana ile birlikte baÅŸkent olmasıdır.)
Özetle, Ä°stanbul'un kültür baÅŸkenti adaylığı Türkiye'nin sayısız (NATO, AET/AB üyeliÄŸi, olimpiyat ev sahipliÄŸi türünden) geç kalmış entegrasyon projelerinden biri olarak görünmektedir. Bu haliyle de eksik bir projedir. Hep arka grupta koÅŸma kısır döngüsünün kırılması yönünde bir atılımı temsil etmemektedir. Adaylık geri çekilemeyeceÄŸine göre, gözden geçirilerek ince ayarı yapılmalıdır. (ÖrneÄŸin Ä°stanbul'un kendisi deÄŸil, BeyoÄŸlu dışındaki bölgelerinden biri kültür baÅŸkenti mekânı olarak saptanabilir. En son geliÅŸmelerle kültür sanat alanındaki bir büyük sıçramanın sahnesi olacağı anlaşılan Haliç iyi bir örnek olabilir.)
Bu arada kültür baÅŸkenti olma sürecinin ve sonrasının en az 12 aylık baÅŸkentlik sefası kadar önemli olduÄŸu vurgulanmalıdır. AB'nin kültür baÅŸkentlerinden beklediÄŸi iki ölçüt de bu görüÅŸü doÄŸrulamaktadır. Ä°lk ölçüt, yapılacak etkinliklerin süreklilik taşıması yani geleceÄŸe uzanan bir boyutu olmasıdır. Ä°kinci ve en önemli ölçüt de "olabildiÄŸince çok sayıda kentlinin harekete geçirilmesi ve katılımının saÄŸlanmasıdır". Oysa ÅŸimdiye kadar yürütülen adaylık çalışmalarında, kendi kurumları dışında Ä°stanbul'luları pek temsil etmeyen kültür elitlerinin projede söz sahibi oldukları görülmektedir. Ä°stanbul'un baÅŸkent adaylığı hızla açık ve paylaşımcı bir örnek projeye dönüÅŸtürülmelidir.
Cenova'yla ilgili hazırladığımız dosyayı incelemek için tıklayın.