1929'da Barselona Dünya Fuarı için Ludvig Mies van der Rohe’nin tasarladığı Barselona’daki Almanya Pavyonu bilindiÄŸi gibi fuar sonrası yıkılmıştı. Modern mimarinin anıtsal ve simgesel “ikon”larından biri belki de en önemlisi olan bu eser 1990'lı yılların baÅŸlarında olabildiÄŸince özgününe baÄŸlı kalınarak yeniden inÅŸa edildi. Bu pavyonu yaÅŸatıp korumak ve Mies’in mirasını kurumsal olarak kollamak üzere bir de “Mies van der Rohe Vakfı” kuruldu. Jose Lluis Hortet ve yardımcısı Diane Gray tarafından ciddi bir profesyonellikle yönetilen bu vakıf, daha güncel olabilmek amacı ile de bir “Ödül Programı” kurdu. Bu programın kuruluÅŸunda AÄŸa Han Mimarlık Ödülü’nü ziyaret etmiÅŸler ve bizim bir ödülün kurumsal yapısı ve nasıl yönetimi konusunda bilgi almışlardı.

Titizlikle çalışmalarla geliÅŸen bu Ödül Avrupa çaÄŸdaÅŸ mimarlığının önemli referans noktalarından biri oldu. Ödül son yıllarda daha kapsamlı bir kimlik geliÅŸtirip Avrupa BirliÄŸi’nin de desteÄŸini alarak 2000 yılından bu yana adını deÄŸiÅŸtirip “Avrupa BirliÄŸi Mimarlık Ödülü oldu.”

Bu kapsamda 2001 yılında bu ödülü San Sebastian’daki Kursaal Merkezi ile Rafael Muneo, 2003 de de Strasbug’daki Hoenheim Kuzey Tramvay Terminali ve Otopark’ı ile de Zaha Hadid aldı. Ayrıca her dönem verilen, kırk yaÅŸ altı mimarlara verilen bir de “YetiÅŸen Mimar Ödülü” var.

Bu ödül de genç mimar(lar)ın eriÅŸtiÄŸi noktayı yüceltmeyi ve yüreklendirmeyi amaçlamakta. Bu ödülleri 2001 ve 2003 yıllarında iki Alman mimar aldı. Ostfildern Scharnhauser Parkı Belediye Sarayı ile Jürgen Mayer, 2003 yılında da Bobingen’deki Kaufmann Holz Dağıtım Merkezi ile Florian Nagler aldı.

Ödül’e aday olabilmek için hem bir Avrupa coÄŸrafyası yapısı olmak gerekiyor hem de “Mimar”ının Avrupa BirliÄŸi üyesi –ya da adayı- ülkelerinin birinden olması gerekmekte. Kısacası Avrupa BirliÄŸi’ni reddeden Ä°sviçre’den bir yapı ya da Ä°sviçreli bir mimarın yapısı katılamıyor. Ama “Bekleme Odası”ndaki Türkiye’deki yapılar ve Türk mimarları katılabiliyorlar. Sanırım benim de Jüri’ye seçilmem bu geniÅŸlemekte olan coÄŸrafyanın desteÄŸi olarak gündeme girmesi olsa gerek.

Ödül, bir mimarın yaÅŸamı boyu yaptıklarına deÄŸil tekil yapısına verilmekte. Bu yönü ile “Mimarlık Yıldız Sistemi”ne, günahı yada sevabı ile bir kiÅŸiyi daha eklemek yerine mimarlığın güncel söylemine doÄŸrudan katkı amaçlanmakta. Dolayısı ile gündem oluÅŸturmayı amaçlayan bir ödül. Gerçekten de jüri tartışmaları o yönde geliÅŸti.

Jüri iki aÅŸamalı toplanıyor. 2005 Dönemi Ödülü Jürisi Ocak ayı içinde Barselona’da toplandı. 245 projeyi sergi ve dosya incelemesi süreci sonucunda altı projeyi yerinde incelemek üzere listeledi. Bu projelerden ikisi Barselona’da olduÄŸu için ertesi gün Jüri üyeleri tarafından ziyaret edildiler Mart ayı içinde geri kalan dört proje Berlin, Brega, Birmingham ve Londra’da yine tüm Jüri üyelerini katılımı ile incelendiler. Son toplantı Londra’da RIBA (Kraliyet Mimarlık Enstitüsü) de yapıldı ve orada “Ödül’ün hangi yapıya verileceÄŸi kararlaÅŸtırıldı.

“YetiÅŸen Mimar(lar)” (Emerging Architect(s)) Mansiyonu da bu toplantıda kararlaÅŸtırıldı. Mansiyon, Hollanda’nın Utrect kentinde Pieter Bannenberg, Wlater van Dijk, Kamiel Klaase ve Mark Linnmann’da oluÅŸan genç gurubun gerçekleÅŸtirdiÄŸi Basketbar projesine verildi. Basketbar cam duvarlarla korunaklı yerden bir kat yükseltilmiÅŸ bir basketbol alanı ile onun altında yer alan bar, kafe ve toplanma olanakları saÄŸlayan bir tür sosyal etkinlik alanına verildi. Çok katlı bir konut projesinin açık alanında yer alan bu yapı çaÄŸdaÅŸ duru estetiÄŸin özgün bir örneÄŸi olduÄŸu kadar eldeki kısıtlı alanı çok yaratıcı bir biçimde hem sportif hem de dinlence iÅŸlevlerini birleÅŸtirerek kullanması ile takdir edildi.

AB Mimarlık Ödülü’nün hoÅŸ bir geleneÄŸi var. Bir önceki ödülü kazanan kiÅŸi “Jüri BaÅŸkanı” oluyor böylece bir süreklilik ve deneyim de bir sonraki jüriye katılmış oluyor. 2003 Ödülü’nün jürisini Rafael Muneo’nun yürüttüÄŸü gibi bu jüriyi de Zaha Hadid yönetti ve keskin söylemi ve esprili davranışları ile çalışmayı çok hoÅŸ ve sevimli bir ortama soktu.

Finale kalan dört projenin gezilmesi tam bir “okul turu” tadında neÅŸeli, dostane, mimarlık ve üst düzey mimarlık dedikodusu dolu geçti. Dört günlük çalışma hep birlikte yapıldı. Gezinin her ayağına incelenen bazı projelerin mimarlarının da katılması tartışmalara derinlik kazandırdığı gibi çok özel anlar yaÅŸamamızı yeni dostluklar kurmamızı saÄŸladı.

Sonunda oybirliÄŸi ile ödülün Berlin’de Rem Koolhaas tasarımı olan Hollanda büyükelçiliÄŸi yapısına verilmesine karar verdik. Berlin’de son on yılda olagelen mimarlık devimi herkesin dikkatini çeken, iyi ya da daha az iyi birçok yapının varolduÄŸu, ÅŸehri bir çaÄŸdaÅŸ mimarlık fuarına dönüÅŸtürdüÄŸü ortamda Mies van der Rohe Ödülü ile Mies’in son baÅŸyapıtlarından “Devlet Galerisi”nin burada olması hoÅŸ bir varoluÅŸ idi. Benim vaktim vardı Berlin’de (kim bilir kaçıncı kez) önce Galeri’ye gidip sonra toplantıya katıldım. Sonra sanki Mies ile Koolhaas arasında tarihin derinliklerinden gelen bir diyaloÄŸun varlığını duyumsadım.

Devlet Galerisi - Berlin (Mimar: Mies van der Rohe)
FotoÄŸraflar: Süha Özkan

Koolhaas’ın Hollanda ElçiliÄŸi Berlin’in az katlı ama yoÄŸun kentsel parsellerinden biri üzerinde. Yapının önündeki park ile hem o yöne açık avlusu ile hem de yoÄŸun ÅŸeffaf cepheleri ile iliÅŸki kurmakta. Kare planlı büro bloku “L” biçimde konutlar bloku ile sarılmakta ve bunun sonucu sert yüzeyli üzerinde yeÅŸillik olmayan bir kenarı bir kat yükseklikten inen bir rampa olarak tasarlanmış avlu çalışma ve yaÅŸama alanlarını ayırmakta. DeÄŸiÅŸik katlardan konut blokuna baÄŸlanan köpüler farklı ve güçlü bir tektonik dışavurum sunmakta.

Büro bloku kare olmasına karşın, iç bölünmeler dik açısal deÄŸil. Planı serbest açısal bir özgürlükle tasarlanmış. DeÄŸiÅŸik iÅŸlevlerin kendi doÄŸaları gereÄŸi özgürce biçimlendirilmesi ile oluÅŸmuÅŸ. Ä°ÅŸlevleri birbirlerini baÄŸlayan dolaşım ekseni ise bir tür açık koridorlar ve geniÅŸleyen, izlenimsel olarak deÄŸiÅŸik ve zengin mekan deneyimleri dizisi. En etkileyici tarafı dolaşımın yapıyı dışardan sarması. Dolayısı ile yapı içinde dolaşırken sürekli aydınlık ve dış ortam ve doÄŸa izlenmesi çok hoÅŸ.

ElçiliÄŸi planlama kurgusu, Zaha Hadid’in inÅŸa edilmeyen Bristol’deki Opera Yapısı'nın kuramsal ve diyagramatik çalışmalarını anımsatmakta. Ä°ÅŸlevlerin dizelenip gerekli mekanların baÄŸlanmasından sonra bu dolaşım eksenini bir yapı olarak sarmalamak. Koolhaas’ın bunu büyük bir yetkinlik ve beceri ile yaptığı kuÅŸkusuz. Kimi dolaşım alanlarında zeminin ÅŸeffaf cam olması da, bu alanlarda geçerken, önce çekinme, duraksama sonra güvenle yürüme izlenimlerinden oluÅŸan bir deÄŸiÅŸik duygu vermekte.

Yapının belki de en derin iz bırakan ayrıntısı hatta ileride “ikonik” bir deÄŸer bile kazanabilecek etkinlikteki “Åžeffaf Toplantı Salonu” Yapının cephesinden tek mekan olarak avluya dört kat yükseklikten konsol olarak çıkan bu salon tam anlamı ile boÅŸlukta yüzen bir toplantı ortamı. DoÄŸrudan Büyükelçi’nin çalışma alanına açıldığı için de bu salona “Ambassadorial Meeting Hall” denilebilir.

Avlu içinde pırıl pırıl aydınlık ve tüm yapı ile sarmalanmış bir ortam. Avrupa BirliÄŸi “Mies van der Rohe” Mimarlık Ödülü, ilk yıllarında kendini adamış olduÄŸu Mies’in mirasının izlenip sürdürülmesi aÅŸamasından geçip büyük bir saygınlıkla AB nin kaçınılmaz bir parçası olmak yolunda. 2005 Uluslararası Mimarlar BirliÄŸi Kongresi sürecinde bu ödülleri kazanan, sergilenmeye deÄŸer projeler ile Türkiye’den aday gösterilmiÅŸ projelerin hepsini bir arada sunmak için Vakıf’la giriÅŸimlerimiz sürmekte. Umarım gerçekleÅŸir.

Ä°zlemeye deÄŸer.