Göl Kıyısından Şikago Manzarası
Kaynak: Wikipedia
ABD'nin nüfus bakımından üçüncü büyük şehri olan Şikago'nun yeniden şekillenmesini sağlayan Burnham Planı'nın 100. senesi kutlanıyor. Bu amaçla Şikago bölgesinden 173 kurum bir araya gelerek Burnham Plan Centennial Programı'nı oluşturdular. Program 2009 boyunca sergiler, etkinlikler, eğitimler, geziler düzenliyor. Etkinlikler kapsamında bir de geçici pavyon yarışması düzenlendi. Yarışmayı Zaha Hadid ve UN Studio kazandı. Pavyonlar Millenium Park*'ta 19 Haziran-31 Ekim tarihleri arasında açık kalacak.
Solda, Zaha Hadid
Sağda, UN Studio
Bu sene 100. senesini kutlayan ve Şikago'nun farklı bir çehreye kavuşmasını sağlayan Burnham Planı nasıl bir plandı?
Daniel Burnham ve Edward H. Bennett tarafından yaratılan Burnham Planı popüler ismiyle "1909 Plan of Chicago", yeni ve geliştirilmiş parkları, sokakları, yeni tren yollarını, liman faaliyetlerini ve şehirle ilgili binaları içeriyordu. "Ufak planlar yapmayın" sözü ile tanınan Daniel Burnham'ın planı günümüzde Şikago'un gelişmesi ve planlamasının sürdürülmesinde önemli prensipleri barındırıyor.
Kuşbakışı Plan
Hızlı büyümeden kaynaklanan kaosu önlemek için bir araya gelme zamanıdır.
Plan of Chicago, Sayfa 1
Proje 1906 yılında Commercial Club ile birleşen Merchants Club'ta başladı. Hızlı büyüyen şehrin gelişmesinin önemine değer veren bir grup tanınmış iş adamı Daniel H. Burnham ile çalışmaya karar verdiler.
1893 Dünya Kolombiya Fuarı
Burnham, Şikago'daki 1893 Dünya Kolombiya Fuarı'nın inşaatını yönetmişti. Fuar, 66 milyonluk ülkeden 21 milyon ziyaretçiyi kendine çekmiş, temiz, aydınlık ve uyumlu bir şekilde düzenlenmiş planıyla gelenleri oldukça etkilemişti. Planlama yeteneği ile bilinen Burnham, Washington DC, Cleveland, San Fransisko, Filipinler'deki Manila ve Baguio kentlerinin şehir planları üzerine çalışıyordu. Fakat Şikago onun esas şehriydi ve büyüyen şehrin sorunları her zaman aklındaydı.
Solda, Daniel H. Burnham
Sağda, Edward Bennett
Burnham planda kendisine yardımcı olarak Edward Bennett'i seçti ve ufak bir ekip ile planı hazırladı. Charles Moore, bitmiş metinleri düzenledi, Jules Guérin kuşbakışı çizimleri hazırladı. Plan kitap formunda basıldı.
Burnham, Avrupa'nın önemli şehirlerinin trafik diyagramlarını incelemişti.
Burnham ve iş ortakları Şikago Planı'nı çalışmanın detaylı bir projesi olarak düşündüler. İş, şehir ve hükümet liderlerine geniş ve etkin bir tanıtım kampanyası yaptılar. 1909 yılında kent liderleri Burnham Planı'nın ardından büyük bir pazarlama kampanyası başlattılar. Sonuç, North Michigan Avenue, Wacker Drive ve Şikago'nun muhteşem göl kenarı parkları ve korunan ormanlar oldu.
Plan 6 önemli yaklaşımı içeriyordu:
• Göl Kenarının Düzenlenmesi
• Bölgesel Otoyol Sistemi
• Trenyolu Terminallerinin Düzenlenmesi
• Yeni Parklar
• Sokakların Sistematik Olarak Düzenlenmesi
• Kamusal ve Kültürel Merkezler
Planın gelişme süreci kronolojik olarak şöyleydi:
1906, Burnham, Merchants Club tarafından Şikago'un planı üzerinde çalışması için görevlendirildi. O da Bennett'i sağ kolu olarak belirledi.
1907, Merchants Club ve Commercial Club, Commercial Club adı altında birleştiler. Kentsel peyzajda önemli arazilerin belirlenmesi için kulüp üyelerinden bir alt komite oluşturuldu.
1908, Burnham el yazısı ile bir altlık oluşturdu. Charles Moore, planının basılacak hale getirilmesini sağlamak için görevlendirildi.
1909, Plan, 4 Temmuz'da kamuoyu ile paylaşıldı.
1909, Commercial Club, Busse ve Şikago Şehir Konseyi, Charles Wacker yönetiminde 328 kişilik Şikago Plan Komisyonu'nun kurulmasına karar verdi. 1912 yılında Burnham öldü fakat yardımcısı Bennett sorumlu mimar olarak 1930 yılına kadar komisyona hizmet vermeye devam etti.
1914, Şehrin yerel yönetim bölgesi Cook'takiler bütün vatandaşlara açık Orman Koruma Bölgesi'nin yaratılmasını onayladılar. Bugün, kent ve banliyöler boyunca uzanan yaklaşık 27.500 hektarlık alanda Şikago Botanik Bahçesi ve Hayvanat Bahçesi yer alıyor.
Plan korunması gereken ormanları ve büyük ölçekte şehir parklarını, konut alanlarının arasındaki ufak parkları da içeriyordu. Ekspres yollar ve bulvarlar bölgenin büyük açık alanlarını bağlıyor.
1916, Plandaki önerilen iki rekreasyon alanından birisi olan 900 metre uzunluğundaki Municipal Pier No.2 planda belirtilen yerinden birkaç blok ötede açıldı. İsmi 1927 yılında 1. Dünya Savaşı anısına Navy Pier olarak değiştirildi. İskelede, kargo depoları ve gemiler için yolcu binaları yer alıyordu.
Yükleme işleri Calumet Harbor'a alınana kadar ikisi de çok az kullanıldı ve otomobil kullanımındaki artış göl üzerindeki yolculuk işini azalttı. 1918 yılında iskele, asker kaçakları için hapishane, 2. Dünya Savaşı sırasında denizcileri eğitim merkezi olarak, 1946-1965 yılları arasında Illinois Üniversitesi'nin ilk kampüsü olarak kullanıldı. 200 milyon Dolar'lık renovasyonun ardından 1995 yılında eğlence merkezi olarak yeniden açıldı. Her sene 8,6 milyon ziyaretçiyi kendine çekiyor. Plandaki diğer iskele hiçbir zaman inşa edilmedi.
1920'lerde Bennett'in simetrik Fransız vizyonu Grant Parkı merkezindeki Buckingham Çeşmesi ile dünyanın en büyük düzgün peyzajı haline getirdi.
1917, Günümüzde Burnham Park olarak da bilinen Grant Park'ı 14. Sokak'tan başlayarak sürekli bir kıyı parkı haline getirdi. 1930 yılında Jackson Park'a ulaştı. Bu sırada, çalışmalar Lincoln Park'a uzandı. 2002 yılında başkan Richard M. Daley, Lincoln Parkı Evanston'a uzatmayı teklif etti. 4 sene sonra, Friends of the Parks teklifi bir adım öteye götürerek, göl kenarındaki boşlukların doldurularak yeni park alanları yaratılmasını önerdiler.
1920, Çift katlı Michigan Avenue Köprüsü açıldı. Michigan Avenue Şikago Nehri üzerine doğru uzandı. Bu açılış kuzey bölgesinin ticari açıdan gelişmesini sağladı ve şehrin birincil alışveriş ve turistik rotası haline geldi. Plan, nehrin çöp dökme ve lağım kuyusu işlevini gördüğünü belirtiyordu. Bugün nehir, planın öngördüğü şekilde yıllar sonra kirlenme karşıtı çabaların sonucunda konut alanı olarak kullanılıyor.
1921, Field Müzesi, Grant Park'ın hemen güneyindeki eski trenyolunun arsasına inşa edildi. Plan, Grant Parkı park manzarasına sahip ve sanat enstitüsüne bağlanacak şekilde iki yeni müzenin yer almasını öngörüyordu. İşadamı Montgomery Ward'ın davası, parkta yapılacak yeni binaların engellenmesine sebep oldu. Aynı zamanda 1923 yılında, Şikagolu seçmenler, parkın genişletilmesi, adaya bağlantı yapılması ve Burnham Parkı'nın yaratılması gibi çeşitli faaliyetler için 20 milyon Dolar'lık tahvili onayladılar. 1929 yılında Field, Shedd Akvaryumu ile, 1930 yılında Adler Planetaryumu ile birleşti. Lake Shore Drive, bu üç alanı birbirine bağlayacak şekilde yeniden düzenlendi ve yürünebilir bir müze kampüsü oluşturuldu.
1921, Plandaki başlıca kamusal binalardan olan Şikago Ana Posta Ofisi tamamlandı. 1932 yılında genişletildi, 1996 yılında hemen yanında yeni bina yapılana kadar faaliyetini sürdürdü.
1923, Plan'ın öngördüğü, Şikago'nun banliyöleri ile bağlantıyı sağlayacak bölgesel otoyolların koordine edilmesi için Şikago Bölgesel Planlama Birliği kuruldu.
1925, Burnham ve Bennett'in gölün güneyinde bağlanması öngördükleri adaların ilki Northerly Adası tamamlandı. Büyük buhran zamanına denk geldiği için diğerleri hiçbir zaman yapılamadı. 1948 yılında, adada Meigs Field'da küçük bir havalimanı açıldı. 2003 yılında, yıllarca süren tartışmanın ardından parka dönüştürüldü. Belediye başkanı gecenin bir yarısında, tek taraflı bir şekilde havalimanını ve uçak pistini kaldırdı.
1925, Bugün de kullanılan Union Station, nehrin batı yakasında Adams ve Jackson Sokakları arasında inşa edildi.
Lake Sokağı'ndaki Şikago Nehri, bu çizimde Seine Nehri gibi tasvir edilmiş. Çizim ayrıca iki katlı sokakları da gösteriyor.
1926, Wacker Drive benzeri iki katlı bir bulvar güney kıyısındaki boş depoların yerine açıldı. Sonrasında Wacker, doğu sahiline doğru genişletildi.
1930, Michigan ve Ashland arasındaki Twelfth Sokağı (bugünkü adı ile Roosevelt Road)'nın genişletilmesi çalışmaları tamamlandı. Bu çalışma şehrin batı yakasının konut, ticari ve üretim bölgesi olarak gelişmesini sağladı.
1930, Şikago Nehri'nin güney kolu Canal Sokağı'na paralel akacak şekilde yeniden düzenlendi.
Ogden Avenue
1934, Ogden Avenue'nin 5 km'lik diyagonal genişletilmesi çalışması tamamlandı. Plan pek çok diyagonal sokağı öneriyodu, bu tek uygulaması oldu. Şehrin batı ve kuzey tarafına kolay ulaşım sağladı. 1967-1993 yılları arasında bağlantı kaldırıldı. Günümüzde Ogden, Chicago Avenue'ye kadar uzanıyor.
1939, Şikago Nehri üzerindeki abartılı S çizmesiyle bilinen iki katlı Lake Shore Drive Köprüsü açıldı. Köprü yolun kuzey ve güney kollarını birleştiriyordu. Daha yumuşak ve araba sürmesi daha kolay hali ile 1986'da yer değiştirdi. 1956, Congress Ekspres Yolu (şimdiki adıyla Eisenhower Ekspres Yolu) açıldı.
Plan Neden Başarılı Oldu?
Planın başarılı olmasında pek çok sebep vardı.
1. Bir özel sektör ve yönetici girişimiydi.
2. Tasarlanması iki sene sürdü, bir gecelik çalışma değildi. Çok fazla araştırılmış ve kafa yorulmuştu. Günümüzde bu tarz bir planın yapılması büyük ihtimalle daha uzun sürecektir. Bir başka sebebi de politikacıların itici güç olmamaları. Onlar, seçim döneminde göstermek için sonuçlara ihtiyaç duyuyorlar.
3. Maddi açıdan iyi bir şekilde desteklenmişti. Şikago'nun işadamları ve zengin elitleri planın uygulanması için yeterli tutarı sağlamışlardı.
4. Tasarımın yüksek kalitede üretilmesi için çok fazla odak ve yatırım barındıyordu.
5. İşlerin gerçekleşmesi için pratik tarafı unutulmamıştı. Final raporunda yerel avukat, planın yasal yönünü uzun bir şekilde aktarıyordu.
6. Uzun süreli bir satış ve teslimat programı yürüttüler. İçinde, planın okullarda çocuklara öğretilmesini de içeren uzunca bir dönem süren pazarlama ve halkla ilişkiler çalışması yapıldı. Planın denetlenmesi için yarı özel bir ajans olarak Şikago Plan Komisyonu oluşturuldu.
7. Halen düşünce halinde olanlar veya tamamlanmış olarak akıllıca yürütüldü. Önceden yapılmasına rağmen pek çok şey Burnham Planı'ndaymış gibi gösterildi. Göl kenarındaki parklar, plandan önce kısmen yapılmaya başlanmıştı, plan daha fazla yapılmasını önerdi.
8. Plan hem somut hem de kavramsal olarak güzel bir birleşim sunuyordu. Michigan Avenue Köprüsü gibi somut öneriler ile birlikte, ring yol bağlantıları gibi kavramsal öneriler de bulunuyordu.
Bunlara ek olarak en önemli bileşen Burnham'ın kendisiydi. Kent vizyonuna sahip ileri görüşlü biriydi. Aynı zamanda Şikago'nun elitleri arasında sosyal etkisi ve kredisi olan bir kişiydi. Bu nadir bir araya gelen bir kombinasyondu.
Günümüzde Plan
1919 ve 1960 yılları arasında göl kenarında yüzlerce dönümlük yeni park alanları (yeşil ile boyanmış) oluşturuldu.
Plandan önce göl kenarında 10 km'lik park alanı varken şimdi 42 km'lik park alanı bulunuyor. Plan öncesinde Chicago ve Cook'ta herhangi bir orman koruma planı yokken şimdi 27.500 hektarlık yürüyüş, koşu, bisiklete, at binme, yelken ve piknik alanı yer alıyor.
Günümüzde, Burnham'ın vasiyetinin çokca hatırlanması tesadüf değil. 20 senedir görevinin başında olan Belediye Başkanı Richard M. Daley'in projeleri planın yüzüncü yılı ile örtüşüyor. 1995 yılında Navy Pier'in yenilenmesi, 2002 yılından Wacker Drive'ın yeniden inşası, 2003 yılındaki meşhur geceyarısı baskını Meigs Field'ı yeniden Burnham'ın Northerly Adası'na çevirdi. Başkan'ın Burnham ile ilintili projelerinin toplam maliyeti 1 milyar Dolar'ı buluyor.
Belediye Binası'nda yapılan söyleşide Daley, plan ile ilgili "Bu koltukta oturan herkesin aklında. O insanların sahip olduğu öngörü dikkate değer. Onlar her zaman büyük düşündüler. Şehrinizin geleceği ile ilgili her zaman fikirleriniz olmalı," şeklinde açıklamada bulunmuştu.
*Millennium Park Şikago'nun ödüllü sanat, müzik, mimarlık ve peyzaj mimarlığı merkezi. City of Chicago ve hayırseverlerin bir girişimi olan 10 dönümlük parkta tanınmış mimarların, plancıların, sanatçıların ve tasarımcıların çalışmaları yer alıyor. Bunların arasında Frank Gehry'nin Jay Pritzker Pavyonu, Jaume Plensa'nın Crown Çeşmesi ve Lurie Bahçesi, Anish Kapoor'un Cloud Gate heykeli bulunuyor.